Կարեւորը Այն Է, Որ Առաջընթացը Զգալի Է
ԼՐԱԳԻՐ.- Ռուբինա Փիրումեան. Կալիֆոռնիայի համալսարանի գիտաշխատող, ցեղասպանագէտ. Հայաստանի կրթական 4րդ խորհրդաժողովին մասնակցում է որպէս Արեւմտեան Ամերիկայի ազգային դպրոցների խնամակալ մամնի ներկայացուցիչ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Տիկին Փիրումեան, դուք մշակել էք «Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդումը հայկական վարժարաններում» ծրագիրը, ո՞րն է նպատակը եւ ի՞նչ էք կարծում, արդեօ՞ք առանձին առարկայ պէտք է յատկացնել Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդմանը ԱՄՆի հայկական կրթօջախներում:
ԴՈԿՏ. ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Ծրագիրը, որ այստեղ խորհրդաժողովին ներկայացրի, հաւաքական աշխատանքի արդիւնք է, որին մասնակցել են Կալիֆոռնիայի մի շարք մասնագէտներ: 2000 թուականին, երբ ես նախագահում էի Խնամակալ մամնին, ուսումնասիրութիւններ կատարեցինք, արդիւնքում եկանք այն եզրակացութեան, որ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին երեխաները շատ քիչ բան գիտեն: Ամէն տարի՝ Ապրիլի 24ին, եկեղեցում արարողութիւն է կատարւում, գնում ենք ցեղասպանութեան զոհերի յուշարձանի մօտ, բայց արդեօ՞ք երեխաները գիտեն ինչի համար են գնում: Ուսումնասիրութեան արդիւնքում պարզեցինք, որ շատ անգամ ուսուցիչների, ծնողների մեծ մասը, որպէսզի երեխայի հոգեկանը չվիրաւորեն եւ կամ հոգեկան ծանր ազդեցութիւն չթողնեն, ոչինչ չեն պատմում ցեղասպանութեան մասին, իսկ մի մասն էլ այնպիսի բաներ են պատմում, որ իսկապէս շատ ծանր ազդեցութիւն է ունենում երեխաների հոգեկան աշխարհի վրայ ու երբեմն նոյնիսկ, որպէս հոգեբանական ինքնապաշտպանութիւն, նրանց անտարբերութեան է մղում: Որպէսզի այս երկու ծայրայեղ մօտեցումներն էլ տեղի չունենան եւ մէկ հաւասարակշռուած դասաւանդման կամ նիւթի փոխանցման ձեւ լինի, մտածեցինք, որ պէտք է ուղեցոյց կազմենք. դրա համար: Մեզ օգտակար եղաւ հրէաների օրինակը, որտեղ դեռ փոքրուց հրէայ երեխաներին սովորեցնում են Ողջակիզման մասին, նրանց դաստիարակում են ոչ թէ որպէս զոհ, այլ պահանջատէր ամբողջ աշխարհից՝ իմանալու, երբեք չմոռանալու հրէաների ցեղասապանութիւնը: Ըստ մեր պատրաստած ծրագրի՝ ուսուցումը սկսւում է նախակրթական տարիքից: Ծրագիրը որպէս առարկայ չի նախատեսուած, այլ առաջարկուած են թեմաներ եւ իւրաքանչիւր թեմային վերաբերող եւ աշակերտի տարիքին համապատասխան նիւթ եւ այն դասաւանդելու դասածրագիր եւ միջոցներ: Տարուայ ընթացքում ուսուցիչը այլ դասերին զուգընթաց անցնում է այդ թեմաները, որոնք աշակերտին պատրաստում են Ապրիլ ամսին Եղեռնի թեման ընկալելու համար: Այդ թեմաները, որոնք պէտք է օգնեն հասկանալու համար ցեղասպանութիւնը: Օրինակ՝ ներառում են համագործակցութիւն, ազնուութիւն, բարեկամութիւն, փոխադարձ յարգանք, երկրորդ խմբի մէջ ազատութիւն, քաջութիւն, արդարութիւն, կորուստ, ինքնապաշտպանութիւն, վերապրում եւ այլն: Մեր նպատակը բնաւ այն չէ, որ երեխաների մէջ զոհի հոգեբանութիւն կամ թուրք ժողովրդի դէմ ատելութիւն ներարկենք, փոքր եւ տկար ազգ լինելու ստորադասութեան բարդոյթ առաջացնենք եւ կամ նրանց հետ լացենք ու սգանք: Մեր ժողովրդի դէմ անարդարութիւն է կատարուել, եւ այդ անարդարութիւնը պէտք է վերացուի: Մենք պահանջատէր ենք: Այս ծրագրով աշակերտը բարձր դասարանում արդէն կը սովորի, թէ ինչո՞ւ կատարուեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը, ինչպէ՞ս կատարուեց, ի՞նչ է արդիւնքը, ինչո՞ւ է ուրանում թուրքը, եւ ինչ է մեր հեռանկարը իբրեւ ազգ: Մեծ յոյս ունեմ, որ այ ծրագիրը մեծ հետաքրքրութիւն առաջացրեց խորհրդաժողովի մասնակիցների մօտ, տարածում կը գտնի եւ կը կիառուի թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Սփիւռքի կրթօջախներում:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Երկրորդ խմբի մէջ «ազատութիւն» բառը նշեցիք, մենք էլ կարծես 20 տարի է ազատութեան եւ անկախութիւն ենք ձեռք բերել: Սակայն խօսքի ազատութեան, մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան հարցում դեռեւս խոցելի ենք:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Ի հարկէ, խօսքի ազատութեան, մարդու իրաւունքների ոտնահարման հարցում խնդիրներ շատ կան, բայց յոյս ունեմ, որ դէպի ժողովրդավարութիւն քայլերը գնում են առաջ: Իհարկէ այստեղ մենք դեռ չենք հասել ժողովրդավարութեան: Հիմա չգիտեմ՝ դա կը լինի դրսի՞ ճնշումներով, թէ ինչպէս, բայց ես տեսնում եմ, որ վերջապէս ներսում դաստիարակւում է երիտասարդութիւն, որ համացանցի միջոցով կապ ունի դրսի աշխարհի հետ, գլոբալիզացիայի արդիւնքում աշխարհն այնքա~ն է փոքրացել, որ դու պարզապէս չես կարող սահմանափակել երիտասարդի մտապատկերը: Այդ երիտասարդութիւնը ժողովրդավարութեան է ձգտում:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչ է, ըստ Ձեզ, ժողովրդավարութիւնը:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Ժողովրդավարութիւնը իւրաքանչիւր քաղաքացու իրաւունքն է տէրը լինելու իր քուէի. այդ քուէների հիման վրայ է ընտրւում երկրի ղեկավարութիւնը, եւ համակարգը ժողովրդին տալիս է միջոց իր իրաւունքը պարտարդելու, եթէ շեղում կայ ժողովրդավարութիւնից: Այսպէս, պաշտպանուած են մարդու իրաւունքներն ու ազատութիւնները: Եւ եթէ քաղաքացին զգայ, թէ իրաւունքները ոտնահարուած են, կարողանայ դիմել եւ պաշտպանել իր իրաւունքները:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Այստեղ պաշտպանուելու տեղեր կարելի է ասել չկան, դրա համար դիմում են դրսի, Եւրախորհրդի օգնութեանը:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Դժբախտաբար, այստեղի դատական համակարգը դեռեւս ժողովրդավարութեան հիմքի վրայ չէ կառուցուած, չի գործում, հիմա չգիտեմ Խորհդրային Միութեա՞ն կամ օլիգարխայի՞ն մտածելակերպն է պատճառը, ո՞վ գիտի՝ ինչ ճնշումներ են, ժողովրդին թալանելու, կորզելո՞ւ, թէ՞ հիմնուած են հին մտածելակերպի կամ վերեւից պատուէրի վրայ: Դատական համակարգը չի գոհացնում, դրա համար պարզ քաղաքացին դիմում է Եւրադատարան: Չգիտեմ՝ որքանո՞վ է ճիշդ անում, որովհետեւ Եւրադատարան դիմել եւ դրական արդիւնք ստանալ, բնաւ չի նշանակում, որ իր դատը դրանից յետոյ կը լուծուի 100 տոկոսով, որովհետեւ մեր դատարանը կարող է մի ուրիշ բան էլ առաջ քաշել: Բայց, այնուամենայնիւ, ժողովրդավարութեան ձգտում կայ այստեղ եւ փոփոխութիւնները զգալի են:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Վերջին տարիներին մեզ մօտ տեղի ունեցած դէպքե՞րն ու քաղաքացիական շարժումները՞, երիտասարդների ակտիւութիւնն է նման յոյսեր տուել: 20 տարուայ ընթացքում ի՞նչ ունենք այդ առումով, 10ից աւելի քաղբանտարկեալ եւ ժողովրդավարութեան դեֆիցիտ (պակաս-Խմբ.):
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Այո՛, ինձ այսպէս մտածելու առիթ են տուել վերջին տարիների իրադարձութիւնները: Իսկ ժողովրդավարութեան դեֆիցիտը սկսուեց անկախութիւնից յետոյ, երբ օրինակ՝ Դաշնակցութիւն կուսակցութեան հետ այդ տեսակ հաշուեյարդար տեսան, բանտարկեցին, եւ սխալն արդէն գնաց, թէեւ դրանից առաջ էլ Տէր-Պետրոսեանը սխալ էր իր քաղաքականութեան մէջ, բայց այդ կէտից գնացին ամենակոպիտ սխալները: Միակ տարբերութիւնն այն է, որ այսօր երիտասարդութիւնն աւելի բացայայտ է խօսում, աւելի լուսաւորուած եւ տեղեկացուած է, հիմա աւելի բաց է ամէն բան, իշխանութիւնները պարտաւոր են հաշիւ տալու, իսկ սկզբում դա էլ չկար: Եւ հէնց դա է, որ ինձ յոյս է տալիս, փոփոխութեան մեծ յոյս:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Նշեցիք, որ ամէն տարի Ապրիլի 24ին գնում էք, յարգանքի տուրք էք մատուցում ցեղասպանութեան զոհերին, իսկ Մարտի մէկին արդեօ՞ք գնում էք:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.-Իհարկէ դրանք անհամեմատելի եւ տարբեր բաներ են, բայց ես հաւատում եմ, որ չպէտք է քաղբանտարկեալներ լինեն, չպէտք է նրանց հետ այսպիսի վարուեցողութիւն լինի, Մարտի մէկին թէ՛ ընդդիմութիւնը, թէ՛ պետութիւնը շատ սխալ քայլերի գնացին: 10 զոհի համար շատ եմ ափսոսում, չի կարելի չզգալ կատարուած սխալը: Կատարուածի համար մեղաւոր են բոլորը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Քանի որ դուք ցեղասպանագէտ էք, վերջին երկու տարուայ ընթացքում կարծես անընդհատ ցեղասպանութեան հարցը կասկածի տակ դրուեց, հետեւո՞ւմ էիք, եւ արդեօ՞ք իշխանութեան վարած դիւանագիտութիւնը ձեզ բաւարարում էր:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.-Այո՛, շատ մօտիկից եմ հետեւում: Երբ Ապրիլի 23ին ստորագրուեց այդ Ճանապարհային քարտէզը, այդ ժամանակ ես Հայաստանում էի, երկու անգամ նիւթ տուեցի եւ կարծիքս արտայայտեցի, մէջս ցասում կար, թէ ինչպէս կարելի է մինչեւ վերջին վայրկեանը գաղտնի պահել ժողովրդից եւ մարդկանց կատարուած փաստի առջեւ կանգնեցնել, միանգամից ստորագրել մի փաստաթուղթ, որ հակասում է մեր ազգային շահերին: Մտածում էի՝ արդեօք ինչ արտաքին ճնշումներ են եղել, որ նախագահը գնացել է այդ քայլին: Խորհրդարանի հարցադրումներին խուսափողական պատասխաններ էր տրւում. սա ինձ նեղացնում էր: Եւ տեսաք, թէ ինչպէս նախագահին ԱՄՆում 12.000 հայ ընդունեց: Ինձ այստեղ ոգեւորեց այն հանգամանքը, որ ոչ միայն հին սփիւռքը (արեւմտահայութիւն, պարսկահայութիւն) դուրս եկաւ, այլ Հայաստանից նոր եկածները: Աւելի ուշ նախագահը իր ելոյթում նշեց, որ 10 միլիոն հայերի առջեւ պատասխանատու է եւ որոշակիօրէն թուլացրեց այդ հարցը: Ես սպասում էի, որ նախագահը միանագամայն յետ կը կանգնի պրոտոկոլներից ժողովրդի բուռն ընդդիմութիւնը պատճառաբանելով, բայց նա չարեց այդ բանը դարձեալ դրսի ազդեցութեան տակ, որովհետեւ ինչ էլ որ լինի, մենք գիտենք, որ մի տարածքում ենք ապրում, որտեղ ռուսները, ամերիկացիները, թուրքերը մեծ ազդեցութիւն եւ այս ամէնում իրենց շահերն ունեն:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ի՞նչ էք կարծում, արդեօ՞ք ցեղասպանութիւնը շատ չենք չարչրկում:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Պէտք է ասեմ, որ սա, դժբախտաբար, Խորհրդային Միութիւնից եկած մտայնութիւն է, որ մտցրել են մեր ժողովրդի մէջ:
Խորհդային վարչակարգի համար շահեկան չէր, որ հայը մտածի ցեղասպանութեան, իր անցեալի մասին, Արեւմտեան Հայաստանի մասին, դրա համար պահանջատիրութիւնը զրօ էր:
60ականներին, երբ Ցեղասպանութեան յուշակոթողը կառուցուեց, դա էլ նպատակ ունէր ժողովրդին լռեցնելու եւ տիրելու: Այսինքն՝ անցեալդ թող, դէպի առաջ նայիր: Մենք մեր անցեալի վրայ հիմնուելով ենք մեր Դատը պաշտպանում: Մենք պահանջատէր ենք, սա պատմական իրողութիւն է, որ պէտք է ճանաչուի:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Երբ Օբաման նախագահ պէտք է դառնար, Ամերիկայի հայ գաղութը ոգեւորութեան մէջ էր, յոյս ունէր՝ Օբաման վերջապէս կ՛ասի երկար սպասուած բառը, այնինչ երկու տարի է «Մեծ եղեռնից» այն կողմ չենք անցնում: Սա արդեօ՞ք չյուսհաատեցրեց ձեզ: Նուաճեց հայերի սիրտն ու յետոյ թողե՞ց:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Մենք ամէն անգամ մեծ յոյսեր ենք կապում, երբ ընտրութիւններ են գալիս, որովհետեւ նախքան ընտութիւնները շատ մեծ խոստումներ են տալիս, որ եթէ իրենց ձայն տանք, ընտրուեն, Ամերիկան կ՛ընդունի Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Օբաման էլ մէկն էր հերթական խոստումներ տուողներից՝ մի տարբերութեամբ, որ շատ ժողովրդավարական արտայայտութիւններ էր անում, ասում, որ փոփոխութիւններ է անելու ամէն ինչում: Բացի այդ, նրա խորհրդականներից Սամանտա Փաուերը Հայ Դատի ջատագով էր, դրա համար մենք աւելի մեծ յոյսեր էինք կապում: Բայց այն օրուանից, երբ ԱՄՆ պետքարտուղար դարձաւ Հիլարի Քլինթոնը, բոլորիս համար պարզ էր, որ այս հարցը տարբեր ուղղութիւններով է զարգանալու, ինչը մենք տեսնում ենք, որ իրականանում է: Մենք պէտք է նկատի ունենանք, որ Ամերիկան այնքան, որքանով ցոյց է տալիս, թէ ժողովրդավար է, այդպէս չէ: Այնտեղ էլ բացարձակ ժողովրդավարութիւն չկայ: Վերջապէս նրանց վերեւում էլ կան անհատներ, կազմակերպութիւններ, ընկերութիւններ, որոնք մեծ ազդեցութիւն ունեն վարչակարգի վրայ: Այս բոլորով հանդերձ չպէտք է յուսահատուել, այլ պէտք է շարունակել պայքարը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Վերջին ժամանակաշրջանում արդեօ՞ք չէք նկատել Ռուսաստանի ազդեցութեան մեծացումը մեզանում: Ըստ ձեզ, դա որքանո՞վ է վնասում մեզ:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Դժբախտաբար, դա կայ: Ես տեսնում եմ, որ այստեղ կապը, գազը, ամէն ինչ վաճառուել է ռուսներին: Ռուստաստանը Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ վերակազմակերպուել է, հիմա փորձում է ցարական Ռուսաստանի քաղաքականութիւնն իրականացնել եւ իր նախկին սահմանների վրայ առնուազն ազդեցութիւն տարածել: Սա շատ բնական է, եւ դժբախտաբար, Հայաստանում դեռեւս շատ մեծ է ռուսասիրութիւնը:
Այնուամենայնիւ, կարծում եմ՝ մենք քաղաքակրթութեան գործընթացի մէջ ենք, պարզապէս երբ քայլում եմ Երեւանի փողոցներում, յաճախ յուսահատութիւնն ու զայրոյթը խառնւում են իրար:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ի՞նչն է ձեզ ամէնից շատ Երեւանի փողոցներում զայրացնում:
ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ.- Նախ անմաքրութիւնը, բայց ամէնից շատ փողոցային ժարգոնը՝ ֆահմում ես ջոգող ես, ապէ… սա ի՞նչ հայերէն է, չգիտեմ ինչի խառնուրդ է: Պետութիւնը պէտք է մտածի ժողովրդի, միջին խաւի մասին: Մենք այստեղ ունենք ծայրաստիճան հարուստներ եւ աղքատներ, միջինը չկայ, իսկ մենք գիտենք, որ միջին խաւն է որից բարձրանում են ղեկավարները, որոնք կրթութեան մակարդակն են բաձրացնում, որոնք զանազան բնագաւառների վրայ իրենց ազդեցութիւնն են թողնում: Ո՞ւր է միջին խաւը. տնտեսական ճնշումների տակ կամ սմքել, կ՛ամ գլուխն առել ու հեռացել է: Մեր նորաստեղծ պետութիւնը ճանապարհ պէտք է անցնի: Կարեւորն այն է, որ առաջընթացը զգալի է:
