ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
Ներկայումս Հայաստանի հանրապետութիւնը յայտնուել է բախտորոշ ճամբաբաժանի առջեւ: Առաջիկայ ամիսները, գուցէեւ շաբաթները, մեզ համար կարող են լինել ձեռքբերումների ժամանակաշրջան, սակայն կարող են լինել նաեւ մեծագոյն կորուստների շրջափուլ:
Հայ-թուրքական համատեղ մշուշոտ յայտարարութիւնը մեր պետականութեան նորագոյն շրջանի (1991-2009թթ.) արտաքին քաղաքականութեան առ այսօր եղած ամենավիճահարոյց փաստաթուղթն է: Խիստ խնդրահարոյց է յայտարարութեան ստորագրման ամսաթիւը, միանգամայն անընդունելի է այն հասարակութեանը ներկայացնելու ձեւը եւ մեծապէս կասկածելի են ակնկալուող օգուտները:
Աւելին, գործընթացի ոչ ճիշդ զարգացման դէպքում, որը ցաւօք սրտի շատ հաւանական է թւում, մենք ազգովի կարող ենք յայտնուել պղծուած անցեալի, պարապ ներկայի եւ անապագայ հայրենիքի ուրուապատկերի առջեւ: Առանց չափազանցութեան, մենք պարզապէս կարող ենք վեջնականապէս դառնալ աշխարհագրական ելուստ եւ քաղաքական կցորդ: Այդ ճակատագրից խուսափելու միակ ուղին, ինչպէս նշել եմ բազմիցս, Հայկական հարցի լիակատար, ամբողջական եւ արդարացի լուծումն է, այլ ոչ թէ ինքնախաբէութեամբ համեմուած պատրանքը:
Եթէ թուրքերի կողմից պարբերաբար եւ հետեւողականօրէն տարածուող տեղեկութիւն-նախապայմաններից թէկուզ եւ մէկը ճիշդ լինի, ապա դա կը լինի Հայաստանի հանրապետութեան՝ որպէս ինքնուրոյն քաղաքական միաւորի՝ եթէ ոչ վերջը, ապա վերջի սկիզբը:
Մի կարեւոր դիտողութիւն եւս: Այս աղմկահարոյց գործընթացում խօսքը գնում է ոչ թէ «հայ-թուրքական սահմանի բացման մասին», այլ Ախուրեան-դողուկապի երկաթուղային եւ Մարգարա-Իգդիր ցամաքային սահմանային անցումնակէտերի հնարաւոր բացման մասին:
Ուստի, իրերը պէտք է կոչել իրենց անուններով եւ փաստաթուղթը յստակ պիտի խօսի միմիայն դրանց մասին, եւ երբե՛ք չգործածի «հայ-թուրքական սահման» հասկացութիւնը: Դա ճիշդ չէ միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնից, դա ճիշդ չէ Հայաստանի հանրապետութեան հեռագնայ շահերի տեսանկիւնից: Քանի որ, թէեւ բարձրագոչ յաւակնութեանը, բանակցային գործընթացի նպատակն ակնյայտօրէն ոչ թէ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորումն է, այն է Թուրքիայի եւ մի շարք երկրների կողմից Հայաստանի հանրապետութեան նկատմամբ ստանձնած պարտաւորութիւնների կատարումը, այլ ընդամէնը երկու մասնաւոր հարցի՝ սահմանային երկու անցումնակէտի հնարաւոր բացումն ու դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատումն է, ուստի նման փաստաթուղթ պիտի ստորագրուի ոչ թէ միջպետական կամ միջկառավարական, այլ միջգերատեսչական մակարդակով: Հայկական կողմից անցումնակէտերը գործարկելու վերաբերեալ ստորագրողները կարող են լինել, օրինակ, Տրանսպորտի եւ կապի փոխնախարարը, Պետական եկամուտների կոմիտէի նախագահի մաքսային հարցերի պատասխանատու տեղակալը եւ Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան սահմանապահ զօրքերի հրամանատարը: Ոմանք կարող են ասել, որ այդ մակարդակով հնարաւոր չէ:
Հնարաւո՛ր է. Միացեալ Նահանգներ-Թուրքիայի հանրապետութիւն միջպետական յարաբերութիւնները հաստատուել են ոչ թէ միջազգային պայմանագրով, քանի որ Սենատը դէմ էր Թուրքիայի հանրապետութեան հետ յարաբերութիւնների հաստատմանն՝ առանց Վիլսոնի իրաւարար վճռի իրականացման, այլ՝ ԱՄՆի պետքարտուղարութիւն-Թուրքիայի հանրապետութեան արտաքին գործերի նախարարութեան միջգերատեսչական փաստաթղթով՝ 17 Փետրուարի, 1927 թուակիր «մոդուս վիւենդի»ով: Նոյն ամերիկացիների օրինակով հայ-թուրքական դիւանագիտական յարաբերութիւնները կարելի է հաստատել երկիմաստութիւններից զուրկ, միանշանակ եւ զուսպ ձեւակերպումներ պարունակող, միմիայն դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատող միջգերատեսչական նոտայով:
Եթէ Թուրքիան հրաժարուի այդ մակարդակով եւ այդ ձեւով առաջ ընթանալուց, ապա դա ցոյց կը տայ, որ թուրքերի նպատակը ոչ թէ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների թէկուզեւ մասնակի կարգաւորումն է, այլ մեզ դիւանագիտական ծուղակի մէջ գցելով՝ առաւելագոյն օգուտներ քաղելն ու խորամանկօրէն մեզանից իրենց ցանկալի նախապայմանների իրականացման կորզումն է:
Այս երկու մանր հարցերում էլ Միացեալ Նահանգները պարտաւոր է թիկունք կանգնել Հայաստանի հանրապետութեանը, քանի որ ՀՀ նախագահը, գոնէ այս տարուան համար, ԱՄՆի նախագահին պատրուակ տուեց չկատարելու իր ընտրողներին տուած անսակարկ խոստումը:
26 Ապրիլի 2009թ.
«ԱՍՊԱՐԷԶ».-Արա Պապեան, «Մոդուս վիւենդի» հասարակագիտական հետազօտութիւններու կեդրոնի ղեկավարն է: