Կան Հայաստանի Եւ Ատրպէյճանի Միջեւ Խաղաղութեան Պայմանագիրի Քանի Մը Տարբերակներ

Ն. ՓԱՇԻՆԵԱՆԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅԸ՝ «ՀԱՆՐԱՅԻՆ» ԿԱՅԱՆԻՆ ՀԵՏ

Հայաստանի վարչապետը Նիկոլ Փաշինեան «Հանրային Հեռուստաընկերութիւն» կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին անդրադարձաւ Հայաստանի վարած բանակցութիւններու ընթացքին եւ Ատրպէյճանի որդեգրած քաղաքականութեան հետեւանքներուն։ Այս մասին կը տեղեկացն «Արմէնփրէս»ը։

Ան դիտել տուաւ, որ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ խաղաղութեան պայմանագիրի քանի մը տարբերակներ կան, սակայն Հայաստան կարեւոր կը նկատէ, որ խաղաղութեան պայմանագիրին` առնուազն ուժի մէջ մտնելէ առաջ սահմանազատման գործընթացը աւարտած ըլլայ: «Օրինակ` կայ տարբերակ ստորագրել շրջանակային համաձայնագիր, որը յարաբերութիւնների ընդհանուր շրջանակն է գծագրում եւ չի հասցէագրում բոլոր հնարաւոր հարցերը: Եթէ այսպիսի տարբերակով Ադրբեջանի համար ընդունելի լինի առաջ գնալ, հնարաւոր է եւ կարողանանք: Մենք մեզնից կախուած ամէն ինչ կ՛անենք դրա համար», ըսաւ Փաշինեան։

Ան նշեց, թէ Ատրպէյճան բռնագրաւած է Հայաստանի որոշ տարածքներ, հաւանական է, որ Հայաստան եւ Ատրպէյճան խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրեն, սակայն Ատրպէյճան շարունակէ տարածքային նկրտումներ ներկայացնել Հայաստանի նկատմամբ: «Դրա համար մենք ասում ենք, որ պէտք է սահմանների յստակեցում լինի: Հիմա մենք մի քայլն արել ենք այդ ճանապարհին` յղում կատարելով Ալմաթիի հռչակագրի բովանդակութեանը: Հիմա պէտք է նաեւ յաջորդ քայլերն անենք», նշեց Փաշինեան:

Ըստ անոր՝ Հայաստան նաեւ իր առաջարկները ներկայացուց խաղաղութեան պայմանագիրի բովանդակութեան վերաբերեալ: Ուաշինկթընի մէջ տեղի ունեցած հանդիպման ընթացքին հայկական պատուիրակութիւնը իր մեկնաբանութիւնը, առաջարկները եւ բովանդակութեան գծով հայկական տարբերակը ներկայացուց քննարկման եւ յոյս ունի, որ Ատրպէյճան պիտի քննարկէ եւ կառուցողական կերպով արձագանգէ:

Ան հաստատեց, որ Սոչիի մէջ Ռուսիոյ նախագահին հետ թէ՛ հրապարակային, թէ՛ ոչ-հրապարակային հանդիպումներուն ըսաւ, թէ Հայաստան կը պաշտպանէ Ռուսիոյ դիրքորոշումը: Փաշինեան դիտել տուաւ, որ սեղանին դրուած է փաստաթուղթ մը, որուն տակ Հայաստան համաձայնած է ստորագրել, եւ զայն կը նկատէ օգտակար՝ աւելցնելով, որ ռուսական կողմը պէտք է մանրամասնութիւններ հրապարակէ։

Ան պարզաբանեց, թէ Հայաստան սահմանը ապառազմականացնելու ի՛նչ առաջարկ ներկայացուցած է Ատրպէյճանին: «Մենք արել ենք նոյն առաջարկը, ինչ արել ենք 2020 թուականին: Այս անգամ աւելի մանրամասն ենք արել այդ առաջարկը, որ, եթէ մենք ընդունում ենք 1991 թուականի սահմանագիծը, իսկ հիմա, ինչպէս արձանագրուել է Պրահայում եւ Սոչիում, մենք ընդունում ենք դա, ուրեմն պէտք է փոխադարձաբար մեր զօրքերը յետ տանենք այս սահմանագծից: Այսինքն` այդ գծից այն կողմ Հայաստանը զօրք պէտք է չունենայ, այդ գծից այս կողմ Ադրբեջանը պէտք է զօրք չունենայ: Եւ մենք առաջարկում ենք 3 կմ.անոց դէմիլիտարիզացուած (ապառազմականացուած) գօտի ստեղծել: Դա նշանակում է, որ բանակի ստորաբաժանումները պէտք է ամբողջութեամբ այդ 3 կմ. գօտուց դուրս բերուեն եւ դրա փոխարէն այդ հատուածի պահպանութիւնը յանձնուի սահմանապահ զօրքերին`  Հայաստանի եւ Ադրբեջանի կողմից», նշեց Փաշինեան:

Հայաստանի առաջարկը կը վերաբերի 1991ի սահմանագիծէն զօրքերը ետ քաշելուն: Ան կարեւոր նկատեց նաեւ դիտորդական գործիքակազմը` ընդգծելով, որ քիչ է պայմանաւորուածութիւնները ստորագրելը, անոնք նաեւ պէտք է գործադրուին: «Եւ մեր ընկալումն այն է, որ պէտք է միջազգային մոնիթորինգ (հսկողութիւն) իրականացուի: Որովհետեւ, եթէ զօրքերը յետ են քաշւում` նաեւ մեր կողմից, ըստ էութեան պաշտպանական գիծը խախտւում է: Եթէ մենք չենք ստեղծւում երաշխիքներ, որ, ենթադրենք այսօր բոլորս յետ քաշուեցինք, վաղը չէ միւս օրը բառիս բուն իմաստով Ադրբեջանը չի յարձակուելու, ստացւում է, որ ինքներս մեր առանց այն էլ խոցելի անվտանգային համակարգը դարձնում ենք աւելի խոցելի», յայտնեց ան։

Ըստ Փաշինեանի՝ Հայաստան առաջին անգամ առաջարկած էր, որ Ռուսիա կատարէ դիտարկումը, սակայն այդ ընդունելի չեղաւ Ատրպէյճանի համար: Հիմա Հայաստան առաջարկած է, որ զայն իրականացնէ կա՛մ Ռուսիան, կա՛մ ՀԱՊԿն, կա՛մ ԵԱՀԿը, կա՛մ ՄԱԿի Ապահովութեան խորհուրդը, կա՛մ Եւրոպական Միութիւնը կա՛մ այլ տարբերակ: «Բայց որ մոնիթորինգ պէտք է լինի, դա ակնյայտ է: Հայաստանի ընկալմամբ` մոնիթորինգը պէտք է լինի միջազգային։ Եւ երաշխաւորները պէտք է լինեն կարող ուժեր, եթէ չլինեն, ապա տեսականում եւ գործնականում հնարաւոր է խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրել, եւ դրանից 12 ժամ յետոյ պատերազմ կարող է սկսուել», ըսաւ Փաշինեան, աւելցնելով, որ եթէ 1998ին Արցախը բանակցային գործընթացէն դուրս մնացած չըլլար, այս հարցը վաղուց արդէն կարգաւորուած պիտի ըլլար, առ այդ, Արցախի եւ Ատրպէյճանի միջեւ պէտք է տեղի ունենայ խօսակցութիւն, բանակցութիւն։

Ան վերահաստատեց իր այն դիրքորոշումը, որ Արցախի հիմնահարցի կարգաւորման եւ տեղւոյն հայութեան իրաւունքներու պաշտպանութեան վերաբերեալ հիմնական խօսքը պէտք է վերապահուի Արցախին: «Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացոցիչները պէտք է լինեն խօսակցութեան կողմ: Սա ԼՂ մեր հայրենակիցների իրաւունքները պաշտպանելու լաւագոյն ձեւն է: Մենք բոլոր բանակցութիւններում այդ դիրքորոշումը պաշտպանում ենք», ըսաւ ան:

 Փաշինեան աւելցուց, թէ Հայաստան դէմ չէ, որ Արցախի հարցը լուծուի, սակայն այդ լուծումը պէտք է առաջին հերթին տեսնեն, զգան եւ ընդունին այնտեղ ապրող մարդիկը: «Ես որքան ծանօթ եմ Ադրբեջանի նախագահի յայտարարութիւններին` ինքն ասում է, որ Սոչիի ու Պրահայի յայտարարութիւններով ԼՂ հարցը լուծուել է: Ես ուզում եմ ուշադրութիւն հրաւիրել այն փաստին, որ Ադրբեջանի նախագահը Պրահայից եւ Սոչիից առաջ էլ էր այդ նոյն արձանագրումն անում», ըսաւ Փաշինեան` կարեւոր նկատելով հասկնալը, թէ ի՛նչ է Ալիեւի արձանագրութեան տարբերութիւնը Փրակէն ու Սոչիէն առաջ ու ետք:

«Եթէ Ղարաբաղի հարցը լուծուած է, շատ լաւ, ուրեմն ԼՂ հայութիւնն ինչո՞ւ չի զգում դա: Եթէ ԼՂ հարցը լուծուած է, ինչո՞ւ են ադրբեջանական զօրքերը ԼՂի շուրջ դիրքեր տեղադրել եւ ինչո՞ւ են կրակում ԼՂի վրայ: Սա շատ կարեւոր հարց է, որի բովանդակային պատասխանը պէտք է ոչ միայն Հայաստանը, այլ նաեւ միջազգային հանրութիւնը ստանայ: Մենք դէմ չենք, որ ԼՂ հարցը լուծուի կամ լուծուած լինի: Մենք ասում ենք, որ այդ լուծումը պէտք է առաջին հերթին տեսնեն, զգան, ընդունեն այնտեղ ապրող մարդիկ: Ինչո՞ւ են նրանք անընդհատ սպառնալիքի ներքոյ», ընդգծեց Փաշինեան:

Անդրադառնալով Ատրպէյճանի այն յայտարարութիւններուն, որ իբր թէ հայերը ոչ մէկ հարց կ՛ունենան՝ Փաշինեան ըսաւ, որ պէտք է երթալ եւ տեսնել Հադրութի ժողովուրդը հիմա հարց ունի՞, իր տուներուն մէջ կը բնակի՞։ «Ո՞րն է ԼՂ հարցի կարգաւորման ադրբեջանական տեսլականը. որ Ղարաբաղում ապրող բոլոր հայերը պէտք է արժանան այն նոյն ճակատագրին, ինչ վիճակում այս պահին գտնւում են Հադրութի հայե՞րը: Այդ դէպքում, ուրեմն, պէտք է արդարացուած համարել իմ այն արձանագրումը, որ այս ամէնից ցեղասպանութեան նախապատրաստութեան տպաւորութիւն է ստացւում կամ հէնց այդպէս էլ կայ», ըսաւ Փաշինեան:

Անդրադառնալով հայ-թրքական յարաբերութիւններուն՝ Փաշինեան դիտել տուաւ, որ կարգաւորման համար հնարաւորութիւն կը տեսնէ, խօսակցութիւնը կը զարգանայ, կանգ չէ առած, սակայն կարգաւորումը պէտք է ըլլայ առանց նախապայմաններու, բայց թրքական կողմը մնայուն կերպով կը խօսի Ատրպէյճանի մասին:

Ան արձանագրեց, որ վերջին շրջանին, Թուրքիոյ բարձրաստիճան պաշտօնեաներու կողմէ կը հնչեն յայտարարութիւններ, որոնք որոշ նոր խօսոյթ կը բերեն: «Օրինակ, վերջերս ես նկատեցի, որ Թուրքիայի նախագահի մամուլի խօսնակը, որը նաեւ արտաքին քաղաքական հարցերով խորհրդական է, իր հարցազրոյցում կարեւորեց ԼՂ հայութեան իրաւունքների եւ անվտանգութեան հարցը, որը նոյնպէս շատ կարեւոր եւ նուրբ բաղադրիչ է: Այո՛, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի յարաբերութիւնները շատ սերտ են, սակայն, չգիտեմ` Թուրքիայի մօտեցման փոփոխութիւն կը լինի՞, թէ՞ չի լինի, եթէ բոլորի համար ակնյայտ լինի, որ Ադրբեջանն ուղղակի խոչընդոտում է Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնների կարգաւորմանը` առանց դրա հիմնաւորման համատեքստ ունենալու», ըսաւ Փաշինեան։

Ան նկատել տուաւ, որ լուրջ յառաջընթաց կ՛ըլլայ, եթէ յաջողին երրորդ երկիրներու քաղաքացիներուն համար բանալ Հայաստան-Թուրքիա սահմանը։

Փաշինեան յայտնեց, որ Հայաստան պատրաստ է լուծումներու` տարածաշրջանին մէջ երթեւեկութեան, տնտեսական կապերու ապաշրջափակման հարցով, Հայաստան կ՛ուզէ գտնել լաւագոյն երթուղին. հարցը այն է, որ, թերեւս Ատրպէյճան չ՛ուզեր՝ Հայաստան եկամուտներ ստանայ:

«Երթուղիների հարցում մենք ընդհանրապէս ոչ մի խնդիր չունենք, ես ոչ մի խնդիր չունեմ որեւէ երթուղու հետ` բացառութեամբ այն տրամաբանութեան, թէ ինչքանով է դա տեխնիկապէս (ճարտարարուստի իմաստով) իրագործելի: Մենք այդ նախագիծն անուանում ենք «Հայկական խաչմերուկ», որովհետեւ մենք ուզում ենք, որ այդ ճանապարհներից հնարաւորինս շատ տրանսպորտային (փոխատրութեան) միջոցնէր օգտուեն, հնարաւորինս շատ բեռներ փոխադրուեն, որպէսզի Հայաստանի Հանրապետութիւնը հնարաւորինս շատ եկամուտներ ստանայ այդ բեռնափոխադրումից: Այս առումով ոչ մէկը մեզնից աւելի շահագրգիռ չի կարող լինել, որպէսզի դա լինի լաւագոյն երթուղին. յարմար, կարճ, տարին 12 ամիս հասանելի, անցանելի», ըսաւ Փաշինեան:

Ան աւելցուց, որ ճանապարհը Ատրպէյճանի արեւմտեան շրջանները պիտի միացնէ Նախիջեւանին, սակայն նաեւ Կասպից Ծովու բեռնափոխադրումները, Միջերկրական ծովու բեռնափոխադրութիւններու որոշ մաս մը պիտի անցնի այնտեղէն։

«Կարծում եմ` շատ կարեւոր է հասկանալ բովանդակութիւնը, որի վրայ Ադրբեջանը փորձում է կառուցել իր` նոր էսկալացիայի (մագլցումի), այսպէս ասած, նախապայմանը, իսկ դրա լաւագոյն ձեւը, կարծում եմ, գոյքագրելն է եւ ճշգրտելը այն պայմանաւորուածութիւնները, որոնց չկատարման մէջ Ադրբեջանը փորձում է մեղադրել մեզ: Ընդհանուր առմամբ, ուզում եմ արձանագրել, մենք խօսում ենք պայմանաւորուածութիւնների մասին, որոնք գրաւոր արձանագրուած են», եղրափակոց Փաշինեան։