ՍՏԵՓԱՆ ԹՕՓՉԵԱՆ
Քանի սկզբից իսկ դիմեցինք չարաբախտ կենդանու օրինակին, յիշենք նաեւ հնամաշ մի անեկդոտ։
«-Բարեւ էշեր, ասում է այցելուն մտնելով պաշտօնեայի աշխատասենեակ։
– Ինչու՞ ես յոգնակի դիմում…
– Ախր շա~տ ես էշ»։
Իհարկէ, մարդկային իդիոտիզմը (ապուշութիւնը-Խմբ.) իշայինի հետ համեմատելիս դժուար չէ նկատել առաջինի՝ ուղեղի անհամեմատ մեծ հնարաւորութիւններով պայմանաւորուած, անսահմանութիւնը երկրորդի սահմանափակ, կենդանական-բնազդային մակարդակի համեմատութեամբ )այդ մասին աւելի մանրամասն, բայց շատ հեռու սպառիչ լինելուց, տես Ստ. Թօփչեան, Ապագայի յիշողութիւնը, գիրք 2, էջ 368-395, «Իդիոտիզմը պատմութեան շարժիչ ուժ» բաժինը(։ Հարեւանների հետ որոշ յարաբերութիւններ կամ գոնէ յարաբերութիւնների նմանողութիւն ստեղծելն անհրաժեշտ է, բայց բնութիւնից չափազանց մեծ բաժին պիտի ստացած լինես վերոնշեալ բարիքից, վստահ լինելու համար, թէ երկու կողմի թուրքերի հետ կարելի է հաւասարազօր, կանոնաւոր յարաբերութիւններ հաստատել։
«ԱԴՐԲԵæԱՆԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԸ
ԿԸ ՅԱՐՁԱԿՈՒԻ ԲՈԼՈՐ
ՉՈՐՍ ԿՈՂՄԵՐԻՑ…»
Ստանիսլավ Տարասովը «Ադրբեջանական դիւանագիտութեան գայթակղութիւնը» յօդուածում )14.08.2009. http://regnum.ru/news/1196273.html) Իլքին Մելիքովի դատողութիւնները համարում է բաքուեցի քաղաքականագէտներից շատերին յատուկ ռոմանտիկ մտայնութեան արդիւնք, որովհետեւ Ադրբեջանի դիւանագիտական լուրջ սայթաքումները նրանք ճգնում են ներկայացնել որպէս «ազգային յաղթանակ»։
Որո՞նք են այդ «ռոմանտիկայով» պայմանաւորուած սայթաքումները։ «Գրաւուած տարածքների ազատման ընթացքի սկիզբը, գրում է Տարասովը, հնարաւոր է միայն ստորագրելուց յետոյ համաձայնութիւնը, որում խստօրէն նշուած կը լինեն հակադիր կողմերի յետագայ գործողութիւնները… Երկրորդ, եօթ շրջաններից Հայաստանի զօրքերի դուրսբերումից յետոյ Ղարաբաղում սպասուող հանրաքուէի անհրաժեշտ պայմանների ապահովման համար, որը կ՛անցնի միջազգային լուրջ վերահսկողութեամբ, Ստեփանակերտն անխուսափելիօրէն կը դառնայ բանակցային ընթացքի սուբյեկտ (մասնակից-Խմբ.)։ Մելիքովը դա հասկանում է, երբ գրում է, որ Ադրբեջանը կարող է հանրաքուէի արդիւնքները անվաւեր յայտարարել եւ նորից բանակցային ընթացք ներքաշել Հայաստանին։ Եթէ դա չյաջողուի, ապա ըստ Մելիքովի սցենարի (բեմագիրի-Խմբ.) «Ադրբեջանական բանակը կը յարձակուի բոլոր չորս կողմերից եւ առանց դժուարութեան կը գրաւի ողջ Լեռնային Ղարաբաղը»։
Նախ, ինչո՞ւ պէտք է Ստեփանակերտը դառնայ բանակցային ընթացքի սուբյեկտ զօրքերի դուրսբերումից յետոյ եւ ոչ թէ հիմա։ Ապա, որքան էլ «խստօրէն նշուած լինեն», որքան էլ հանրաքուէն անցնի «լուրջ վերահսկողութեամբ», Տարասովը խորապէս սխալւում է, պնդելով, թէ եօթ շրջաններից անջատուած, չորս կողմից Ադրբեջանով շրջապատուած, ստալինեան սահմաններով ԼՂն, դրանից յետոյ միայն բանակցային ընթացքի սուբյեկտ դառնալով միջազգային ուժերի «լուրջ վերահսկողութիւն» տակ, ի զօրու կը լինի պաշտպանել իր գոյութիւնը։ Նոյնիսկ եթէ յաջողուի եւ հայութեան համար ամենանպաստաւոր «լուրջ վերահսկողութիւն» կատարուի, քանի՞ տարի կարող են այդ ուժերը շարունակել իրենց առաքելութիւնը- մոռանա՞նք միջազգային ցանկացած ուժերի ժամանակաւոր վերահսկողութեան կամ օգնութեան էութիւնը բնորոշող՝ «Անգլիական նաւերը չեն կարող բարձրանալ հայկական լեռները», արտայայտութիւնը։
Վերլուծաբանի դատողութիւնները ինչպէս ասում են՝ պատկանում են քնարերգութեան ժանրին, վառ թէական գունաւորումով։ Իրօք, գտնում է նա, չափազանց դիւրին է պատերազմ սկսելը, բայց այն աւարտելը չափազանց խնդրահարոյց կը լինի։ Կը խափանուեն միջազգային բոլոր պայմանաւորուածութիւնները եւ Ադրբեջանը կը յայտարարուի ագրեսոր (նախայարձակ-Խմբ.)։ Դատարկ յայտարարութիւն։ Դրանից յետոյ, իբր առաջին հերթին կարգաւորման գլխաւոր նախաձեռնողները, որոշ արեւմտեան պետութիւններ, նաեւ ԱՄՆը կ՛ընդունեն Ղարաբաղի անկախութիւնը։
Այսօր, վաղը, միւս օրը Ադրբեջանը չի յարձակուի ոչ թէ ագրեսոր յայտարարուելու եւ Ղարաբաղի անկախութիւնը որոշ պետութիւնների ընդունելու վտանգի պատճառով, այլ չի յարձակուի մինչեւ լիապէս համոզուած չլինի իր յաղթանակում։ Բացի այդ, «որոշ պետութիւնները», ինչպէս այժմ չեն ընդունում Արցախի Հանրապետութեան անկախութիւնը, թէեւ միջազգային իրաւական բոլոր հիմքերը կան, այնպէս էլ չեն ընդունի յետագայում, մինչեւ դա չպահանջեն նրանց շահերը։ Տարասովի պնդումները յօգուտ եօթ շրջանների յանձնման, անհիմն են, եւ անտեսում են ակնյայտ փաստերը.
1. Նա գտնում է, որ ռազմական գործողութիւնների զարգացման հետ մարտերում կ՛ընդգրկուի եւ ՀԱՊԿի անդամ Հայաստանը, որը կ՛ընկալուի որպէս ազատագրական նախաձեռնում, մոռանալով, որ արցախեան մարտերը ի սկզբանէ եղել են ազատագրական, որ եօթ շրջանները ոչ թէ «գրաւուել» են, այլ ազատագրուել, քանզի ԼՂԻՄի նախկին սահմանները ձեւական էին ու շատ հեռու բուն հայկական երկրամասի տարածքն ընդգրկելուց, ներկայ տարածքներն իսկ չեն ներկայացնում ամբողջ Արցախը։ Միթէ՞ նա չգիտի, որ Ադրբեջանի հնարաւոր յարձակման դէպքում Հայաստանը չի սպասելու, որ նորից հեղուի արցախցիների արիւնը, եւ արդէն ընդգրկուած է, Արցախի բանակի հետ վերահսկում է սահմանները, որոնք ճակատային, անհամեմատ դիւրին պաշտպանելի ամբողջական գիծ են կազմում, իսկ եօթ շրջանները թուրք-ադրբեջանցիների նուիրելուց յետոյ առնուազն երեք անգամից աւելի ուժեր կը պահանջուեն։ Միթէ՞ չգիտի նաեւ, որ ՀԱՊԿի գլխաւոր անդամը Ռուսաստանն է եւ բնականաբար, Ադրբեջանի սանձազերծած հերթական վայրագ պատերազմից յետոյ չի կարող նստել, սպասել, թէ ինչով կ՛աւարտուի հայ ժողովրդի հերթական գոյապայքարը։
2. Դարձեալ ենթադրաբար, Տարասովը գտնում է, որ Արեւմուտքը կը խոչընդոտի Ադրբեջանի կողմից հանդէս գալու Թուրքիայի փորձը։ Թուրքիայի համար դա իբր վտանգաւոր է, քանզի չեղեալ կը յայտարարուեն Կարսի պայմանագրի բոլոր դրոյթները, որոնք այժմ որոշում են Նախիջեւանի ստատուսը (կարգավիճակը-Խմբ.)։ Ինչպէ՞ս եւ ինչո՞ւ պէտք է Արեւմուտքը խոչընդոտի ՆԱՏՕի անդամ Թուրքիայի այդպիսի փորձը, երբ, իմիջիայլոց, Ադրբեջանին նուիրած եօթ շրջաններից հայկական զօրամիաւորումները հանելիս ու միջազգային «խաղաղարարներին» բերելիս Թուրքիան ջանք չի խնայի, որ իր զօրամիաւորումները եւս յայտնուեն նրանց շարքերում։ Կասկած չկայ, միջազգային բարի քեռիների օգնութեամբ դա կը յաջողուի, ուստիեւ Թուրքիան այնտեղ կը լինի, կազմ ու պատրաստ՝ «Մի ազգ երկու պետութեան» միասնական ուժերով հանդէս գալու։ Ինչ վերաբերում է Կարսի պայմանագրին, եթէ այժմ էլ միջազգային իրաւունքի տեսակէտից բացարձակապէս անօրինական այդ պայմանագիրը առաջին հերթին ԽՍՀՄ գլխաւոր իրաւայաջորդ Ռուսաստանը չեղեալ չի յայտարարում, թուրքերի յարձակման դէպքում ի՞նչն է ստիպելու, որ արեւմտեան երկրները չեղեալ յայտարարեն, փորձելով վերադարձնել միջազգային իրաւունքին հակառակ Ադրբեջանին յանձնուած Նախիջեւանը եւ միւս տարածքները, երբ գրեթէ անհնարին կը դառնայ փրկել Ղարաբաղն էլ, Հայաստանն էլ։ Ո՞ր ուժերը եւ ինչո՞ւ պիտի այդ գործով զբաղուեն նման իրադրութիւնում, երբ այժմ, խաղաղ, միանգամայն հնարաւոր պայմաններում չեն էլ յիշում, թէ Արցախից բացի Նախիջեւանի, Գանձակի եւ հայկական այլ տարածքների խնդիր գոյութիւն ունի։
3. Բացի այդ, շարունակում է նա, չի կարելի բացառել, որ Անդրկովկասում թուրքական բանակի յայտնուելուց յետոյ նմանատիպ գործողութիւններ կը ձեռնարկի եւ Իրանը։ Սա արդէն կատակերգութեան ժանրին է պատկանում- Իրանը պատերա՞զմ է յայտարարելու Թուրքիային։ Ինչպէ՞ս սա տեղաւորել նորմալ բանականութիւնում։ Տարօրինակ է, որ ՀԱՊԿի անդամներին եւ գլխաւոր անդամ Ռուսաստանին ազատելով պատերազմական իրավիճակում Հայաստանին օգնելու յանձնառութիւնից այդ պարտականութիւնը Տարասովը դնում է Իրանի վրայ։
Տարասովի այն եզրակացութիւնը, թէ ինչպէս էլ դասաւորես «ղարաբաղեան պասեանսը» (խաղաթուղթը-Խմբ.) Ադրբեջանի ներկայ դիւանագիտութեան դէպքում Ղարաբաղի կորուստը իրականութիւն է դառնում», միանգամայն ընդունելի է, բայց իր ներկայացրածին հակադիր կողմից։ Նա, անկախ իրենից, բացայայտում է եօթ շրջանների յանձնման, յոյսը միջազգային ուժերի վրայ դնելու, միով բանիւ՝ հին թէ նորացուած Մադրիդեան սկզբունքների կործանարարութիւնը հայ ժողովուրդի համար։ Թւում է, ռուս քաղաքական-դիւանագիտական մտայնութեան գոնէ որոշ կողմերն արտայայտել փորձող ռուս վերլուծաբանը, չպէտք է մոլորութեան մէջ գցեր ընթերցողին, կեղծ ռոմանտիկական պատրանքներով հակադրուելով ադրբեջանցի վերլուծաբանի բացայայտ ռէալիստական (իրապաշտ-Խմբ.) հաստատումներին։ Միթէ՞ Ռուսաստանի շահերը վերջին հաշուով պահանջում են, որ Մադրիդեան սկզբունքների կիրառումով քարտէզի վրայից ջնջուի հայկական ներկայ Արցախը, հարուածի տակ դրուի նաեւ Հայաստանը, եւ որպէս վերջաբան Թուրքիան ու Ադրբեջանը միանան, նախ գրաւելով Զանգեզուրը ապա եւ խժռեն մնացորդ Հայաստանը։
Որպէսզի Ադրբեջանը վերջնականօրէն հրաժարուի Արցախի Հանրապետութիւնը Ադրբեջանի սահմաններում առնելու յոյսից, առանց յապաղելու անհրաժեշտ է պետական-դիւանագիտական միանգամայն նոր մակարդակով սկսել Նախիջեւանը, Գանձակը )գումարած նաեւ Շահումեանի, Մարտակերտի ու Մարտունիի հատուածները( Հայաստանին վերադարձնելու աշխատանքը։ Զուգահեռաբար նախապատրաստել նաեւ Կարսի պայմանագիրը չեղեալ յայտարարելու պահանջը։ Հակառակ դէպքում, այն թոյլ պաշտպանական-յարմարուողական մարտավարութիւնը, որ ընտրել են ՀՀ պաշտօնական ներկայացուցիչները ընդդէմ Ադրբեջան-Թուրքիա լծակցութեան կոշտ, լկտի-յարձակողական մարտավարութեան, կարող է յանգեցնել աղէտալի հետեւանքների։
(Շար. 2)
Ayskan tsish! @st eutyan Turker@ ev adrbedjantsiner@ pndelov te Hay-turkakan banaktsutyunner@ ev Artsakhi harts@ shaghkapvats en partadrum en vor Hayer@ parzorosh khosen ays erku khndirneri kaghakakan-patmakan miasnakan akunki masin. Vor@ verohishyal patmakan iroghutyunn e` USA president Wilsoni kartez@ pokharinvats bolshevikian Gharsi paymanagrov ev Stalinian “imastun” kartezagrutyamb Artsakh@ ev Nakhijevan@ trvats i hoshotum Adrbejanin.