Էդուարդ Նալբանդեան Կը Պատասխանէ Հայ-Թրքական Յարաբերութիւններուն Ու Ղարաբաղի Վերաբերեալ «Ազատութիւն» Ռատիօկայանի Հարցումներուն

 Հայաստանի արտաքին գործերու նախարար Էդուարդ Նալբանդեան անցեալ Կիրակի, 17 Յունուարին,  հայ-թրքական յարաբերութիւններու բարելաւման եւ ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման շուրջ հարցազրոյց մը տուած է «Ազատութիւն» ռատիօկայանին: Զրոյցը վարած են Աննա Իսրայէլեան եւ Աղասի Ենոքեան: Ստորեւ կը ներկայացնենք սոյն հարցազրոյցը ամբողջութեամբ:

 ՀԱՐՑ.- Այս շաբաթ Սահմանադրական դատարանը (ՍԴ) Սահմանադրութեանը համապատասխան ճանաչեց Ցիւրիխում ստորագրուած հայ-թուրքական արձանագրութիւնները, փաստօրէն հարթելով ճանապարհը խորհրդարանի կողմից դրանց վաւերացման համար: Արձանագրութիւններին դէմ հանդէս եկող որոշ քաղաքական ուժեր ՍԴ որոշումից յետոյ յայտարարեցին, որ այն ընդունուել է իրենց ճնշման ներքոյ: Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք նման պնդումները:
ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Եթէ որեւէ մէկը լաւ է զգում այդպիսի բաներ ասելուց, թող ասի: Բայց իրականութիւնը այն է, որ անհեթեթութիւն է խօսել Սահմանադրական Դատարանի վրայ ճնշում գործադրելու մասին: Իսկ երկրորդը. այն որոշումը, որ ընդունեց Սահմանադրական դատարանը համահունչ է այն յայտարարութիւններին, որոնք արուել էին ՀՀ նախագահի կողմից, թէ Հայաստանում, թէ Սփիւռքի իր շրջագայութեան ընթացքում, թէ Հոկտեմբերի 10ի իր ուղերձում:

 ՀԱՐՑ.- Հայ-թուրքական արձանագրութիւնների առնչութեամբ կանխատեսումներ կան, թէ Թուրքիան փորձում է յետաձգել դրանց վաւերացումը մինչեւ 2010թ. Ապրիլ կամ աւելի ուշ: Նկատու՞մ էք նման միտումներ:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Դա շատ պարզունակ մօտեցում է: Չեմ կարծում, որ կարելի է բաժանել այդպէս մինչեւ Ապրիլ եւ Ապրիլից յետոյ: Վստահ եմ, Թուրքիայում էլ գիտակցում են, որ 2010 թուականի Ապրիլի 24ը աշխարհի վերջին Ապրիլը չէ:

 ՀԱՐՑ.-  Թուրքիայի նախագահ Աբդուլայ Գիւլը CNN-Turkի եթերում պատասխանելով լրագրողների հարցերին՝ ասել է. «Հայաստանի հետ տարւում է շատ ակտիւ, բայց անձայն դիւանագիտութիւն: Սառեցուած խնդիրներն ենք վեր հանում: Այստեղ գործընթացը հրապարակային անելը կը դժուարացնի գործը: Այս առումով շատ ջանք է գործադրւում: Ռուսաստանը, որպէս առանցքային երկիր նոյնպէս գործընթացի մէջ է: Խոհանոցում ինչ որ բաներ պատրաստում են»: Կարելի՞ է յստակեցնել, թէ խօսքը յատկապէս ո՞ր «սառեցուած» խնդիրների մասին է:
  ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Եթէ այդ խօսքերի տակ որեւէ մէկը ենթադրում է, որ ինչ որ դաւեր են նիւթում մեր մէջքի յետեւում, ապա միանշանակ կարող եմ ասել, որ Հայաստանի իշխանութիւնները ժողովրդի թիկունքում ոչ մի դաւի չեն տրուի՝ ոչ անձայն, ոչ էլ՝ ձայնաւոր: Մենք ասում ենք այն, ինչ կայ. այս պրոցեսի (գործընթացի-Խմբ.) սկզբից մինչեւ հիմա եղել է այսպէս, եւ այսուհետ նոյնպէս լինելու է այդպէս:
 Թուրքիայի ղեկավարութեան հետ մենք քննարկել ենք միայն հայ-թուրքական երկկողմ յարաբերութիւններին վերաբերող խնդիրներ: Որեւէ այլ խնդիր օրակարգում չկայ:

 ՀԱՐՑ.- Մի յաւելեալ հարց, որ ծնուեց ձեր պատասխանից. հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման եւ սահմանի բացման հարցում ակնյայտօրէն շահագրգիռ են գերտերութիւնները: Արդեօք նրանց բաւարարելու է սահմանի բացումը, թէ այս պահին նաեւ խնդիր է դրուած բացել ճանապարհները մինչեւ Կասպից ծով եւ աւելի գուցէ հեռու՝ Կենտրոնական Ասիա:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Երբ խօսքը գնում է սահմանի բացման մասին, ապա խօսքը գնում է հայ-թուրքական սահմանի բացման մասին: Այո, բոլոր գերտերութիւնները եւ ոչ միայն գերտերութիւնները, ամբողջ միջազգային հանրութիւնը աջակցում է այս գործընթացին, եւ չկայ որեւէ երկիր, որ չողջունէր այս գործընթացը եւ իր աջակցութիւնը չյայտներ: Ես այդ մասին բազմիցս ասել եմ եւ կը կրկնեմ, որ ստացել եմ բազմաթիւ նամակներ, ի լրումն այն յայտարարութիւնների որոնք արուել են տարբեր մայրաքաղաքներում:

 ՀԱՐՑ.- Դեկտեմբերի 21ին Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (ՀՅԴ) 119ամեակի կապակցութեամբ իր ելոյթում ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարեանը յայտարարեց. «Իշխանութիւնները մերկ հաւաստիացումներ են տալիս, թէ Ցեղասպանութեան հարցը քննութեան ենթակայ չէ: Եթէ այդպէս է, ի՞նչ պատմական հարցերի յստակեցման համար էր անհրաժեշտ միջազգային փորձագէտների մասնակցութեամբ քննութեան նիւթ դարձնել արխիւները, ո՞ւմ էիք խաբում՝ միջազգային հանրութեա՞նը, Թուրքիայի՞ն, թէ՞ սեփական ժողովրդին: Եւ ինչո՞ւ այս ընթացքում, հակառակ Թուրքիայի ակտիւ (գործուն-Խմբ.) դերակատարութեան, դուք հրաժարուեցիք նուազագոյն աջակցութիւն բերել Ցեղասպանութեան հարցի միջազգային ճանաչման գործընթացին, մասնաւորապէս, ԱՄՆի Կոնգրեսի կողմից բանաձեւի ընդունման ճիգերին»: Ի՞նչ կը պատասխանէիք այս հարցադրումներին:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահը բազմիցս յայտարարել է այս հարցի վերաբերեալ, եւ նոյնը՝ արտգործնախարարը: Ես դրա մասին ասել եմ նաեւ ի պատասխան թուրք լրագրողի հարցին՝ հարիւրաւոր այլ լրագրողների ներկայութեամբ մամլոյ ասուլիսի ընթացքում՝ Ստամբուլում, երբ ես ասացի, որ Հայաստանը Ցեղասպանութեան իրողութիւնը ու միջազգային ճանաչման կարեւորութիւնը երբեւէ կասկածի տակ չի դնի: Երեւի թէ այս յայտարարութիւնները ոմանց ուշադրութիւնից վրիպել են: Եւ միգուցէ ուշադրութիւնից վրիպել են նաեւ համապատասխան ենթայանձնաժողովի վերաբերեալ յայտարարութիւնները: Յանձնաժողովը զբաղուելու է երկու ժողովուրդների միջեւ փոխըմբռնման, փոխվստահութեան վերականգնման հարցով: Կարծեմ վրիպել է ուշադրութիւնից նաեւ այն յայտարարութիւնը, որ ես արել էի՝ ԱՄՆի Կոնգրէսում ընթացող Ցեղասպանութեան ճանաչման ճիգերի վերաբերեալ:

 ՀԱՐՑ.- Եթէ կարելի է եւս մէկ հարց այս կապակցութեամբ: Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարեանի ժամանակ արտաքին քաղաքականութեան առանցք էր հռչակուած Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումը: Իսկ նախագահ Սերժ Սարգսեանի նախաձեռնած հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման նախաձեռնութիւնը որոշակիօրէն շրջադարձ է այդ քաղաքականութիւնից: Որն է նման կտրուկ փոփոխութեան պատճառը, չէ որ, ըստ էութեան, նոյն արտաքին քաղաքական թիմն է աշխատում երկու նախագահների օրօք էլ:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Որպէս արտաքին գործերի նախարար, ես կարող եմ ասել, որ որեւէ շրջադարձ կամ փոփոխութիւն ես չեմ տեսնում: Եթէ Հայաստանի նախագահը ասում է, որ երբեւէ հարցականի տակ չի դրուել եւ չի դրուի ոչ Ցեղասպանութեան իրողութիւնը, ոչ էլ միջազգային ճանաչման կարեւորութիւնը, ապա ակնյայտ է, որ փոփոխութիւն չկայ:

 ՀԱՐՑ.-  Ազգային ժողովի նախագահ Յովիկ Աբրահամեանը իր ամփոփիչ ասուլիսում յայտարարեց. «Եթէ Թուրքիան ողջամիտ ժամկէտում առանց որեւէ նախապայմանի չվաւերացնի արձանագրութիւնները, մենք կը փորձենք մեր քայլը կատարելէ»: Կարո՞ղ էք բացել փակագծերը. հնարաւո՞ր է, որ Հայաստանը դուրս գայ բանակցային այս գործընթացից:
  ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Եթէ հաւատալու լինէինք արձանագրութիւնների հետ կապուած ընդդիմախօսների յայտարարութիւններին, ապա Թուրքիան պիտի վաղուց վազելով վաւերացնէր դրանք: Մէկ բան ակնյայտ է, որ մենք սկսել ենք եւ վարել ենք այս գործընթացը, եւ եկել ենք համաձայնութիւնների փոխըմբռնմամբ, որ այն վարւում է առանց նախապայմանների: Եթէ լինէին նախապայմաններ, ապա մենք չէինք սկսի այս գործընթացը, եւ չէինք գայ պայմանաւորուածութիւնների: Այսօր Թուրքիայի վարչապետն էլ է ասում. արձանագրութիւններում նախապայմաններ չկան, եւ յանկարծակի նաեւ ասում է, որ վարագոյրի յետեւում, սեղանի տակ, մէջքի հետեւը, կարող է պատահի ինչ-որ նախապայմաններ լինեն: Դրան լաւագոյն պատասխանն են տալիս. վերջերս՝ Ռուսաստանի բարձրագոյն ղեկավարութիւնը, դրան իրենց պատասխանն էին տուել նաեւ Միացեալ Նահանգների բարձրագոյն ղեկավարութիւնը, պատասխանել էին նաեւ Ֆրանսիայում: Բոլոր երկրների մօտեցումը ակնյայտ է եւ նոյն է: Յիշենք, ինչ էր յայտարարել ՄԱԿի Գլխաւոր քարտուղարը, Եւրոպական միութեան ղեկավարութիւնը՝ նոյնը:
 Ամբողջ միջազգային հանրութիւնը ակնկալում է, որ Թուրքիան եւ Հայաստանը պէտք է արագօրէն, առանց նախապայմանների վաւերացնեն այդ արձանագրութիւնները: Եւ մենք ստանձնել ենք պարտաւորութիւններ, եւ յայտարարել ենք դրա մասին Օգոստոսի 31ին՝ Շուեյցարիայի արտգործնախարարութեան ներկայացուցչի հետ միասին, որ պարտաւորւում ենք անել հնարաւորինը, որ շուտափոյթ այս արձանագրութիւնները վաւերացնենք եւ կեանքի կոչենք: Եթէ կողմերից մէկը արհեստական խոչընդոտներ է ստեղծում, ձգձգում է, ուրեմն նշանակում է՝ իր վրայ է վերցնում այս գործընթացի ձախողման դէպքում ողջ պատասխանատուութիւնը:
 Գիտէք, որ այս հարցերի շուրջ ամենահեղինակաւոր փորձագէտներից մէկը արձանագրութիւնների ստորագրումից առաջ (դեռ յայտնի չէր կը ստորագրենք, թէ չենք ստորագրի) կարծիք էր յայտնել, որ Հայաստանը ամէն դէպքում win-win արդիւնքով է դուրս գալիս, այսինքն՝ յաղթող է: Ես կ՛ասէի այսպէս. Եթէ, ի հարկէ, Թուրքիան յետքայլ անի, ապա դա կը լինի խախտում ոչ միայն Հայաստանի հետ պայմանաւորուածութիւնների, այլեւ ակնյայտ կը լինի, որ Թուրքիան անյարգալից վերաբերմունք է ցուցաբերում միջազգային հանրութեան հանդէպ եւ առաւել կորցնելու է իր հանդէպ վստահութիւնը՝ համապատասխան այլ հետեւանքներով: Իսկ Հայաստանն առնուազն չի կորցնի որեւէ բան, որ մենք ունէինք այս գործընթացից առաջ:

 ՀԱՐՑ.- Այս թեմայի շուրջ վերջին հարցը: Հայ-թուրքական սահմանների բացմանն ընդառաջ ի՞նչ հնարաւոր ռիսկային (վտանգաւոր զարգացումներ-Խմբ.) սցենարներ կարող են դրսեւորուել, եւ ի՞նչ պէտք է անի մեր պետութիւնն այդ ռիսկերը զսպելու, կառավարելու համար:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Այն, ինչ անում է որեւէ երկիր այլ պետութիւնների հետ իր յարաբերութիւններում մաքսային, հարկային, անվտանգութեան, օրէնսդրական, տնտեսական, եւ այլ լծակների միջոցով:
 
 ՀԱՐՑ.- Պարոն Նալբանդեան, կը խնդրէի ձեր մեկնաբանութիւնը այն յայտարարութիւնների առիթով, որոնցով 2010 թուականի ամանորեայ ուղերձում հանդէս եկաւ Ադրբեջանի նախագահը՝ մասնաւորապէս պնդելով. «Այսօր մեր բանակը ընդունակ է կատարել բոլոր առաջադրուած խնդիրները, մենք ունենք բոլոր հնարաւորութիւնները, որպէսզի հողերն ազատագրենք օկուպացումից: Մեր ռազմական ներուժը աճում է օր-օրի եւ շարունակելու է աճել: 2010ին այդ նպատակների ապահովման համար նախատեսուած են լրացուցիչ մեծ միջոցներ»:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Նման յայտարարութիւնը ցոյց է տալիս, որ 2010 թուականին էլ Ադրբեջանը պատրաստ չէ գնալ փոխզիջումների եւ որ Ադրբեջանը շարունակում է սպառնալիք մնալ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգութեան համար:
 Չեմ կարծում, որ որեւէ մէկին հաճելի է, երբ իր երկիրն անուանում են սպառնալիքների չեմպիոն (ախոյեան-Խմբ.), ինչպէս դա արեց վերջերս ԼՂ հիմնահարցի հեղինակաւոր փորձագէտներից մէկը, որը հէնց այդպէս էլ անուանեց Ադրբեջանը: Կարծեմ, որ Հեյդար Ալիեւն էլ եւ Էլչիբէյն էլ այն կարծիքը ունէին, երբ սկսում էին ագրեսիան (յարձակումները-Խմբ.) Ղարաբաղի դէմ եւ կարծում էին, որ Ադրբեջանական բանակն այնքան հզօր է, որ կ՛իրականացնի այն բոլոր խնդիրները, որ իրենք դրել էին բանակի առջեւ: Հետեւանքները յայտնի են:
 Բոլոր դէպքերում այդպիսի յայտարարութիւնները, սպառնալիքները չեն կարող տպաւորել կամ վախեցնել Հայաստանին, կամ Արցախին:
 Իսկ թէ, որեւէ երկրի նախագահ ինչ է ասում Ամանորեայ ուղերձում՝ իր ժողովրդին ոգեւորելու կամ տրամադրութիւնը բարձրացնելու կամ տպաւորելու համար, դա արդէն ուրիշ ոլորտից է, որը ես չէի ցանկանայ մեկնաբանել:

 ՀԱՐՑ.-  Եւս մի մէջբերում Իլհամ Ալիեւի ուղերձից: Նա ասել էր. «ադրբեջանի տարածքային ամբողջականութիւնը բանակցութիւնների թեմա չէ, չի եղել եւ երբեք չի լինելու, Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չի դառնալու անկախ պետութիւն: Առանց Ադրբեջանի համաձայնութեան դա անհնար է, իսկ Ադրբեջանը երբեք չի կարող իր համաձայնութիւնը տալ դրան: Ամբողջ միջազգային հանրութիւնը եւ այդ հարցով անմիջականօրէն զբաղուող կողմերը արդէն ցոյց են տալիս իրենց կամքը, թէ ինչ ուղիներով է լուծուելու հիմնախնդիրը: Այսինքն՝ հարցը պէտք է լուծուի միջազգային իրաւունքի հիման վրայ, երկրների տարածքային ամբողջականութեան շրջանակներում»: Իրականութեանը համապատասխանո՞ւմ են այս պնդումները բանակցութիւնների բովանդակութեան, նաեւ միջազգային հանրութեան դիրքորոշման վերաբերեալ:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Միջնորդների մօտեցումների մասին ադրբեջանական երեւակայութիւնները լսելու փոխարէն, պէտք է հետեւել, թէ ինչ են յայտարարում հէնց իրենք՝ միջնորդ երկրները: Իսկ ի՞նչ են ասում միջնորդ երկրները, այն է, ինչ ասում է Հայաստանը. Ղարաբաղի հիմնախնդիրը պէտք է լուծուի միջազգային իրաւունքի սկզբունքների եւ նորմերի հիման վրայ, յատկապէս, ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման, ինքնորոշման եւ տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքների հիման վրայ: Դրա մասին է ասում, նաեւ այն յայտարարութիւնը, որն ընդունուել էր Աթէնքում, ԵԱՀԿի 56 անդամ երկրների կողմից, որտեղ հէնց այս սկզբունքների մասին է խօսքը գնում:
 Ադրբեջանի ղեկավարութիւնը փորձում է կանխորոշել բանակցութիւնների եւ այս գործընթացի արդիւնքը, այսինքն Ղարաբաղի ինքնորոշման, Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը: Իսկ Ղարաբաղի կարգավիճակը հէնց այն հարցն է, որը պէտք է որոշի Արցախի ժողովուրդը: Դրա մասին է ասուած նաեւ ԵԱՀԿի Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահների Լաքուիլայի յայտարարութիւնից անմիջապէս յետոյ հրապարակուած մադրիդեան սկզբունքների որոշ մանրամասներում: Ի՞նչ է դա նշանակում. որ հակառակ Բաքուի պնդումներին, ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման բանալին գտնւում է Արցախի ժողովրդի ձեռքում:
 Ազգերի ինքնորոշման սկզբունքը դա միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքներից է: Եթէ այդպէս չլինէր, մենք այսօր չէինք ունենայ ՄԱԿի անդամ 192 պետութիւն, այլ 51 երկիր՝ որոնք կային ՄԱԿի հիմնադրման ժամանակ: Հէնց այս սկզբունքի կիրառման արդիւնքում է, որ ունենք ՄԱԿում այս պատկերը:
 Օրինակ՝ դուք, լաւ տեղեակ էք, որ վերջին շրջանում երբեւէ եռանախագահները չեն արել որեւէ յայտարարութիւն, որտեղ նշէին միայն տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը եւ չնշեն ինքնորոշման սկզբունքը: Դա արդեօ՞ք համապատասխանում է նրան, ինչ են պնդում ադրբեջանցիները. ի հարկէ է՝ ոչ:

 ՀԱՐՑ.- Պարոն Նալբանդեան, մի պնդում, որ արւում է ընդդիմութեան կողմից հէնց այդ աթէնքեան փաստաթղթի վերաբերեալ: Նրանք պնդում են, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ստորագրել է մի փաստաթղթի տակ, որում առաջին անգամ պաշտօնապէս իր համաձայնութիւն է տալիս, որ ղարաբաղեան հակամարտութիւնը կարգաւորուի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականութեան շրջանակներում: Այսպիսով Հայաստանը համաձայնել է Ղարաբաղեան խնդրի մի կարգաւորման, որով փակւում է ԼՂՀի՝ երբեւէ միջազգայնօրէն ճանաչուած անկախ երկիր դառնալու հեռանկարը: Ձեր հակափաստարկները՞:
  ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Գիտէք՝ այս կամ այն փաստաթղթի մասին խօսելիս, տպաւորութիւն է ստեղծւում, որ տարբեր փաստաթղթերի մասին ենք խօսում: Մէկ-մէկ մեկնաբանութիւններ ենք լսում, եւ տպաւորութիւն է ստեղծւում, որ փաստաթղթերը կամ չեն կարդացել, կամ՝ ուշադիր չեն կարդացել, կամ էլ կարդացել են, եւ միտումնաւոր փորձում են այլ բովանդակութիւն հաղորդել այդ փաստաթղթերին:
 Ասում էք՝ հակափաստարկ: Բայց ի՞նչ հակափաստարկ կարելի է տալ պնդողներին, թէ մածունը սեւ է: Միգուցէ իրենց սկսենք բացատրել մածունի պատրաստման տեխնոլոգիան: Յատկապէս, որ այդ ընդդիմախօսները որեւէ բանով կաշկանդուած չեն՝ բանակցութիւններ չեն վարում, ոչ մի տեղ ոչ ոքի չեն ներկայացնում, նստած ասում են՝ մածունը սեւ է:
 Այնպէս որ՝ կան փաստարկներ, կան հակափաստարկներ, բայց կայ նաեւ օբյեկտիւ իրողութիւն: Առաջին անգամ ԵԱՀԿի 56 անդամ երկրների կողմից արուած յայտարարութեան մէջ ամրագրուեց մի սկզբունք, որը նախկինում չէր եղել, դա՝ ինքնորոշման սկզբունքն է:
 Ամէն տարուայ վերջին տեղի է ունենում ԵԱՀԿի արտգործնախարարների խորհուրդը եւ յայտարարութիւններ են արւում, որոշումներ են ընդունւում տարբեր հարցերի շուրջ: Եթէ մենք նայենք Ղարաբաղի վերաբերեալ Աթէնքում, Հելսինկիում ընդունուած յայտարարութիւնները, եւ եթէ դուք վերցնէք նախորդ բոլոր տարիների յայտարարութիւնները, իրար կողք դնէք, համեմատէք, ապա կարծեմ մեկնաբանութեան, կամ ինչ-որ հակափաստարկ բերելու կարիք չի լինի: Սա առաջին անգամ է, որ ինքնորոշման իրաւունքը գրանցուեց այսպիսի յայտարարութեան մէջ եւ որի տակ կայ նաեւ Ադրբեջանի անունը: Եթէ մինչեւ այդ Ադրբեջանը խուսափում էր օգտագործել, կամ չէր ցանկանում թոյլ տալ, որ որեւիցէ փաստաթղթի մէջ որեւէ կերպ նշուած լինի ազգերի ինքնորոշման իրաւունքը եւ ինքը ստորագրած լինի այդ փաստաթղթի տակ, ապա այստեղ եղաւ: Ընդ որում՝ ոչ միայն 56 երկրների կողմից, այլ նաեւ 5 նախարարների յայտարարութեան մէջ՝ Միացեալ Նահանգների, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի, ինչպէս նաեւ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի:
 Մէկ բան էլ ասեմ. Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականութիւնը կապ չունի Ղարաբաղի ինքնորոշման հետ: Ղարաբաղի ինքնորոշման գործընթացը սկսուել է դեռ այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանը անկախ պետութիւն չէր, Խորհրդային Ադրբեջան էր: Եւ յիշեցնեմ, որ 1999 թուականին Եւրախորհրդարանը ընդունեց մի յայտարարութիւն, որտեղ ասւում էր, որ փաստօրէն, Ադրբեջանը անկախացել է այնպէս, ինչպէս որ անկախացել է Ղարաբաղը. նոյնանման հռչակագրով, նոյն ձեւով: Բարձրացրէք այդ յայտարարութիւնը եւ կը տեսնէք:
 
 ՀԱՐՑ.- Հանրագումարի բերելով 2009 թուականը, երբ հանդիպումներ եղան թէ նախագահների, թէ արտգործնախարարների մակարդակով, ըստ էութեան, էական առաջընթաց գրանցուե՞ց ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման գործում, թէ՞ ոչ: Եւ կանխատեսումներ կան, որ 2010 թուականին միջազգային հանրութեան կողմից փորձ կարուի ակտիւացնել գործընթացը: Մասնաւորապէս, այսօր (Կիրակի) Ստեփանակերտում Ռոբերտ Բրադկեն է յայտարարել, որ Ամերիկայի անունից ինքը խոստանում է, որ կ՛ակտիւացնեն այդ պրոցեսը:
  ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Ես չգիտեմ Բրադկեն, ի՞նչ է յայտարարել այսօր Ստեփանակերտում, բայց երէկ հանդիպել եմ իրեն այստեղ՝ Երեւանում եւ գիտեմ իր մօտեցումները, որոնք համընկնում են մեր մօտեցումների հետ:
 2009 թուականը բաւականին ինտենսիւ, ակտիւ գործընթացի տարի է եղել: Եւ կարեւորն այն է, որ պահպանենք այդ դրական դինամիկան, որ եղել է անցեալ տարի: Արհեստական արագացում հաղորդելու մէջ ես որեւէ իմաստ չեմ տեսնում: Եւ, կարծեմ, բոլորն էլ այդ մօտեցումը կիսում են:
 2009 թուականի բանակցային գործընթացի գլխաւոր ձեռքբերումը հէնց այդ դրական դինամիկան էր: Եթէ 9 անգամ հանդիպում են նախագահները, արդեօ՞ք դա դրական դինամիկա չէ: Եթէ Ադրբեջանը ամիսներ, տարիներ շարունակ սպառնալիքներով է խօսում, խօսում է հնարաւոր պատերազմի մասին, եւ նոյն Աթէնքի, Հելսինկիի յայտարարութիւններում, Մոսկուայի հռչակագրում եւ այլ փաստաթղթերում ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման սկզբունքի կարեւորութեան հետ է համաձայնւում, դա միթէ դրական միտում չէ: Միթէ դրական միտում չէ, ինչպէս նախորդ հարցին պատասխանելով նշեցի, որ առաջին անգամ ամրագրուեց նաեւ ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքը:
 Ի հարկէ, որոշ դրական տեղաշարժ կողմերի դիրքորոշումների մօտեցման հարցում նկատուեց, բայց դա բաւարար չեղաւ, որ բէկում արձանագրուի: Եթէ մենք հնարաւորութիւն ունենանք պահպանել այն դրական դինամիկան, որը եղել է 2009 թուականին, ապա հնարաւոր կը լինի մօտեցնել հիմնախնդրի կարգաւորման հեռանկարը:
 
 ՀԱՐՑ.- Մէկ այլ կանխատեսում. ասում են, թէ ղարաբաղեան հարցում արմատական որոշումները, ասենք՝ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգութեան գօտու հարցի վերաբերեալ, կը յանգեցնի Հայաստանում ներքաղաքական իրավիճակի կտրուկ սրման: Հնարաւոր համարու՞մ էք նման զարգացումները:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Չեմ համարում, որովհետեւ Ձեր մէջբերումը ենթադրում է, որ Հայաստանը պէտք է գնայ ինչ-որ քայլերի, որոնք չեն համապատասխանելու մեր ազգային շահերին, Ղարաբաղի ժողովրդի շահերին, իսկ դա հնարաւոր չէ: Եթէ դա հնարաւոր չէ, ուրեմն ես չեմ էլ տեսնում որեւիցէ նման զարգացում:
 
 ՀԱՐՑ.- Սա ընդդիմութեան գնահատականն էր: Նա եւս մէկ գնահատական է անընդհատ հնչեցնում, որ թէ ԼՂի եւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հարցում «զիջողական կեցուածքի միակ բացատրութիւնը Հայաստանի ոչ լեգիտիմ իշխանութիւնների խոցելիութիւնն է, ինչը նրանք փորձում են փոխհատուցել միջազգային հանրութեան հետ անհարկի զիջումնէով, անհարկի գործարքներով»: Որքանո՞վ է հիմնաւոր այս գնահատականը:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Գիտէք ինչ, չեմ կարծում, թէ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հարցում, թէ ԼՂ հարցում որեւէ զիջումների ենք մենք գնում, որոնք չեն համապատասխանում մեր ազգային շահերին, Արցախի ժողովրդի շահերին: Ուրեմն կարծում եմ հէնց այդ հարցադրումն է ոչ լեգիտիմ:

 ՀԱՐՑ.-  Ղարաբաղի իշխանութիւնները անընդհատ կրկնում են, որ որեւէ լուծում, որ ստացուել է առանց Ղարաբաղի մասնակցութեան իրենց համար անընդունելի է: Մինչեւ այժմ Հայաստանն էր ներկայացնում Ղարաբաղի տեսակէտը: Նպատակ կա՞յ Ղարաբաղին վերադարձնելու բանակցային սեղանի շուրջ եւ ինչ լծակներ ունենք դրա համար:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Ես կարծում եմ, որ առանց Ղարաբաղի ուղղակի մասնակցութեան անհնար է լուծել հիմնախնդիրը, չնայած անուղղակի ձեւով ԼՂ միշտ էլ մասնակցում է բանակցութիւններին: Բրադկէի այցելութիւնը Ղարաբաղ, կամ այն, որ երբ համանախագահները գալիս են, միշտ էլ ջանում են այցելել Ստեփանակերտ, տեղեկացնում են բանակցութիւնների մասին, եւ Ղարաբաղի կարծիքին են ծանօթանում, հէնց դա է ապացուցում: Եւ եթէ որեւէ մէկը պնդում է, որ ինչ-որ ձգձգումներ կան Ղարաբաղի հարցի կարգաւորման գործընթացում, դրա կարեւորագոյն պատճառներից է հէնց բանակցութիւններին Ղարաբաղի մասնակցութեան բացակայութիւնը: Եւ ինչպէս տեսանք, հէնց Ղարաբաղի ժողովրդի ձեռքում է գտնւում կարգաւորման բանալին: Կարգավիճակի հարցը, դա Ղարաբաղի ժողովրդի որոշման հարցն է: Առանց Ղարաբաղի մասնակցութեան անհնար է կարգաւորումը: Ինչքան Ղարաբաղը շուտ մասնակցի այս բանակցութիւններին, այնքան դա կը մեծացնի կարգաւորման հնարաւորութիւնները: Եւ չկայ եռանախագահների հետ որեւէ հանդիպում, որ մենք այս հարցը չբարձրացնենք:

 ՀԱՐՑ.-  Եւ վերջում երկու հարց, որ այս թեմաներից դուրս են: Պարոն Նալբանդեան, Ձեր հասցէին քննադատութեան պակաս չկայ: Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում հնչող քննադատութեանը:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Եթէ քննադատութիւնը արդարացի է, ինչքան էլ այն դառը լինի պէտք է նկատի առնել: Երբ քննադատութիւնն անհեթեթութիւն է, փորձում ես ուշադրութիւն չդարձնել:
 Յաճախ, քննադատութիւնն էլ իր ակունքն է ունենում, եւ երբ տեսնում ես, թէ քննադատութիւնն ինչ ակունքից է սնւում, ապա գիտես, թէ ինչպէս պէտք է վերաբերուես այդ քննադատութեանը:

 ՀԱՐՑ.- Եւ վերջին հարցը: Հայաստանի միջազգային հեղինակութեան առումով, ինչ էք կարծում յետագայ զարգացումները կարո՞ղ են լաւատեսութիւն ներշնչել, թէ՞ հակառակը:
 ԷԴՈՒԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Ասում են, պէսիմիստը (յոռետեսը-Խմբ.) լաւ տեղեկացուած օպտիմիստն (լաւատեսն-Խմբ.) է: Ես չեմ կարող ասել, որ վատ տեղեկացուած եմ այս հարցերի շուրջ, բայց ես յոռետես չեմ դարձել, ես լաւատես եմ: