Միացեալ զեկոյց՝ ներկայացուած Հ.Յ.Դ.-ՌԱԿ խորհրդաժողովին, ՌԱԿի Կեդրոնական վարչութեան անդամ Արա Ահարոնեանի կողմէ:
Հայաստանի մեր անկախացման եւ հասարակափոխութեան պայմաններում հայոց ազգային պետականութեան քայլ առ քայլ ամրապնդմամբ հայ ժողովուրդը թեւակոխել է իր պատմութեան նոր փուլը՝ 21րդ դարաշրջանը: Թէ՛ միջազգային աշխարհաքաղաքական տարողութեամբ թափ առած համաշխարհայնացումը եւ թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան՝ աստիճանաբար արմատաւորուող ազատ ու անկախ կարգավիճակը հայ ժողովրդի առջեւ ծառացրել է մարտահրաւէրներով յղի իրավիճակ:
Մի կողմից առկայ են հայ ազգի բազմակողմանի զարգացումը ամուր, կայուն եւ ապահով հիմքերի վրայ դնելու լայն հնարաւորութիւններ, իսկ միւս կողմից շեշտուած է արմատական լուծում պահանջող բազում դժուարութիւնները յաղթահարելու հրամայականը: Հաւասարապէս ե՛ւ երկրի մեր ժողովուրդը, ե՛ւ արտերկրի հայ օճախները յայտնուել են համաշխարհայնացման ընձեռած հնարաւորութիւններից օգտուելու եւ նրան հետեւող ծանրակշիռ դժուարութիւնների առաջն առնելու միեւնոյն ասպարէզում:
Տարբեր պայմաններում գործելով եւ ազգի բազմակողմանի զարգացումն ապահովելու՝ միեւնոյն մարտահրաւէրը առանձնայատուկ զէնքերով դիմագաւելով հանդերձ, հայութեան հայրենի եւ սփիւռքեան հատուածները պարտաւոր են ներդնել սեփական ուժերը՝ առաւելագոյնս արդիւնաւէտ համախմբուելու՝ լուծելու առաջնահերթ խնդիրը:
Սփիւռքեան ճակատում գործելու իրենց կազմակերպական լայն հնարաւորութիւններով համահայկական կուսակցութիւնները, բնականաբար, շեշտակի պատասխանատուութիւն են կրում արտերկրի հայ օճախները նախ առանձնապէս ուժեղացնելու, ապա՝ իբրեւ ամբողջութիւն Սփիւռքը հզօրացնելու եւ, վերջապէս, աշխարհացրիւ հայութեան ամբողջ կարողականութիւնը հայոց պետականութեան ամրապնդմանը ծառայեցնելու եւ այդ ճանապարհով նոյն իր՝ Սփիւռքի դիմագրաւած ազգապահպանման մեծագոյն մարտահրաւէրին ազգային պետական միջոցներով դիմագրաւելու հարցերում:
Նշանակում է, որ համահայկական կառոյցով եւ ծրագրով գործող կուսակցութիւնների համար Սփիւռքի ազգային խարսխի հզօրացումը առաջնահերթ կարեւորութիւն ունի այսօր: Իսկ Սփիւռքի հզօրացմանը կարելի է հասնել միայն այն պարագայում, երբ ընդհանուր նպատակների եւ դրանց իրականացմանն առաջնորդող հիմնական քայլերի շուրջ համահայկական կուսակցութիւնները իրենց միջեւ կը գտնեն մօտեցումների, տեսակէտների եւ ուղղուածութեան ընդհանուր եզրեր:
Այս ուղղութիւններով ազգային միասնականութեան առաջացմանը եւ արմատաւորմանը մեծապէս կ’օգնի միջկուսակցական եւ, աւելի լայն ընդգրկումով, միջմիութենական համաժողովների՝ կանոնաւոր պարբերականութեամբ գումարումը:
Ի վերջոյ, Սփիւռքի հայութիւնը՝ թէ՛ որպէս առանձին գաղութներ, թէ՛ որպէս համագաղութային ամբողջութիւն, ունի մասնաւոր եւ ընդհանրական հարցերի քննարկման անհրաժեշտութիւն եւ լուծումների ծրագրման պահանջ:
Այսօրուայ մեր համաժողովը, փաստօրէն, կը գայ վկայելու, որ համահայկական կուսակցութիւններն արդէն ունեն ազգային միասնականութեամբ գործելու ընդհանուր նպատակ ու տեսիլք եւ որոշել են համադրել իրենց ուժերն ու հնարաւորութիւնները, որպէսզի արդէն աշխարհացրիւ ու տարտղնուած Սփիւռքը կարողանայ հասնել միեւնոյն առաջնահերթութիւններով գործելուն եւ իր կարողականութիւնը լաւագոյնս տնտեսելուն ու արդիւնաւորելուն:
Արհամարհելի չեն մեզ բաժանող ոչ միայն գաղութային առանձնայատկութիւնները, այլեւ գաղափարական, քաղաքական, մարդկայնութեան հետ եկող տարբերութիւնները:
Ազգային միասնականութիւնը ինքնին չի նշանակում տարբերութիւնների եւ առանձնայատկութիւնների ճնշում կամ համահարթեցում, այլ՝ նրանց միջեւ հաղորդակցութեան եւ կամրջումի առիթների ընդլայնում՝ փոխադարձ վստահութեան եւ համատեղ գործունէութեան մթնոլորտի առաջացումով: Մանաւանդ որ մեր կուսակցութիւնների ծրագրային նպատակների եւ ազգային-քաղաքական առաջադրանքների մէջ ընդհանուր եզրերն աւելի ծանր են կշռում, քան հակադրութիւն առաջացնող կեցուածքները:
Չենք մոռանում նաեւ, որ Սփիւռքի տարողութեամբ համագործակցութեան ընդլայնումը եւ փոխադարձ վստահութեան մթնոլորտի աշխուժացումը իրենց բարերար անդրադարձը կ’ունենան հայրենիքի հետ Սփիւռքի յարաբերութեան սերտացման վրայ: Նախ՝ Սփիւռքը կ’ունենայ միացեալ ուժերով սեփական պահանջները ներկայացնող հասցէ, եւ ապա՝ հայրենիքը կ’ունենայ իր հետ համազգային ընդհանուր շահերի լեզուով խօսող գործակից:
Սփիւռքի ազգային խարսխի հզօրացումը պայմանաւորող գլխաւոր գործօնը ազգապահպանման գործի արդիւնաւէտ կազմակերպումն է:
Արտերկրում մեր ժողովրդի դիմագրաւած մեծագոյն վտանգին՝ սպիտակ ջարդին դիմադրելու համար ամէն օր զգալի է ազգապահպանման միջոցների եւ զէնքերի արդիականացման, ուժեղացման պահանջը: Եկեղեցի, դպրոց եւ ակումբ եռանկիւնով առաջ տարուած ազգապահպանումը Սփիւռքին օժտել է մարդկային եւ նիւթական կարողութիւնների նուիրաբերման եւ զոհաբերութեան ոգու մեծ աւանդով, որ նոր ժամանակների պայմաններին համապատասխան վերանորոգման կարիք ունի այսօր:
Անցեալի սիրողական մօտեցումներն ու աշխատանքները այսօր զգում են արհեստավարժ գործելակերպի անհրաժեշտութիւնը եւ համապատասխան կառոյցների ստեղծումը, որպէսզի նորահաս սերունդները սիրելով եւ հպարտութեամբ ծանօթանան եւ կապուեն հայկական արժէքներին, մեր լեզուի ու մշակոյթի, հայոց պատմութեան եւ քաղաքակրթական նուաճումներին: Այդ ուղղութեամբ Սփիւռքն արդէն դիմագրաւում է պետական կազմակերպուած ուժի դիրքեր նուաճելու մարտահրաւէրը: Հայաստանի մեր անկախացումով հայ ժողովրդի կեանքում առաջացան ազգային պետականութեան միջոցներով գործելու բարեբեր հնարաւորութիւնները:
Ներկայումս անհրաժեշտ եւ բաւարար տուեալներ ունենք, որպէսզի ազգապահպանման մեծ գործի համար նոր թափով աւելի ընդգրկուն հորիզոններ բացուեն՝ միաձոյլ եւ կենտրոնաձիգ դարձնելով այն: Եթէ անցեալի սերունդները հայօրէն կազմաւորուեցին՝ առաւելաբար հոգեկան կամուրջներ ունենալով հայրենիքի հետ, այսօր ոգեղէն այդ հայրենիքը նաեւ շօշափելի իրականութիւն է, հայերէն լեզուի, հայ մշակոյթի եւ հայոց պատմութեան ծանօթացումը այլեւս սահմանափակուած չէ միայն դասերով ու գրքերով:
Նորահաս սերունդը ունի հնարաւորութիւն՝ դէմուդէմ տեսնելու հայրենի հողն ու մշակութային եւ պատմական մեր ժառանգութիւնը ապրեցնող յուշակոթողները եւ ուղղակի շփուելու հայրենի հողի վրայ կազմաւորուող հայ տղաների եւ աղջիկների հետ: Այս բոլորը շեշտում են փոխադարձ ճանաչման եւ իրար ընդունելու գործի կարեւորութիւնը: Ազգապահպանման եւ նորահաս սերնդի հայեցի կազմաւորման մէջ վճռորոշ նշանակութիւն ունի հայ լեզուի, հայ մշակոյթի եւ հայոց պատմութեան ուսուցման գործի միասնական բարեկարգումը:
Նախ այդ դպրոցն ինքը՝ իբրեւ շէնք, հաստատութիւն եւ մանկավարժական հնարաւորութիւնները արդիականացնելու եւ բարեկարգելու հարցն է, որի յաջողութեան կարեւորագոյն գրաւականը գաղութների անբաւարար հնարաւորութեան խելամիտ տնտեսումն ու միասնական օգտագործումն է, ապա նաեւ ժամանակն է, եթէ ուշացած չենք, որպէսզի միասնական հայեցակարգով պատրաստենք հայեցի դասաւանդման ծրագրերն ու դասագրքերը: Արտերկրի հայութեան սահմանափակ հնարաւորութիւնների արդիւնաւէտ օգտագործումը նաեւ ընդհանուր հրամայականն է Սփիւռքի ազգային խարսխի հզօրացման իմաստով:
Սփիւռքի գլխաւոր խնդիրը տասնամեակներ ձգուած իր կազմակերպուածութիւնը ուժեղացնելն է: Համահայկական կուսակցութիւնների միջեւ առաջացած միասնականութեան ու համագործակցութեան մթնոլորտը պէտք է վարակիչ դարձնել հայկական բոլոր միութիւնների եւ կազմակերպութիւնների միջեւ:
Այդ ճանապարհով կը խրախուսուեն նաեւ կենտրոնախոյզ եւ առանցքակենտրոն այն նախաձեռնութիւնները, որոնք վերջին շրջանում նկատելի են դարձել սփիւռքեան իրականութեան մէջ՝ կուսակցութիւնների շուրջ բոլորուած ազգային կազմակերպ կառոյցները փոխարինելու հաւանականութիւնը դրսեւորելով եւ խորապէս հաստատողականութիւն եւ բաժանում առաջացնող տրամադրութիւններ սերմանելով:
Համահայկական կուսակցութիւնները, փաստօրէն, յանգել են այն համոզման, որ միասնական ճիգերով պէտք է գործել՝ ի սպաս կազմակերպ եւ հզօր Սփիւռքի առաջացման, որպէսզի նրա միջոցով հնարաւոր լինի ժամանակակից լուծումներ գտնել թէ՛ գաղութների դիմագրաւած դժուարութիւններին, եւ թէ՛ արտերկրի հայութեան ողջ կարողականութիւնը լծակի վերածել՝ հայ ժողովրդի ազգային միակ պետական՝ Հայաստանի Հանրապետութեան հզօրացման օգտին:
Իսկ Սփիւռքը աւելի կազմակերպ եւ հզօր կը դառնայ, երբ Հայաստանի Հանրապետութեան պետական կառավարման համակարգը, իր հերթին, ամուր հիմքերի վրայ դնի ազգային պետականութեան իր առաքելութիւնը՝ աշխարհասփիւռ ողջ հայութեան պետական միակ միջոցին՝ իր կոչումին տէր կանգնելով: Այդ ուղղութեամբ կարեւոր նուաճում է երկքաղաքացիութեան իրաւունքը ճանաչող նոր օրէնքի որդեգրումը, որի շուտափոյթ գործածութեանն ենք սպասում ազգովին:
Հիմնական կարեւորութիւն է ներկայացնում, վերջապէս, հայրենիք-Սփիւռք յարաբերութիւնները զարգացնող, սերտացնող եւ արդիւնաւէտ դարձնող յատուկ նախարարութեան ստեղծումը: Սփիւռք ունեցող բոլոր երկրների կենսափորձը վկայում է նման նախարարութիւն ստեղծելու անհրաժեշտութիւնը:
Ուղղակի Սփիւռքի հետ կապերի սերտացման պատասխանատուութիւնը ունեցող նախարարութեամբ հնարաւոր է թէ՛ զարկ տալ համահայկական ամէն կարգի միջոցառումների՝ մշակութային, մարզական, երիտասարդական, մտաւորական, տնտեսական եւ այլն, թէ՛ առաջացնել նաեւ իրական այն ենթահողը, որ արտերկրի հայութիւնը պէտք է կապի Հայաստանին՝ հայրենադարձութիւնը վերածելով իբրեւ բաղձալի լուծում հայրենի հողից ակամայ հեռու յայտնուած հայ մարդկանց ու պատմութեան համար:
