Հերոս Բառը Չեմ Ընդունում. Արկադի Կարապետեան

Պատրաստեց՝ ԱՐՄԻՆԷ ՆԱՐԻՆԵԱՆ

ԼՂՀ հռչակումը, բանակի ստեղծումը ոչ հեռաւոր 80ականներին շատերի համար անհաւանական էր: Ժամանակը միշտ ծնում է իր հերոսներին եւ այդպիսի հերոսների շնորհիւ է անհաւանականը հաւանական դառնում, անհնարինը հնարաւոր: ԼՂՀ ինքնապաշտպանութեան ուժերի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետեանը այնպիսիներից է, որին հերոսի կոչումներով չեն շռայլել, ո՛չ բարձրաստիճան պաշտօններ է զբաղեցրել, ո՛չ էլ բարձր բեմերից յայտարարել է իր գործերի մասին: Սակայն նրա դերը շատ մեծ է Արցախեան շարժման, Արցախի ինքնապաշտպանութեան գործում:
Այս տարի լրանում է Արցախեան շարժման, մեր նոր վերածննդի 25ամեակը:
Տարուայ ընթացքում «Ապառաժ»ը փորձելու է ընթերցողներին ներկայացնել Արցախեան շարժման եւ ազատամարտի իրական հերոսներին:
Մեր առաջին հիւր-հերոսը Արկադի Կարապետեանն է՝ «Դաշնակ Ագոն»:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Պարոն կարապետեան, Ձեզ համար ե՞րբ է սկսուել Արցախեան շարժումը եւ ինչպէ՞ս:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- 1987 թուականի Նոյեմբերից ընդյատակեայ շարժման համակարգող էի: Շարժումը ես ուրիշ տեսակ եմ ընկալում: Երբ որ ստեղծուեց Ադրբեջան շինծու պետութիւնը, որի սահմանները նոյնիսկ պարզ չէր, եւ երբ որոշում կայացուեց Լեռնային Ղարաբաղին տալ ինքնավար մարզի կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում, այն ժամանակ էլ սկսուեց շարժումը: Դա քօղարկուած չի եղել, այն միշտ բարձրացուել է ժողովրդի կողմից ու միշտ ճնշուել է: 1960ականներին աւելի մեծ թափ է առել շարժումը, ահագին մարդկանց ձերբակալել են: 1960ականներին բոլորը յիշում են Բերդաշէնում ադրբեջանցիների կողմից կատարուած անասնական դէպքը, երբ մորթեցին գիւղի այգեպանի պատանի որդուն, իսկ հայրը վրէժխնդիր եղաւ՝ վառելով յանցագործներին մեքենայի մէջ: Ես երեխայ էի, բայց յիշողութեանս մէջ մնացին այդ դէպքերը: 16 տարեկան էի, երբ հայրենական գիւղում՝ Դարհազում, Ետէ հանդում երդուեցի, որ Ղարաբաղը կ՛ազատեմ թուրքերից: Երդումս ապարդիւն չէր: Կամաւորների խումբ ստեղծեցի. եթէ ասեմ, որ գիտէինք՝ ինչ պիտի անէինք, կը ստեմ, բայց մի բան հաստատ գիտէինք, որ կռիւ պիտի լինի: 1978-1979 թթ. աւելի լրջացանք, ու պատկերացում ունէինք՝ ինչպէս պիտի շարժուենք: Այդ ժամանակ Աշոտ Բեկորը մեր խմբի անդամ էր: Անընդհատ քննարկումներ էին տեղի ունենում, ինչպէս պիտի անենք, ինչպէս զէնք հայթայթենք: Ինքնաշէն զէնքեր էինք հաւաքում, մտածում էինք աւելի մեծ քանակութեամբ զէնք գնելու մասին: 1985ից արդէն աւելի մեծացաւ կամաւորների թիւը, կապեր հաստատեցինք Հայաստանում մեր համախոհների հետ: Սկսեցինք փաստեր հաւաքել, թէ ինչպէս է Ադրբեջանը ճնշել, հայաթափել հայկական բնակավայրերը, հակահայ քաղաքականութիւն վարել ղարաբաղցիների նկատմամբ: 1987ին ես բարեկամներիս, ծանօթներիս յորդորում էի դուրս գալ Բաքուից՝ մարդիկ քամահրանքով էին վերաբերւում դրան:
1987ին աւելի լրջացաւ ամէն ինչ. ամէն շրջանում ընդյատակեայ խումբ ունէինք, Ստեփանակերտում՝ մի քանի խումբ: Ասկերանի շրջանի խումբը ամենակազմակերպուած խմբերից էր, քանի որ ղեկավարը՝ Սլաւիկ Առուշանեանը, կուսակցական էր՝ պարտիական, եւ ամէն ինչ շատ լուրջ հիմքերի վրայ էր: Մեր կապը Ասկերանի խմբի հետ ապահովում էր Պատարայի ներկայ գիւղապետ Կարէն Արզումանեանը: Յաճախ նոյնիսկ չգիտէինք, ով է տուեալ շրջանի խմբի ղեկավարը: Հադրութի խմբի հետ կապը անմիջապէս Արթուր Մկրտչեանի հետ էր:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ո՞րն էր որոշիչ խթանը, որ հէնց 1988ին սկսեցիք ցոյցերը:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Յիշում եմ, երբ Ղրիմում թաթարները բարձրացին իրենց ազգային հարցը, ցոյց կազմակերպեցին 1987ի Յուլիսին Կարմիր հրապարակում, մի թաթար ինքն իրեն հրկիզեց՝ ի նշան բողոքի, բոլոր լրատուամիջոցներով տարածուեց այդ լուրը: Մեզ թուաց, թէ նրանց հարցը կը լուծուի, մեր հարցը կը մնայ: Սկսեցինք աշխուժանալ, աւելի սերտ կապեր հաստատել հայաստանեան խմբերի հետ: Իրավիճակը շատ արագ էր փոխւում: Մտածեցի, որ աւելի լաւ կը լինէր, եթէ այստեղ խմբերը աւելի միաւորուած աշխատէին, ամէն մի որոշման համար չդիմէինք Երեւան: Սկզբից դա մի քիչ դժուար ընկալուեց, սակայն ժամանակի ընթացքում հասկացանք, որ դա է աւելի օպտիմալ (ամէնէն յարմար-Խմբ.) աշխատելու տարբերակը, քանի որ ամէն մի որոշման համար զանգել Երեւան չէինք կարող, իսկ մինչ հասնենք Երեւան՝ հնարաւոր է իրավիճակը արդէն այլ լինէր: Այդ որոշման մասին առաջինը քննարկումներ եղան Մարտունու խմբի հետ, որոշումը ընդունուեց բոլոր խմբերի կողմից: Հասկացանք, որ կոնկրետ քայլեր են պէտք, ու սկսեցինք ստորագրահաւաքները, հաւաքեցինք 800,00ից աւելի ստորագրութիւններ: Երեւանում շարժման ղեկավարն էր Իգոր Մուրադեանը: Ես նրան չէի ճանաչում. հանդիպեցինք Երեւանում, զրուցեցինք իրար հետ, անելիքները որոշեցինք: Նա ղեկավարեց Մոսկուա ուղեւորուած առաջին եւ երկրորդ պատուիրակութիւնները: Ռուսաստանում ոտքի կանգնեցրինք հայ ուսանողութեանը, որոնք կենտրոնական կոմիտէի դիմաց ցոյց կազմակերպեցին: Այցելում էինք ռուսաստանաբնակ հայ յայտնի գիտնականներին, արուետսագէտներին, ազդեցիկ մարդկանց՝ խնդրելով աջակցել: Վերադառնալով Ղարաբաղ՝ սկսեցինք աւելի բացայայտ աշխատել, սկսեցինք համագործակցել ղեկավար, պաշտօնեայ մարդկանց հետ՝ նրանց, որոնք կարող էին իրենց հետեւից մարդ տանել: Խոչընդոտներ շատ կային, սակայն գործընթացն առաջ էր ընթանում: Մենք պատրաստւում էինք մեծ ցոյցի: Ես, Հայրիյեան Վալերին, Նորիկը գնացինք Երեւան՝ թռուցիկներ, պլակատներ, բանաձեւերը բերելու. բոլորը հայերէն էին գրուած: Տեսանք, թէ ինչպէս սահմանին զինեալ ազերի ոստիկանները ստուգում են բոլոր մեքենաները, յետ ճամբայ չկար, ընկերոջս ասացի՝ գազ տուր (արագացուր-Խմբ.): Բարեբախտաբար մեքենան աննկատ առաջ ընթացաւ: Մի քանի կիլոմետր մեքենան վարելուց յետոյ ճանապարհային ազերի ոստիկանը կանգնեցնում է մեքենան ու սկսում ստուգումներ անցկացնել: Հանգիստ էի, քանի որ՝ նախ վստահ էի, որ ոչինչ չի հասկանայ այդ թռուցիկներից, նաեւ վստահ էի, որ կաշառքով բաց կը թողնի: Այդպէս էլ եղաւ. 10 ռուբլի վերցնելուց յետոյ թոյլ տուեց շարունակենլ ճանապարհը:
Այդ ընթացքում արդէն Մոսկուա ուղարկեցինք երրորդ պատուիրակութեանը: 1988ի Փետրուարի 10-11ին Ադրբեջանի երկրորդ քարտուղար Կոնովալովը պէտք է գար Ղարաբաղ, եւ «պարտխոզակտիւ»ի ընթացքում որոշումներ հանէին, որ այն, ինչ կատարւում է Ղարաբաղում, որեւէ կերպ կապ չունի ողջ ժողովրդի ցանկութեան հետ: Բոլոր շրջաններում ժողովրդին ոտքի կանգնեցրինք՝ ի նշան բողոքի, բացի դրանից՝ այդ ժողովների անմիջական մասնակիցների մէջ շատերը հէնց մեր անդամներն էին: Պարտխոզակտիւի ձախողումից յետոյ Ադրբեջանը որոշեց, որ այդ ամէնը կ՛իրականացնեն բիւրոների օգնութեամբ: Քանի որ մենք մարդիկ ունէինք, որոնք գաղտնի գործում էին կուսակցութեան վերին ատեաններում, այդ տեղեկութիւնը մեզ հասաւ եւ որոշեցինք, որ Փետրուարի 13ին պէտք է ցոյց կազմակերպենք: Որոշումը կայացուեց առաւօտեան՝ մենք բոլոր հիմնարկներում ունէինք համապատասխան ղեկավարներ, որոնք ասում էին, թէ մօտաւոր քանի մարդ կը ներկայանայ ցոյցին: Այսպիսով, պետական համալսարանի, գիւղատնտեսական տեխնիկումի ուսանողութիւնը սկսեց երթը, միացան ասկերանցիները, ճանապարհին միացան մեծ թուով մարդիկ, ընդհանուր առմամբ 7000 մարդ հաւաքուեց: Փետրուարի 14ին ցոյց չեղաւ, քանի որ Գէորգովը խնդրեց կանգնեցնել ցոյցերը, ես էլ տղամարդու խօսք տուեցի, որ միայն մէկ օրով ցոյց չի լինի. այդպէս էլ եղաւ: Ամսի 15ին ցոյցերը շարունակուեցին: Այդ օրը Մոսկուայի մեր պատուիրակութիւնը վերադարձաւ եւ ելոյթներ ունեցաւ ժողովրդի առջեւ: Փետրուարի 20ին համագումար անցկացրինք. պատգամաւորների մի մասը պատրաստակամ եկաւ, մի մասին էլ ծեծելով բերեցինք՝ վախենում էին: Մարդիկ հիմա, որպէս Ղարաբաղեան շարժման սկիզբ, ընդունում են Փետրուարի 20ը, սակայն շարժումը սկսուել է Փետրուարի 13ին, երբ բոլորը դուրս եկան իրենց բողոքը յայտնելու: Բազմաթիւ մարդիկ, որոնք խանգարել են մեզ, ցանկացել խոչընդոտել ցոյցերի անցկացումը, այսօր շարժման կարկառուն դէմքեր են իրենց հռչակել:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ինչպէ՞ս էր հնարաւոր ԽՍՀՄ տարիներին մեծ քանակութեամբ զէնք բերել Արցախ: Ի՞նչ ուղիներով էիք զէնք հայթայթում:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Զէնք էինք հաւաքում 1980ականների սկզբից: Այդ ժամանակ Բեկորը (ԱՇՈՏ ՂՈՒԼԵԱՆ-Խմբ.) Ստեփանակերտի գինու գործարանում էքսպեդիտոր էր աշխատում: Աշոտը Վինքնեդ գիւղի քուրդերի հետ լաւ լեզու գտաւ: Վագիֆ անունով քուրդ պատգամաւորի հետ բանակցելու արդիւնքում՝ նա համաձայնեց 15000 ռուբլով վաճառել 10 ինքնաձիգ: Աշոտը գինու գործարանում պայմանաւորուեց, որ որոշ քանակութեամբ լեւի (անօրէն ճամբով ձեռք ձգուած-Խմբ.) գինի տանի վաճառի Ռուսաստանում եւ ստացած եկամտից որոշ բաժին էլ տայ տնօրինութեանը: Ի հարկէ, ոչ ոք չգիտէր, որ գինու վաճառքից ստացած դրամով զէնք պէտք է գնէինք: 3 հոգով պէտք է գինին հասցնէին Սարատով՝ երկուսը օրինական փաստաթղթերով, իսկ Բեկորը պարզապէս իր վագոնով միացաւ նրանց առանց օրինական փաստաթղթերի: Մայիս ամիսն էր, բաւականին շոգ էր արդէն: Աշոտենց երկաթէ աւտոտնակում ես գինին խառնում էի ջրի հետ, իսկ Աշոտը վարպետօրէն պիտակում էր շշերը: Այդպէս մէկ վագոն գինին լրացրեցինք: Աշոտը գինու վագոնով հասաւ Եւլախ, Գորբաչովի՝ ալկոհոլի վաճառքի սահմանափակման մասին հրամանը դուրս եկաւ, սկսեցին ձերբակալել ալկոհոլ փոխադրողներին, վաճառողներին: Այն երկու գործընկերները ձերբակալուեցին, իսկ Աշոտը կարողացաւ փախչել: Մինչեւ 1991 թուականը ոստիկանութիւնը հետեւում էր Բեկորին, բայց այդպէս էլ չի կարողացել իրեղէն ապացոյցներ գտնել:
Չնայած այս ձախողուած փորձին՝ մենք շարունակեցինք զէնք հաւաքել, ինքնաշէն զէնքեր պատրաստել: Քուրդերից էինք զէնք գնում, հին զէնքեր էինք հաւաքում:
«ԱՊԱՌԱԺ».- ԼՂՀ ինքնապաշտպանութեան ուժերի առաջին հրամանատարն էք. ինչպէ՞ս ստեղծուեցին ինքնապաշտպանական ուժերը:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Շատերը, որոնք այսօր նոյնիսկ գեներալներ են, չեն կարող դա հասկանալ. եթէ իմանային՝ իրենց մի քիչ աւելի պարկեշտ կը պահէին: Անցեալ տարի հոլանդացի մի գեներալ եկաւ Ղարաբաղ. վեց ու կէս ժամ իմ հետ զրուցեց ու այդպէս էլ չհասկացաւ՝ ինչպէս մենք յաղթեցինք: Ջոկատներ ստեղծուեցին, ինքնաշէն զէնքեր հաւաքուեցին, սակայն դա շատ քիչ էր: Ղարաբաղում կանոնաւոր զէնք տեղափոխուել է Դաշնակցութեան շնորհիւ: Ես 1989ին 4 ընկերներիս հետ երդում տուեցի եւ անցայ Դաշնակցութեան շարքերը: Նոյն թուականին Երեւանում հանդիպեցի Հրայր Մարուխեանին: Նա հարցրեց, թէ ինչքան գումար եւ զէնք է անհրաժեշտ Ղարաբաղում ինքնապաշտպանութիւնը կազմակերպելու համար, ներկայացրի՝ իմ պատկերացումներով ինչ է անհրաժեշտ, Մարուխեանը խոստացաւ ուղարկել: Մի շարք խնդիրների պատճառով մէկ տարի ուշացումով սկսուեց դաշնակցական զէնքի հոսքը: Նոյնսիկ յիշում եմ առաջին խմբաքանակը: Ընդհանուր առմամբ՝ մինչեւ 1991 թիւը ստացանք 300ից աւել զէնք: Դա մեծ դեր խաղաց, մարդիկ աւելի վստահ էին. զէնք ունէինք արդէն: Աղայեան Սամուէլը, Պետրոսեան Մուրադը եւ ես հաւաքուեցինք, որոշեցինք կօօրդինացնել մեր աշխատանքները: Որոշ ժամանակ անց ինձ նշանակեցին հրամանատար, առաջին անգամ բանակը շարեցի Տումի գիւղի անտառում: Ընդհանուր 68 հոգի էինք: Ինքնապաշտպանական առաջին մարտերն էին: Շարուել հրամանի մէջ հոգեբանական մեծ արգելք կար, շատերը դժուարութեամբ էին համակերպւում դրա հետ: Ժամանակի ընթացքում այդ կարծրատիպը կոտրուեց:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ըստ ձեզ՝ ո՞րն է մեր յաղթանակի գրաւականը:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Երբ որ միաւորուած է հայ ազգը, նրան յաղթել չի լինի: Այն ժամանակ սէրը շատ էր, մարդիկ միմեանց նկատմամբ սիրով ու հանդուրժողականութեամբ էին լց-ուած, այսօր հանդուրժողականութիւն չեմ տեսնում: Յաղթեցինք Աստծով, քանի որ սէրը հէնց Աստուած է: Ժամանակին եթէ մեր ժողովուրդը աւելի միաւորուած ու զգօն լինէր, մեր պատմութիւնն էլ այլ կը լինէր: Մարդիկ առասպելներ են հնարել իրենց մասին, թէ պատերազմի ժամանակ ինչպիսի հերոսութիւններ են արել, ինչ սխրագործութիւններ են կատարել, մինչդեռ դրանցից շատերին փախչելուց տեսայ: Դա էլ նորմալ է, վախենալն էլ նորմալ երեւոյթ է, բայց առասպելներ հնարել պէտք չէ: Հերոս բառը առհասարակ չեմ ընդունում. ընտանիքը, հայրենի հողը պաշտպանելը հերոսութիւն չէ, այլ նորմալ արարք, պարզապէս կան նորմալ եւ աննորմալ մարդիկ: Այսօր շատ են խօսում հայրենասիրութիւնից, հայրենիքից, մինչդեռ քչերն են հասկանում այդ բառերի իմաստը:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Այսօրուայ երիտասարդութեան հանդէպ արդեօ՞ք լաւատեսութեամբ էք տրամադրուած:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Միանշանակ՝ այո: Մեր սերունդը, չնայած որ յաղթանակած սերունդ է, սակայն անշնորհակալ սերունդ է, դրա համար այսօր դեռ այս վիճակում ենք: Ներկայ սերունդն աւելի ազատ է, ուրիշի լուծը չի տեսել: Սակայն մեր սերունդը պէտք է տեղ տայ երիտասարդ սերնդին՝ աւելի ազատ գործելու համար:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ցաւօք սրտի, արտագաղթողներ դեռ կան. ինչպէ՞ս էք վերաբերում այս հարցին:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ոչ ոքի չեմ քննադատում, սակայն գնում են թոյլերը: Վստահ եմ, որ մի ժամանակ կը գայ ու հակառակ գործընթացը կը լինի, հայրենիք կը վերադառնան. դրա վառ ապացոյցը մեր սիրիահայ հայրենակիցներն են: Չեմ քննադատում Սփիւռքում ապրողներին, պատճառներ կային դրա համար, սակայն այդ պատճառները հիմա չկան, ու հիմա պէտք է մտածել՝ ինչ անենք, որ մէկ ազգ, մէկ հայրենիք դառնանք:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ինչպէ՞ս էք տեսնում ԼՂՀ հարցի կարգաւորումը, եւ արդեօ՞ք պատերազմի վերսկսման վտանգ կայ՝ ըստ ձեզ:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Վստահ եմ, որ դեռ պատերազմը պէտք է շարունակուի, մենք դեռ յետ կը վերցնենք այն, ինչ մեզ է պատկանում: Սա մեծամտութիւն չէ, ես հաւատում եմ դրան: Ըստ իս՝ խաղաղ կարգաւորման գործընթացը եւ Մադրիդեան սկզ-բունքները սուտ գաղափարներ են:

«ԱՊԱՌԱԺ».- Ղարաբաղեան շարժման 25ամեակի առթիւ ի՞նչ կը մաղթէք մեր ժողովրդին:
ԱՐԿԱԴԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Խորհուրդ կը տամ՝ սիրել միմեանց. սա է մեր յաղթանակի գրաւականը: Մեզ հայերիս ի վերուստ է տրուած ընկերութիւն անելու շնորհը: Մարդիկ նոյնիսկ պատերազմի ժամանակ չէին հասկանում՝ ինչ ասել է Հայրենիք, սակայն ընկերների համար կռւում էին ու նոյնիսկ զոհւում յանուն ընկերների: Խորհուրդ կը տամ՝ իսկական ընկերութիւն անել: Ցանկացած զինուոր պէտք է հասկանայ, որ կողքինը իր ազգի ներկայացուցիչն է, իր եղբայրը, իր ընկերը:

—Այս Էջը Կը Հովանաւորեն

Տէր Եւ Տիկ. Հրանդ Եւ Մարի Աճէմեաններ

Տէր Եւ Տիկ. Միքայէլ Եւ Սալբի Հացպանեաններ

Տէր Եւ Տիկ. Շանթ Եւ Լիսա Բարսեղեաններ