Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթնաժողովին՝ Արտաքին եւ ներքին ապահովական միջավայրի վերաբերեալ քննարկումին ընթացքին, Նիկոլ Փաշինեան անդրադարձաւ Հայաստան-Ատրպէյճան կապերուն եւ դիտել տուաւ, որ «Խաղաղութեան խաչմերուկ» նախագիծին իմաստը Հայաստանով անցնող բոլոր ճամբաները բանալու պատրաստակամութեան մասին է:
«Սիւնիքով, Տաւուշով, Գեղարքունիքով, Վայոց ձորով, մենք բոլոր հնարաւոր տեղերով մեր ճանապարհները պատրաստ ենք տրամադրել: Ի՞նչ սկզբունքներով` ճանապարհները պէտք է գործեն առանց շրջանցելու կամ առանց վնասելու, ստորադասելու Հայաստանի Հանրապետութեան ինքնիշխանութիւնը, տարածքային ամբողջականութիւնը, իրաւազօրութիւնը, այսինքն` ինչպէս աշխարհի բոլոր երկրներում: Երբ մենք խօսում էինք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների (հաղորդակցութեան ուղիներու) բացման մասին, Ադրբեջանի արձագանգն այն էր, որ շատ լաւ, եթէ Հայաստանը չի ուզում, մենք Իրանի տարածքով կ՛իրականացնենք այդ նախագծերը: Նախ` ես ուզում եմ եւս մէկ անգամ արձանագրել պաշտօնապէս, որ Հայաստանն ուզում է եւ պատրաստ է ճշգրիտ նոյն պայմաններով ապահովել այդ նոյն անցումները, ինչ Իրանը: Աւելին`մենք չենք բացառում նաեւ ընթացակարգերի որոշակի պարզեցումներ եւ դա ընկալում ենք երկկողմանիութեան տրամաբանութեան մէջ», ըսաւ Փաշինեան:
Ան նաեւ անդրադարձաւ Ատրպէյճանի իշխանութեան կողմէ կատարուած յայտարարութիւններուն, յատկապէս անոր, որ Ֆրանսա կը զինէ Հայաստանը։ Ան յայտնեց, որ Հայաստան ապահովական ոլորտի իր յարաբերութիւնները կը բազմազանեցնէ: «Վերջերս շատ կարեւոր որոշում կայացուեց` Եւրամիութիւնը` Խաղաղութեան եւրոպական հիմնադրամը, Հայաստանին աջակցութիւն տրամադրեց, որը զուտ դրամական եւ տեխնիկական (արհեստագիտական) առումով սիմուոլիկ (խորհրդանշական) է, բայց շատ մեծ նշանակութիւն ունի: Մենք տարբեր երկրների հետ ռազմատեխնիկական համագործակցութիւն ենք իրականացնում: Նաեւ պրոֆեսիոնալ (արհեստավարժ) բանակ ենք ստեղծում։ Հետաքրքիրը գիտէք ի՞նչն է: Նրանք ասում են` Արեւմուտքը զինում է Հայաստանին: Կը ներէք, բայց որ Ադրբեջանը Չեխիայից, Սլովակիայից, Իտալիայից զէնք է գնում, երբուանի՞ց այդ երկրներն այլեւս Արեւմուտք չեն: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը կարող է Իտալիայից, Չեխիայից, Սլովակիայից զէնք գնել, իսկ Հայաստանը չի կարող Ֆրանսիայից զէնք ձեռք բերել: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը կարող է Պակիստանից զէնք ձեռք բերել, իսկ Հայաստանը Հնդկաստանից չի կարող», ըսաւ Փաշինեան:
Ան նաեւ յիշեցուց, որ Հայաստանի զինուած ուժերու բարեփոխումները ոչ մէկ թշնամական-յարձակողական նպատակ ունին: «Մենք ասում ենք` 29,743 քկմ. ինքնիշխան տարածքի պաշտպանութիւնն է մեր խնդիրը, իրաւունք, որը երաշխաւորուած է ՄԱԿի կանոնադրութեամբ: Ընդ որում, նաեւ ՄԱԿի եւ այլ միջազգային կազմակերպութիւնների փաստաթղթերը պետութեան վրայ դնում են պարտաւորութիւն ապահովելու իրենց քաղաքացիների անվտանգութիւնը: Եւ մենք այս պարտաւորութիւնները կատարելու ենք», շեշտեց Փաշինեան, ըստ որուն, Ատրպէյճանի հետ սահմանազատման յանձնաժողովներու միացեալ աշխատանքին վերաբերեալ ստորագրուած կանոնակարգի պարունակին մէջ կարելիութիւն կը տեսնէ բանակցային եղանակով վերադարձնել Ատրպէյճանի կողմէ բռնագրւուած տարածքները:
Խօսելով Ատրպէյճանի մէջ գերիներու եւ պատանդ պահուող անձերուն հարցին մասին՝ Փաշինեան ըսաւ. «Իմ կարծիքով` խաղաղութեան պայմանագիրն է, որ պէտք է լուծի այդ հարցը` անկախ նրանից` այնտեղ բառացի գրուած է, թէ ոչ: Խաղաղութեան պայմանագիրը նշանակում է ուրիշ մթնոլորտ, ուրիշ յարաբերութիւններ: Մենք ասում ենք, որ խաղաղութեան պայմանագրի 80 տոկոսը համաձայնեցուած է, ասում ենք` եկէք, ինչը համաձայնեցուած է, ստորագրենք եւ անցնենք այն մնացածին, ինչը որ համաձայնեցուած չէ: Եւ հնչում է տեսակէտ, որ ո՛չ, մինչեւ ամէն ինչ չհամաձայնեցուի կամ բոլոր յօդուածները չհամաձայնեցուեն, այդ պայմանագիրը չի ստորագրուի: Իսկ, կը ներէք, քանի՞ յօդուած պէտք է լինի այդ պայմանագրում»։
Փաշինեան յայտնեց, որ խաղաղութեան պայմանագիրին մէջ կայ յօդուած մը, որ առաջարկուած է Ատրպէյճանի կողմէ քանի մը ամիս առաջ եւ համաձայնեցուած չէ: «Այսինքն` ոչ մի տեղ չկայ գրուած, որ խաղաղութեան պայմանագիրը պէտք է ունենայ 25 յօդուած եւ չի կարող ունենալ 17 կամ 15, 14, 13 յօդուած: Այստեղ քաղաքական կամքի մէջ է խնդիրը», ըսաւ Փաշինեան։
Ան նաեւ չբացառեց, որ ապագային Ատրպէյճանէն կազ ներածուի։ «Ռուսաստանից ներկրում ենք գազ, Իրանից ներկրում ենք գազ: Որոշ ժամանակ առաջ Ադրբեջանից յայտարարութիւններ էին հնչում, որ ապագայում խաղաղութեան հաստատման դէպքում Հայաստանը կարող է գազ ներկրել նաեւ Ադրբեջանից: Եթէ պատկերացնենք, որ Հայաստանի տարածքով տարանցիկ գազամուղ է անցնում, օրինակ, դէպի Նախիջեւան եւ Թուրքիա, այդ տարբերակն էլ չի կարելի բացառել», յայտնեց Փաշինեան։
Ըստ անոր՝ Հայաստանի իշխանութիւնները տակաւին չեն որոշած, որ արդեօք պիտի մասնակցի՞ն Ատրպէյճանի մէջ տեղի ունենալիք COP29 վեհաժողովին:
Միւս կողմէ ան հաստատեց, որ Հայաստան պիտի մասնակցի 22-24 Հոկտեմբերին Ռուսիոյ մէջ տեղի ունենալիք Պրիքսի վեհաժողովին:
Խօսելով Թուրքիոյ հետ կապերուն մասին՝ Փաշինեան յայտնեց, որ Հայաստան պէտք է դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատէ Թուրքիոյ հետ, եւ ցամաքային սահմանը պէտք է բացուի: «Ես ինձ կը դնեմ դիտորդի դերում, ով հետեւում է Թուրքիայում տեղի ունեցող քննարկումներին: Ես չեմ ասի, որ շատ մեծ, բայց որ որոշակի ընկալումների փոփոխութիւն տեղի է ունենում Թուրքիայում, դա ակնյայտ է: Եւ այստեղ ես չեմ կարող այս գործընթացում թերագնահատել նաեւ Հայաստանի եւ Թուրքիայի յատուկ ներկայացուցիչների միջեւ տեղի ունեցող քննարկումները եւ բանակցութիւնները, որոնք իրենք գործնական հողի վրայ մեծ արդիւնք չունեն, բայց շատ կարեւոր է, որ երկու երկրները գտնւում են հաղորդակցութեան մէջ: Եւ այն բաները, որոնք նախկինում քննարկւում են հրապարակային յայտարարութիւնների միջոցով, հիմա հնարաւորութիւն ունենք քննարկել եւ պարզաբանել եւ լսել պարզաբանումներ նաեւ դիւանագիտական խողովակներով», ընդգծեց Փաշինեան։