ԶԱՒԷՆ ԽԱՆՃԵԱՆ*
Հրանդ Միհրան Կիւզելեան բարեպաշտ եւ հաւատացեալ անձ մըն էր: Իր հաւատքի խարիսխը նետած է Պոլսոյ Կետիկ փաշայի Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ Կիրակնօրեայ դպրոցի եւ նախակրթարանի դասարաններուն մէջ: Կանուխ տարիքէն վայելած է հոգատարութիւնը կրթական եւ եկեղեցական գործիչ, հայերէն լեզուի, հայ եկեղեցւոյ, մշակոյթի եւ պատմութեան ջահակիր փրոֆ. Եղիա Քասունիի, իր մէջ արմատացնելով ազգային գիտակցութեան եւ քրիստոնէական հաւատքի անխարդախ նկարագիր մը:
Կիւզելեան քսան տարեկան հասակին զինուորագրուելով կը մտնէ թրքական բանակի ծառայութեան մէջ, ուղղուելով ներքին գաւառներ ուր 42 ամսուան ընթացքին ականատէս կը հանդիսանայ հայ ժողովուրդի կորսուած, աւերուած եւ թալանուած դարաւոր ժառանգութեան ինչպէս նաեւ մնացորդացի բեկորներու ստուերային (underground) կեանքին, «հայ ծնած ըլլալու ամօթին», հալածանքին, հետապնդումին, անարգանքին: Իմացած էր, թէ «Թոքատի մէջ հայատեաց փաշա մը խստիւ արգիլած է հայերէնը՝ սպառնալով հայերէն խօսողին լեզուն կտրել»: Իմացած է, թէ «Հայ կաթողիկէ եկեղեցի մը կար, որ հիմա․․․ զինեմթերանոց էր, եւ ինչ զարմանք, որ պահակները հայ էին: Պոլսեցի հայ զինուոր մը ըսած է. «Սնտուկներով ռազմական նիւթերը մենք կրեցինք եւ տեղաւորեցինք եկեղեցիին մէջ, խորանին ետին գետինը կափարիչ մը կար, երբ բացինք՝ գանկերով լեցուն էր»։
Կիւզելեանի զինուորական ծառայութեան շրջանի մղձաւանջը, «գրաւելով, իւրացնելով, նախատելով, ամենատարրական իրաւունքներէ՝ լեզուէն, հաւատքէն եւ մշակոյթէն մեզ զրկելով ազգը բնաջնջելու» ոճիրի գեհենական անդրադարձը, զինք մը մղեն տագնապելու․ «Ես ի՞նչ կրնամ ընել, իմ բաժինս բերել ազգիս մնացորդացին օգտակար ըլլալու»: «Բան մը պէտք է ընեմ»ի տագնապը կը գրաւէ իր ամբողջ էութիւնը:
Կիւզելեան բան մը ըրաւ: Մե՛ծ բան մը:
Հետեւելով մեր Տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի պատուիրանին (Մատթ. 16:24), Կիւզելեան ետին ձգեց իր արհեստն եւ մասնագիտութիւնը, ուրացաւ իր արուեստն ու երգեցողութեան տաղանդը եւ վերցնելով խաչը, իր կեանքը նուիրեց փրկելու Անատոլուի տարածքին վրայ գտնուող իսլամացած, քրտացած եւ կամ իսլամանալու վտանգին տակ գտնուող հարիւրաւոր պարման պարմանուհիներ, հաւաքելով զանոնք նախ Կէտիկ փաշայի Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ նկուղին մէջ, ապա, Աւետարանչականի ալ օգնութեամբ, Թուզլայի «Քէմփ Արմէն»ի հրաշք «Աթլանդիս»ին: Այդ փրկուածներէն ամէնէն հանրածանօթ սաները հանդիսացան հայ ազգի նահատակ հերոս՝ Հրանդ Տինքն ու անոր կենակից Ռաքել Տինքը:
Երեսուն հինգ տարիներ առաջ, Հայաստանի աղէտալի երկրաշարժի մարդկային եւ ազգային ողբերգութեան գոյժը յեղաշրջեց հաւատացեալ եւ աստուածավախ ամերիկահայ ընտանիքի մը Պոսթընի հանգստաւէտ տան խաղաղ մթնոլորտը, մղելով տագնապած տան տիկինը իր կողակիցին ուղղելու աղերսալի բայց վճռակամ կոչ մը՝ «Բա՛ն մը պէտք է ընենք»:
Յաջորդող մի քանի շաբաթներուն ընթացքին, «բան մը պէտք է ընել»ու կամքը, վճռակամութիւնը եւ յանձնառութիւնը իրականացուցին Պաղ պատերազմի ճակատող կողմերու միջեւ հրաշալի, անզուգական եւ աներեւակայելի գաղտնի գործակցութեան ծրագիր մը, որուն արդիւնքը եղաւ միլիոնաւոր տոլարներու արժողութեամբ բժշկական սարգաւորումներու (Dialysis machines), բժիշկներու եւ մասնագէտներու հերթական տեղափոխութիւնը ամերիկեան զինուորական խարիսխներէ դէպի Երեւան, սաւառնած սովետական օդանաւերով, որոնք առաջին անգամ ըլլալով էջք կը կատարէին Միացեալ Նահանգներու զինուորական խարիսխներու մէջ: Այդ տագնապահար՝ «բան մը ընող»ներու օղակը կը բոլորեր Պոսթընի զոյգէն սկսած, Baxter Internationalի նախագահը եւ այդ օրերու ամերիկացի ազդեցիկ քաղաքական գործիչ եւ տան տիրոջ ծանօթ ազդեցիկ ծերակուտական մը:
Վերոյիշեալ երկու օրինակները կենդանի վկայութիւններ են, թէ բարեգործութեան համար տագնապիլը, Աստուծոյ սիրոյն վրայ խարսխուած հաւատքի բնական արդիւնքն է:
Մալխասեան «Հայերէն Բացատրական Բառարան»ի մէջ հետեւեալ բացատրութիւնը կը կարդանք «տագնապ» գոյականին․ «Գործերու լարուած՝ վտանգաւոր դրութիւն, որ պէտք է լուծուի այս կամ այն կողմ»:
«Բան մը պէտք է ընել»ը տագնապիլ կը պարտադրէ, իսկ տագնապիլը քրիստոնէական հաւատքի վրայ հիմնուած՝ մարդ արարածի Աստուծոյ սիրոյն հայելին դառնալն է, հոգալով իր համակարգի վրայ գտնուող Աստուծոյ ստեղծած զաւակներուն:
Տագնապելու բացակայութիւնը անտարբերութիւնն է: Անտարբերութիւն, որ կը յիշեցնէ Լաւոդիկէի եկեղեցիին գրուած նամակը ուր կ՛ըսէ Յայտ. Յովհ. 3:15ի մէջ․ «Գիտեմ քու գործերդ, որ ոչ պաղ ես ու ոչ տաք. Երանի թէ պաղ ըլլայիր կամ տաք:»
Մարդկային կեանքի եւ գոյութեան էութիւնը նուէրն է Աստուծոյ սիրոյն եւ ստեղծագործութեան: Աստուած ամբողջացուցած է հրաշքը: Ես եւ դուն կոչուած ենք ըլլալու այն ամէնօրեայ լոյսը որ կը բացայայտէ եւ կը ծաւալէ աստուածային ճշմարտութիւնները, ստեղծագործութեան հրաշքը, Քրիստոսի մարդեղացումի պատգամը, անոր մահուան գինով վճարուած մեղքերու թողութիւնը, փրկութեան խոստումը եւ իր գծած ճանապարհին վրայ մեր ուղեւորութիւնը:
Ահաւասիկ իր գծած ճանապարհէն օրինակ մը: Մատթ. 4:16ի մէջ Յիսուս կ’ըսէ: «Այնպէս թող լուսաւորուի ձեր լոյսը մարդոց առջեւ, որ տեսնեն ձեր բարի գործերը ու փառաւորէն ձեր Հայրը որ երկինքն է»:
Աստուածաբանական համոզում է, թէ փրկութիւնը Աստուծոյ շնորհքին պտուղն է եւ ոչ մեր գործերուն վարձատրութիւնը: Բայց զգոյշ՝ ոչ մէկ Քրիստոնեայ չպահուըտի այս հաստատումի քողին ետին եւ ծուլութեամբ ու բացասական կեանքի ընթացքով, առանց գործելու ակնկալէ Աստուծոյ շնորհքով պարգեւուած յաւիտենական կեանքը: Յակոբոս առաքեալ առանց բառերը ծամծմելու կը հաստատէ այս՝ երկրորդ գլխու 14րդ համարին մէջ․ «Ի՞նչ օգուտ է, եղբայրներս եթէ մէկը ըսէ թէ հաւատք ունի ու գործ չունենայ»:
Մարդկային ցաւը, տառապանքը, նեղութիւնը, մեղքը, անարդարութիւնը վիճակներ են որոնք հաւատացեալ մարդ արարածը մղելու են տագնապելու, որուն արդիւնքը՝ բարիքի ծծնդոցն է:
Տակաւին աւելի յստակացնելու համար գործելու եւ գործերու կարեւորութիւնը, դիմենք մարդեղացած Աստուծոյ՝ Քրիստոսի, երկրի վրայ ապրած կեանքի օրինակին:
Ինչ զարմանահրաշ են Քրիստոս Յիսուսի կատարած հրաշքները իր մարդեղութեան շրջանին: Աւետարանները նուազագոյն 37 հրաշքներ կը յիշատակեն եւ այս փոքր տոկոսը կը նկատուի Քրիստոսի գործած հրաշքներուն: Յիսուս բժշկեց հիւանդները, ջուրը գինիի փոխեց, մեռելները կեանքի կոչեց եւ երկու ձուկով եւ հինգ նկանակով հազարաւորներ կերակրեց: Յիսուս տագնապեցաւ անոնց վիճակով եւ իր սիրոյն եւ հոգածութեան ծիրին մէջ ներառեց ընկերութեան լուսանցքի վրայ գտնուող մերժուածները, մեղաւորները, լքեալները: Իսկ մենք ի՞նչ կոչուած ենք ընելու այս աշխարհի տառապեալներուն, տանջուածներուն, զրկուածներուն, հալածուածներուն, կարօտեալներուն համար:
Յիսուս՝ նոյնիսկ իր աստուածային առաքելութեան կատարելագործումի նախօրեակին, սպասումի նկարագրութեան մէջ կ՛ըսէ․ «Բայց մկրտութիւն մը ունիմ մկրտուելու, եւ ինչպէս կը տագնապիմ մինչեւ կատարուի» (Աւետարան ըստ Ղուկասի, 12րդ գլխու, 50րդ համար)։ Քրիստոս իսկ, մեր փրկութեան համար իր գերագոյն զոհողութեան պատրաստութեան նախօրեակին կ՛ապրի տագնապի արհաւիրքը, որպէսզի հասնի իր առաքելութեան յաջող իրագործումին:
Մեր կեանքի եւ ստեղծագործութեան աղբիւրի եւ հաւատքի կռուանին՝ մարդեղացած Աստուծոյ կեանքի օրինակին հետեւելու ընտրութենէն երկընտրանք չունինք: Հաւատքի կիրարկումն է աստուածային բարիքի եւ սիրոյ լոյսի ցոլացումը, մեր շուրջ գտնուող մարդկութեան վրայ մինչեւ աշխարհի բոլոր ծագերը:
Հաւատքը ինծի չի թոյլատրեր հաճոյանալու փրկութեան խոստումի պատեանին մէջ, առանց ապրելու Քրիստոսի տագնապը եւ ընդօրինակելու իր սէրը, զոհողութիւնը, հոգատարութիւնը, աշխատանքը, քրտինքը եւ նոյնիսկ անարգանքը:
Խորունկ եւ արմատացած հաւատքը զսպանակն է աստուածային սիրոյ հայելին հանդիսացող մարդկային սիրոյն եւ տագնապին, որուն բնական եւ արդար պտուղն է գործը:
Եկեղեցին չի կրնար գաղջ մնալ:
Եկեղեցին չի կրնար հանդարտ մնալ:
Հարկ է տագնապիլ սիրելու համար:
Հարկ է տագնապիլ փրկելու համար:
Հարկ է տագնապիլ գործելու համար:
Հարկ է տագնապիլ կատարելագործելու համար:
Եկեղեցին՝ Քրիստոսի մարմինն է: Եկեղեցին մենք ենք, ես եւ դուն: Իր առաքելութիւնը կատարելապէս իրագործելու համար, Եկեղեցին՝ հարկ է որ տագնապի:
* Զաւէն Խանճեան Գործադիր Տնօրէնն է Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութեան
