
ԶԱՌԱ ՋՅԱՆԻ ՆՈՐ ՖԻԼՄԸ ԿԸ ՎԵՐԱՐԾԱՐԾԷ ՓԱՐԱՋԱՆՈՎԻ ԱՐՈՒԵՍՏՆ ՈՒ ԱԶԴԵՑՈՒԹԻՒՆԸ
ՌՈՒԲԷՆ ՃԱՆՊԱԶԵԱՆ
Զառա Ջյանի նորագոյն ֆիլմը՝ ««Ես Վրէժխնդիր Կը Լինեմ Աշխարհից Սիրոյ Միջոցով» – Ս․ Փարաջանով»ը տեսողականօրէն տպաւորիչ յարգանքի տուրք մըն է համաշխարհային շարժապատկերի ամենէն խորհրդաւոր եւ նշանաւոր դէմքերէն՝ Սերգէյ Փարաջանովին։ 2024ի Վենետիկի ֆիլմի միջազգային փառատօնի իր առաջնախաղէն ետք, Յունուարի սկիզբը ֆիլմը իր բացումը կատարեց Երեւանի մէջ։
Ֆիլմը կը հիւսէ Փարաջանովի արտասովոր ժառանգութիւնը Ջյանի խորապէս անձնական ճամբորդութեան հետ՝ իբրեւ արուեստագէտ ուսումնասիրելով ստեղծագործական ոգիին դիմադրականութիւնը՝ դժուարութեանց դէմ յանդիման։ Պատումին հիմնական գաղափարը պարզ կը թուի. Ջյան կը վերադառնայ Հայաստան՝ անձնական եւ համաշխարհային խռովայոյզ ժամանակաշրջանի մը ընթացքին եւ մխիթարութիւն ու ներշնչում կը գտնէ Երեւանի Սերգէյ Փարաջանովի թանգարանին մէջ։ Այս ստեղծագործական սրբավայրէն Ջյան կը հիւսէ յուզիչ պատում մը, որ ոչ միայն կը տօնէ Փարաջանովի հանճարը, այլ նաեւ կ՛անդրադառնայ այսօրուան աշխարհին մէջ արուեստագէտներու դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն։
Տեսողական առումով, ֆիլմը շատ յաջող է. գանատահայ շարժանկարիչ (cinematographer) Նորայր Գասպար իւրաքանչիւր պատկեր կը վերածէ արուեստի գործի մը։ Թէ՛ թանգարանի նրբին մանրամասնութիւններուն եւ թէ՛ հարցազրոյցներու տպաւորիչ նկարահանումին միջոցով Գասպարին ոսպնեակը կը ստեղծէ պատկերագորգ մը, որ միաժամանակ գրաւիչ է եւ յուզիչ։
Ֆիլմին ամէնէն ազդեցիկ հատուածներէն մէկը կը ներառէ Թորոնթոյի հպարտութիւն Ատոմ Էկոյեանը, որ կ՛անդրադառնայ Փարաջանովի աշխարհին հետ իր ծանօթութեան՝ մեր համայնքին սիրելի սիւներէն՝ հանգուցեալ Գալուստ Պապեանի լուսանկարներուն եւ յուշերուն միջոցով։ Պապեան ժամանակ անցուցած էր Փարաջանովի հետ, անոր տնային կալանքի շրջանին՝ նկարահանելով տպաւորիչ լուսանկարներ, որոնք կը բացայայտէին վարպետին անհնազանդ ոգին։ Էկոյեան յուզիչ կերպով կը պատմէ, թէ ինչպէս «հանդիպած» է Փարաջանովին այս լուսանկարներուն միջոցով՝ շատ աւելի առաջ քան անոր ֆիլմերը դիտելը։ Թորոնթոյի հայ համայնքին համար այս կապը յատկապէս յուզիչ է, քանի որ Պապեանի բարի ժառանգութիւնը կը շարունակէ ներշնչել համայնքի անդամները:
Էկոյեանի խորհրդածութիւնները կը խորանան, երբ ան կը յիշէ Գասպարին հետ իր աշխատանքը «Օրացոյց» ֆիլմին վրայ՝ նորանկախ Հայաստանի մէջ։ Ֆիլմը Հայաստանի այլ վայրերու կողքին՝ նկարահանուած էր Հաղպատավանքի մէջ, ուր նկարահանուած էին նաեւ Փարաջանովի «Նռան Գոյնը» ֆիլմէն հատուածներ (յիշենք, որ գրաքննութեան ենթարկուած «Նռան Գոյնը» ֆիլմէն դուրս եկած էին գլուխ գործոց տեսարաններ):
Ըստ Էկոյեանի, «Օրացոյց» ֆիլմով ան ուղղակիօրէն փորձարկեց Փարաջանովի տեսողական լեզուին խորունկ ազդեցութիւնը։ Ֆիլմի յիշարժան պահի մը ընթացքին, Էկոյեան իր խօսքը կ՛ուղղէ քամերային ետեւ կանգնած Գասպարին՝ յիշելով իրենց բաժնեկցած ճամբորդութիւնը եւ զուգահեռները՝ իրենց աշխատանքին եւ Փարաջանովի միջեւ։
Ֆիլմին զգացական առանցքը կը կայանայ արուեստի՝ ճնշումը գերազանցելու կարողութեան ուսումնասիրութեան մէջ։ Փարաջանովի կեանքը, որ դրոշմուած էր բանտարկութեամբ եւ գրաքննութեամբ, կը դառնայ գեղարուեստական անհնազանդութեան խորհրդանիշ։ Նոյնիսկ ամենադժուար պայմաններուն մէջ, ան շարունակեց ստեղծագործել՝ օգտագործելով իրեն հասանելի որեւէ նիւթ՝ քոլաժներ, քանդակներ եւ գծանկարներ պատրաստելու համար։
Ջյան նաեւ կ՛անդրադառնայ ժամանակակից խնդիրներուն՝ զուգահեռներ քաշելով Փարաջանովի պայքարին եւ Արցախի ու Ուքրանիոյ ճգնաժամերուն միջեւ։ Թէեւ այս մասերը երբեմն ծանրաբեռնուած կը թուին, անոնք կ՛ընդգծեն Փարաջանովի պատգամին համընդհանրականութիւնը՝ թէ արուեստը կրնայ ըլլալ հզօր գործիք մը դիմադրութեան եւ բժշկելու համար։
Հարցազրոյցներու փայլուն շարքը կը ներառէ Էմիր Քուսթուրիցա, Թարսեմ Սինկհ, Արտաւազդ Փէլէշեան եւ Չուլփան Խամատովա, որոնց ներըմբռնումները կը խորացնեն մեր հասկացողութիւնը Փարաջանովի համաշխարհային ազդեցութեան մասին։ Անոնց վկայութիւնները՝ հիւսուած արխիւային նիւթերու եւ Փարաջանովի ֆիլմերէն հատուածներու հետ, կը ստեղծեն խճանկար մը, որ կը մեծարէ անոր արուեստը՝ միաժամանակ անդրադառնալով անոր նշանակութեան այսօրուան աշխարհին մէջ։
Հակառակ ֆիլմի երկարութեան եւ երբեմն ճնշիչ ու խառն թուացող նիւթերուն, ««Ես Վրէժխնդիր Կը Լինեմ Աշխարհից Սիրոյ Միջոցով» – Ս․ Փարաջանով»ը յաղթանակ մըն է։ Ջյանի համարձակ բեմադրութիւնը, Գասպարի շունչ կտրող լուսանկարչութիւնը եւ յուզիչ երաժշտութիւնը ներդաշնակօրէն կը գործեն՝ ստեղծելու ֆիլմ մը, որ նոյնքան տեսողականօրէն ցնցող է, որքան զգացականօրէն արձագանգող։
Կը յուսանք, որ այս շարժապատկերային գոհարը իր ճամբան կը գտնէ դէպի Համազգայինի «Նուռ» ֆիլմի փառատօնի այս տարուան ներկայացումներու շարքին՝ տեղւոյն հայ համայնքին առիթ ընծայելով փոխյարաբերելու անոր հզօր թեմաներուն հետ։ Փարաջանովի ժառանգութիւնը, ուժեղացած Ջյանի տեսլականով, կը յիշեցնէ մեզի արուեստին յարատեւ զօրութիւնը՝ ներշնչելու եւ յոյս տալու:
Սերգէյ Փարաջանովի հարիւրամեակը տօնախմբելով, Զառա Ջյան ստեղծած է ֆիլմ մը, որ կը գերազանցէ իր միջոցը՝ կանգնելով իբրեւ վկայութիւն ստեղծագործականութեան անխոնջ ոգիին։ Ան կոչ մըն է արուեստագէտներուն՝ ամենուրեք, գրկելու իրենց արհեստն ու արուեստը քաջութեամբ, սիրով եւ ճշմարտութեան հանդէպ ամուր յանձնառութեամբ ու համարձակութեամբ:
«ԹՈՐՈՆԹՈՀԱՅ»