ԱԲՕ ՊՈՂԻԿԵԱՆ
Հայ Ազգային Կոնգրէսի առաջնորդ Լեւոն Տէր Պետրոսեան Չորեքշաբթի օր ընդդիմադիր գործիչներու հաւաքի ընթացքին ելոյթ մը ունեցաւ, որուն կ՛արժէ անդրադառնալ:
Տարաբնոյթ մեկնաբանութիւններու դուռ բացած այս ելոյթը, Տէր Պետրոսեանի իսկ բնորոշումով, բացատրական էր, եւ ո՛չ ծրագրային՝ ինչպէս կը սպասէին ու կ՛ակնկալէին իր համակիրները:
Արդարեւ, Տէր Պետրոսեան իր այս ելոյթով կը փորձէ բացատրել իր կողմնակիցներուն, թէ ինչո՞ւ հրապարակ դուրս չի գար նախագահ Սերժ Սարգսեանի դէմ, ինչո՞ւ ցոյցերով ու հաւաքներով անոր հրաժարականը չի պահանջեր այս հանգրուանին:
Իր սուրը աւելի շատ դաշնակցական «հայ դատականներ»ուն ուղղելով, Տէր Պետրոսեան կը փորձէ համոզել իր հետեւորդները, որ ցոյցերով ու հաւաքներով եթէ դուրս գան նախագահ Սերժ Սարգսեանի դէմ, ապա միայն անոր դիրքը ուժեղացուցած կ՛ըլլան յաչս միջազգային հանրութեան, որ Սարգսեանը պիտի նկատէ ի գին մեծ վտանգներու քաղաքական խիզախ քայլ առնող ղեկավար մը, որուն կ՛արժէ թիկունք կենալ եւ անոր օրինականութիւնը երբեք խնդրոյ առարկայ չդարձնել:
Ցոյց ու հաւաքներ չկազմակերպելով հանդերձ, ուրեմն, Տէր Պետրոսեան, հակառակ անոր որ հայ-թրքական արձանագրութեանց դէմ է երկու պատճառով, նախագահ Սար-գսեանի օրինականութիւնը հարցականի տակ կ՛ուզէ պահել:
Տէր Պետրոսեան կը յիշեցնէ իր արձանագրութեանց ընդդիմանալու երկու պատճառները. Ցեղասպանութեան յանձնաժողովի ստեղծումը եւ Ղարաբաղի հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացին թրքական արտա-արձանագրային նախապայմանները:
Ելոյթի ընթացքին, Տէր Պետրոսեան այս արձանագրութեանց պատրաստման գործին մէջ նախագահ Սարգսեանի պատասխանատուութիւնը նսեմացնելու եւ գլխաւոր դերակատարի դիրքը նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանին վերապահելու բացայայտ ճիգ մը կը դրսեւորէ:
Ամենէն յատկանշականը, սակայն, Տէր Պետրոսեանի ելոյթին եզրակացութեան մէջ ուղղակի առաջարկն է նախագահ Սարգսեանին, որ եթէ կ՛ուզես օրինականութիւնդ ամրապնդել՝ եկուր մեզի հետ համաձայնէ՝ փոխանակ արձանագրութեանց վաւերացման ճանապարհով միջազգային ճանաչում փնտռելու:
Ահաւասիկ Տէր Պետրոսեանի ելոյթին այդ բաժինը.
«Ինձ համար անհասկանալի է հետեւեալ առեղծուածը: Քանի կասկած չկայ, որ Սերժ Սարգսեանը հայթուրքական յարաբերութիւնների եւ Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման հարցերում անհարկի զիջումների է գնում՝ օտարներից լեգիտիմութիւն ստանալու նպատակով, ապա ի՞նչն է նրան խանգարում, այդչափ նուաստանալու փոխարէն, ցանկալի այդ լեգիտիմութիւնը խնդրել սեփական ժողովրդից եւ ստիպուած չլինել այդպիսի զիջումներ կատարելու: XVII դարում Թուրքիայում կար մի փառամոլ եւ իշխանատենչ հոգեւորական, Եղիազար Այնթապցի անունով, որը կաշառքի ու խարդաւանքների միջոցով յաջողացրել էր հռչակուել թրքահայութեան կաթողիկոս, ահաւոր վտանգի տակ դնելով Հայոց եկեղեցու եւ հայ ժողովրդի միասնութիւնը: Այնժամ Էջմիածնի միաբանները ժողով են գումարում, եւ դիմելով նրան ասում. «Եղբայր, կաթողիկոս ես ուզում լինել, արի դարձիր Ամենայն հայոց կաթողիկոս, միայն թէ ազգի գլխին փորձանք մի՛ բեր ու մի՛ պառակտիր մեր եկեղեցին»: Եղիազարը համաձայնում է, տասը տարի (16811691 թթ.) հանգիստ գահակալում Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնում, եւ այդպիսով կանխւում է Հայոց եկեղեցուն սպառնացող աղէտը: Հայ ժողովրդի ողջ պատմութեան մէջ ազգային մտածողութեան աւելի լայնախոհ ու իմաստուն դրսեւորում, քան էջմիածնական միաբանների այս որոշումն է, ինձ յայտնի չէ: Ինչո՞ւ է Սերժ Սարգսեանին թւում, թէ հայ ժողովուրդն ընդունակ չէ, յանուն ազգային նպատակների, եւս մէկ անգամ նման լայնախոհութիւն եւ իմաստնութիւն դրսեւորելու»:
Այստեղ հայ ժողովուրդը անշուշտ Հայ Ազգային Կոնգրեսն է, որ յանձին Տէր Պետրոսեանի, պատրաստակամութիւն կը յայտնէ մէկ կողմ դնելու նախագահ Սարգսեանի օրինականութեան հարցի վիճարկումը եւ անոր հետ բանակցելու ինչ-ինչ հարցերու շուրջ:
ՀԱԿի վերջին շրջանի վարքը արդէն ցոյց կու տար կրաւորական դիրքորոշում բռնելու իր տրամադրութիւնը: Կրաւորականութիւնը, մեր մեկնաբանութեամբ, կու գայ արեւմտեան դիրքորոշումներու ՀԱԿական զգայնութենէն, անոնց ընդառաջելու յանձնառութենէն: Իսկ եթէ ՀԱԿը քայլ մը եւս առնելու պատրաստ է՝ բանակցութեան սեղանի նստելու Տէր Պետրոսեանին ու իր կողմնակիցներուն հետ, ապա այդ բանակցութեանց նիւթն իսկ պիտի ըլլայ հայ-թրքական արձանագրութեանց վաւերացման գործընթացի յաջողութեան ճամբաներու միասնական փնտռտուքը, ուրիշ ոչինչ: