ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ
Մեր պետականութեան համար այս բախտորոշ ժամանակաշրջանում իր ազդեցիկ խօսքը պէտք է ասի հայ ազգային մտաւորականութիւնը: Ցաւօք, հէնց ազգային մտաւորականութիւնն էլ ներհայաստանեան կեանքի ամենաթոյլ օղակն է, եթէ, իհարկէ, ասելու չլինենք, որ, ըստ էութեան, ազգային մտաւորականութիւնը բացակայ է:
Ընդհանրապէս հասարակութիւնը մտաւորականութեան արտացոլանքն է: Թերեւս կարիք չկայ պատմութիւնից օրինակներ բերելու, թէ ինչ հզօր, կազմակերպուած, ծանրակշիռ ուժ է իրենից ներկայացրել հայ հասարակութիւնը, երբ այն ղեկավարուել կամ ուղղորդուել է ազգային մտաւորականութեան կողմից:
Համաշխարհայնացման այս մոլեգնող ժամանակաշրջանում ազգային մտաւորականութեան դերն առաւել է կարեւորւում: Մենք այսօր հայ հասարակութեանը ազգային ուղղուածութիւն հաղորդելու խնդիր ունենք, որի ճարտարապետը կարող է լինել միայն ազգային մտաւորականութիւնը: Կարճ խօսքով՝ ազգային մտաւորականութիւնն է կերտելու մեր ազգային ընդհանրութիւնը:
Մտաւորականութիւնը պէտք է առաջինը բարձրաձայնի մեր հասարակութեան եւ պետութեան մէջ գոյութիւն ունեցող արգահատելի ամենատարբեր երեւոյթների մասին: Մտաւորականութեան դիրքորոշումը վճռական պէտք է լինի մշակոյթի, ժողովրդավարութեան, արդարադատութեան ասպարէզներում: Այլասերման դէմ պայքարում յատկապէս էական ու կենսական է մտաւորականութեան խօսքը:
Ազգային մտաւորականութիւնը չպէտք է զլանայ համարձակութիւն դրսեւորել յոռի երեւոյթների քննադատութեան մէջ: Այն իր ըմբոստ, արդարամիտ, ինքնազոհաբերուող կեցուածքով պէտք է հանդիսանայ հայկական ժամանակակից ասպետութիւնը: Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է արձանագրի պետութեան սոցիալական վիճակի բացերը եւ ցոյց տայ իրավիճակը շտկելու ուղղութիւններն ու սկզբունքները:
Ազգային մտաւորականութիւնը ուղղակի պէտք է համակուած լինի մեր հասարակութեան զարգացման առաքեալը լինելու գաղափարով: Հասարակութեան վերափոխումն ու կրթումը ազգային մտաւորականութեան համար պէտք է պարտքի, յանձնառութեան զգացողութիւն լինի:
Ազգային մտաւորականութիւնը միշտ էլ եւ յատկապէս հիմա պէտք է մեր հասարակութեանը դէպի լաւը վերափոխելու, մեր պետականութիւնը հզօրացնելու սեփական այլընտրանքային ծրագիր ունենայ եւ վտանգի պահին առաջնորդուի դրանով: Մի առիթով Գ. Նժդեհն ասել է. «Վերանորոգուելու անընդունակ ժողովուրդները մեռնում են ամէն ժամ, ամէն վայրկեան»: Մեր մտաւորականութիւնը պէտք է ցոյց տայ, որ մենք պատրաստ ենք վերափոխուելու: Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է ունենայ այդ նախաձեռնողականութիւնը, բաւարար ինքնավստահութիւն ցուցաբերի ճակատագրական այս պահին առաջնորդի դերը ստանձնելու եւ ժողովրդին փորձանքներից ապահովագրելու համար:
Ազգային մտաւորականութիւնը պէտք է իր ողջ ներուժով ծառայի հայ հասարակական-քաղաքական մտքի զարգացմանը, որն էլ պէտք է տեսական հիմքեր ապահովի հասարակութեան գործնական առաջընթացի համար: Իսկ թոյլ եւ տկար ազգային մտաւորականութիւնը ի վիճակի չէ զարկ տալ հայ հասարակական-քաղաքական մտքի զարգացմանը:
Անշուշտ, ազգային մտաւորականութիւնն անհատները չեն: Այլապէս այսօր մենք ունենք բազմաթիւ անհատ մտաւորականներ, որոնք իրենց մասնագիտական որակներով ոչ միայն բարձր դիրք ունեն հայաստանեան հասարակութեան մէջ, այլեւ լուրջ կշիռ ունեն միջազգային ասպարէզում: Խօսքը մտաւորական շերտի, մտաւորական դասի մասին է: Այդ մտաւորական դասը պէտք է լինի գաղափարական, կազմակերպուած եւ վայելի հանրային մեծ ընկալում: