ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
Վերջին շրջանում թուրքական լրատուամիջոցները հետեւողականօրէն լուրեր են տարածում Հայաստանի հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից Կարսի պայմանագրի ճանաչման կամ նախկին սովետա-թուրքական սահմանի հայաստանեան հատուածը որպէս հայ-թուրքական սահման ճանաչելու վերաբերեալ: Ներկայումս Ախուրեան եւ Արաքս գետերով անցնող բաժանարար գիծը չունի հայ-թուրքական պետական սահմանի կարգավիճակ, քանի որ չկայ դրա վերաբերեալ օրինականօրէն ուժի մէջ մտած եւ գործող միջազգային որեւէ պայմանագիր:
Ենթադրենք, շեշտում եմ ենթադրենք, Հայաստանի հանրապետութեան իշխանութիւնները այս կամ այն ձեւակերպմամբ ներկայումս «de facto» բաժանարար գծին տալիս են «de jure» միջպետական սահմանի կարգավիճակ: Ինչքանո՞վ այն կլինի օրինական՝ միջազգային իրաւունքի եւ սահմանադրական իրաւունքի տեսանկիւններից:
Հայ-թուրքական սահմանը, բնականաբար նկատի ունեմ Հայաստանի հանրապետութեան եւ Թուրքիայի հանրապետութեան միջեւ գոյութիւն ունեցող միակ «de jure» սահմանը, այսինքն՝ Ուիլսընեան սահմանը, չի հաստատուել երկկողմ պայմանագրով, որպէսզի հնարաւոր լինէր այն բեկանել կամ փոփոխութեան ենթարկել միայն երկու կողմերի համաձայնութեամբ: Հայ-թուրքական սահմանը կայացել է օրինապէս ուժի մէջ մտած իրաւարար վճռով (arbitral award), որը պարտադիր իրաւական որոշում է աւելի քան մի քանի տասնեակ երկրների համար, այդ թւում նաեւ Հայաստանի հանրապետութեան եւ Թուրքիայի հանրապետութեան համար: Այսինքն, Ուիլսընեան իրաւարար վճիռը, որն անշրջելիօրէն ուժի մէջ է մտել 1920թ. Նոյեմբերի 22ին, ոչ միայն ճանաչում է Հայաստանի հանրապետութեան իրաւունքներն ու տիտղոսը՝ որոշակի տարածքի վրայ, այլեւ Հայաստանի հանրապետութեան համար ստեղծում է ստանձնած միջազգային յանձնառութիւններին հաւատարիմ մնալու անսակարկ պարտաւորութիւն: Տուեալ իրաւարար վճռի անբեկանելիութեան ամենավառ վկայութիւնը 1927թ. Յունուարի 18ին ԱՄՆ Սենատի կողմից՝ ԱՄՆի եւ Թուրքիայի «de facto» իշխանութեան միջեւ 1923ի Օգոստոսի 6ին կնքուած պայմանագրի մերժումն էր, քանի որ հաւանութիւնը կը հակասէր ԱՄՆի արդէն իսկ ստնաձնած պարտաւորութիւններին, որոնք բխում էին իրաւարար վճռից:
Հետեւաբար Հայաստանի հանրապետութեան իշխանութիւնները որեւէ ձեւակերպմամբ չեն կարող օրինապէս ճանաչել Կարսի պայմանագրի հետեւանքով առաջացած իրավիճակը, քանի որ նման քայլը կը հակասի ՀՀ միջազգային պարտաւորութիւններին:
Կարսի պայմանագրի հետեւանքների ճանաչումը, չեմ ասում Կարսի պայմանագրի, քանի որ այն ստորագրման իսկ օրից անօրինական էր, կը լինի նաեւ Հայաստանի հանրապետութեան գործող սահմանադրութեան ոտնահարում: Ըստ Հայաստանի Սահմանադրութեան 49րդ յօդուածի՝ «Հանրապետութեան նախագահը Հայաստանի հանրապետութեան անկախութեան, տարածքային ամբողջականութեան եւ անվտանգութեան երաշխաւորն է»: Այսինքն, քեմալա-բոլշեւիկեան անօրինական գործարքի ճանաչումը եւ օրինականացման փորձը կը յանգեցնի Հայաստանի հանրապետութեան տարածքային ամբողջականութեան խախտման, քանի որ անկախ այն բանից, որ Թուրքիան 1920ից ի վեր բռնազաւթել է «de jure» Հայաստանի հանրապետութեանը պատկանող տարածքի մի զգալի մասը, այնուհանդերձ բռնազաւթումը չի կարող հիմք լինել որեւէ տարածքի օրինական իրաւատիրութեան համար, առաւել եւս՝ յանգեցնել տուեալ տարածքի տիտղոսի փոխանցմանը:
«ԱՍՊԱՐԷԶ».-Արա Պապեան, «Մոդուս վիւենդի» հասարակագիտական հետազօտութիւններու կեդրոնի ղեկավարն է: