Մի Այնպիսի Վիճակ Է Ստեղծուել, Որ Մարդիկ Փախչելով Են Գնում

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ԱՐՁԱԿԱԳԻՐ, ԹԱՐԳՄԱՆԻՉ, ՀՀ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՄՐՑԱՆԱԿԻ ԴԱՓՆԵԿԻՐ, ԱՐՈՒԵՍՏԻ ՎԱՍՏԱԿԱՒՈՐ ԳՈՐԾԻՉ ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Դուք ապրել եւ ստեղծագործել էք եւ խորհրդային հասարակարգում եւ անկախ Հայաստանում՝ ձեր մէջ ամփոփելով այդ երկու ժամանակները որպէս քաղաքացի եւ մտաւորական: Ներդաշնակւո՞ւմ են երկուսը, թէ՞ մնում են առանձին եւ հակասութիւն:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ինձ հասակակից գրողները, կարծում եմ՝ իրենք էլ նոյնը կ՛ասէին, ի վերջոյ, մնացել են այն հասարակարգում, թէեւ այս փոփոխուած հասարակարգի կարծես թէ ջատագովն էին, պահանջողն էին, բայց քանի որ, որպէս մարդ, ձեւաւորուած էին այն հասարակարգում, ի վերջոյ, մնացել ենք այն դարաշրջանում, այն ժամանակում: Ձեւաւորումը շատ կարեւոր է յատկապէս գրողի համար, եւ նրա ամէն ինչը պայմանաւորուած է արդէն այդ ձեւաւորման ընթացքի հետ. զգում ես, որ աշխարհըմբռնման քո բոլոր ձեռքբերումները կամ ձախողումները այդ տարիներին են եղել, ի վերջոյ, կարծես թէ կուտակումներ ես ունեցել, որ հիմա օգտագործում ես: Դրանով է հէնց ինքը թանկ. ոչ թէ կարօտախտ է, այլ արժեւորման խնդիր կայ: Ամէն անգամ, երբ ինչ որ բան ես ուզում գրել, մտովի գնում ես այդ կուտակումները՝ թէ՛ տպաւորութիւնների, թէ՛ փորձութեան առումով: Բնականաբար, եթէ այդպիսի վերաբերմունք ունես քո անցեալի նկատմամբ, այն ժամանակների նկատմամբ, որոշ սիրելի եւ քաղցր շղարշով է պատւում այդ ամէն ինչը, եւ այսօրուայ հեռուից նայելով (թէկուզ որոշ գաղափարական ու սոցիալական դժուարութիւններով հանդերձ, որ գոյութիւն ունէին), այնքան էլ չես չարանում, որքան չարանում են նրանք, ովքեր չեն տեսել այդ ժամանակը: Ես հիմա ո՞նց լաւ աչքով չյիշեմ այդ տարիները, որ մեր մանկութեան, պատանեկութեան աշխարհընկալման ամենավառ, ամենասուր պահերն էին, որոնք մարդու կեանքում լինում են. ես այդ կեանքից ոչ դժգոհ եմ, ոչ էլ կարող եմ հրաժարուել: Ժամանակի փոփոխութեան հետ, երբ ազատ խօսքը տիրապետող դարձաւ, այդ շրջանում թէ՛ ես, թէ՛ իմ նմանները բաւական դժուարութիւն ապրեցինք, որովհետեւ վարժուել էինք արգելքները յաղթահարելու հնարքներին, իսկ հիմա ազատ պիտի խօսես, եւ պատահական չէ, որ իմ սերնդի մարդիկ երկար ժամանակ լռեցին:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Դուք եղել էք մեր նոր ժամանակի քաղաքական կեանքի մասնակիցը, լինելով նաեւ օրէնսդիր մարմնում: Համատեղւո՞ւմ են գրողը եւ քաղաքականութիւնը:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Պահանջարկի խնդիր կար, երբ սկսուեց Ղարաբաղեան շարժումը, որից յետոյ տեղի ունեցաւ հասարակարգի փոփոխութիւն, ի վերջոյ, Հայաստանում քաղաքական կեանք, որպէս այդպիսին, չկար: Իսկ եթէ կար, դա միայն Կրեմլում էր: Քանի որ չկար տեղական քաղաքական կեանք, չկային նաեւ քաղաքական գործիչներ: Վիթխարի, հսկայական քաղաքական քայլ կատարուեց, բայց բոլոր տեղերում դատարկութիւն էր, քաղաքական մարդիկ չկային: ՀՀՇի տղաները հրապարակից միանգամից գնացին երկիր ղեկավարելու, բայց միայն նրանցով հո չէ՞ր լցուելու քաղաքական դաշտը. վիթխարի փոս էր, որն ինչ որ բանով պիտի լցուէր: Իսկ ովքե՞ր էին այն տարիների մասսան, որ որոշ չափով մօտ էր քաղաքականութեանը՝ մտաւորականութիւնը: Ինքնըստինքեան բնական պահանջ էր առաջանում այդ դատարկութիւնը լցնելու, եւ լցւում էր մտաւորականներով: Ես նոյնպէս գնացի այդ ուղղութեամբ (գուցէ եւ չգիտակցուած, բնազդական շարժում էր). ո՞վ պիտի անի, եթէ դու չանես: Երբ գնում ես այդ փոսը լցնելու, եզրին կանգնած՝ ընտրութեան խնդիր ես ունենում, փոսի ո՞ր անկիւնը լցնես. այստեղ էր, որ Դաշնակցութեան խնդիրն ինձ համար առաջացաւ, որովհետեւ իմ գիտակցական կեանքի ամբողջ իմացութիւնը, համակրանքը, սէրը, գուցէ եւ արգելուածութեան պատճառով, ամբողջովին Դաշնակցութեան կողմն էր: Եթէ Դաշնակցութիւնը գալիս էր որպէս վտարուած կուսակցութիւն, նորից մտնում էր Հայաստան, բնականաբար, ես այդ պէտք է ընտրէի: Ընտրուեցի ԱԺ պատգամաւոր, յետոյ էլ չուզեցի խորհրդարան գնալ, ոչ միայն նրա համար, որ զգացի շատ էլ բան չեմ կարողանում անել. ես յանկարծ զգացի, որ, լաւ թէ վատ, արդէն առաջուանը չի, կան քաղաքական գործիչներ, ինչ որ քաղաքականութիւն է տարւում, լաւ թէ վատ, ես այլեւս, որպէս Ռուբէն Յովսէփեան, պէտք չեմ, այսինքն՝ այնքան պէտք չեմ, որքան ես կ՛ուզենայի պէտք լինել: Իսկ եթէ պէտք չեմ, ի՞նչ գործ ունեմ այնտեղ: Եւ, բարեբախտաբար, նաեւ իմ մասնագիտութիւնն ունէի՝ գրականութիւնը, որը ես երբեք, նոյնիսկ այդ տարիներին, մի կողմ չդրեցի, ուրեմն իմ ետդարձը, եթէ կարելի է այդպէս ասել, շատ աւելի բարձր եմ գնահատում: Ինչքան որ գիտակցուած էր մտնելը քաղաքականութիւն, այնքան էլ գիտակցուած էր ետ կանգնելը: Այլեւս դու ետ դառնալով՝ դաւաճանութիւն չես անում, որովհետեւ այնտեղ արդէն կան մարդիկ, որոնք գուցէ եւ քեզնից աւելի լաւ են հասկանում քաղաքականութիւնը: Այն օրերին ճիշդ արեցի, որ մտայ, այս օրերին, ճիշդ եմ արել, որ դուրս եմ գալիս:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Ո՞րն է գրողի դերը ժամանակի մէջ, հասարակական կեանքում: Նոյն հասարակութիւնն անընդհատ պաթոսով հարցնում է՝ ո՞ւր է գրողը, մտաւորականը:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Իր արհեստով, իր փեշակով, իր գրականութեամբ լինի մասնակից հասարակական բոլոր շարժումներին, առաջընթացին: Դարձել է սովորութիւն, որ Խորհրդային Միութեան ժամանակներից է գալիս, հասարակութիւնն անընդհատ ուզում է քեզ տեսնել այնտեղ, որտեղ այդ օրուայ մէջ ինքը պահանջ է զգում: Բայց այդպէս չի, չի կարելի պահանջել մի բան, որը նրան յատուկ չի: Նախկինում, բնական է, որ գրողը պէտք է մասնակից լինէր քաղաքական կեանքին, բայց քանի որ արդէն հասարակութիւնը շերտաւորւում է, անկախ նրանից՝ լաւ է թէ վատ, մտաւորականութիւնը պէտք է լինի իր գործով, իր արտադրանքով թէ՛ խմորողը, թէ՛ շտկողը. իր գրականութեամբ պէտք է կարողանայ շտկել, իր խօսքով՝ բան հասկացնել: Չի կարելի նրանից պահանջել իրեն ոչ յատուկ ֆունկցիաներ: Ժողովուրդը պէտք է աստիճանաբար սովորի, որ ամէն մէկից պիտի պահանջես այն, ինչ որ ինքը կարող է անել, ինչը լաւ է անում:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Նոր բովանդակութեան մէ՞ջ է քննւում մշակոյթը: Այսօր ի՞նչ արժեհամակարգով է գնահատւում ստեղծագործութիւնը, ո՞րն է չափանիշը:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Մենք արժեւորման խնդիր ունենք: Երգիչներ կան, որ ստադիոններ կարող են լցնել, նշանակում է, որ հասարակութեան մէջ դէպի իր հաւանածը գնալու ցանկութիւնը կայ: Բայց ի՞նչ պատահեց, որ յանկարծ այն, ինչն արժէքաւոր է, դրա ետեւից չեն գնում, իսկ այն, ինչն անարժէք կամ թերարժէք է, դրա ետեւից գնում են: Դա հէնց արժեւորման դեֆիցիտի պակասն է, այսինքն՝ չի արժեւորւում քո գրականութիւնը, ոչ թէ նրա համար, որ ինքն արժէքաւոր չի, այլ որ հասարակութեան մէջ նրան նշանակութիւն չեն տալիս: Այս տարիներին, ովքեր որ հեշտութեամբ պահանջարկ ձեւաւորեցին էժան ստեղծագործութիւնների, որովհետեւ հեշտ է դրա անելը, նրանք այսօր յանկարծ ասում են, որ քո ժողովուրդը պահանջարկ չունի արժէքաւորի: Նման պահերին երեւի թէ պետութիւնը կամ հասարակութեան այն շերտերը, որոնք այդ մասին մտածում եւ ցաւում են, նրանք պէտք է, նոյնիսկ ֆինանսապէս վնասուելու պայմանով, պահանջարկ ձեւաւօրէն եւ ասեն՝ պահանջարկ կայ դասական երաժշտութիւն լսելու, պօէզիա կարդալու: Խորհրդային երկրում «ռաբիզ» չէր հնչի ռադիոյով, որովհետեւ դրա տեղը «դուքեան»ն էր: Ամէն ինչ պիտի իր տեղը նստի, մեր կեանքում հակառակն է, ամբողջ աստիճանակարգը խախտուել է, եւ արժեհամակարգի խախտման պատճառով արժէքաւորն ընկել է ներքեւ, մնացածը՝ բարձրացել վերեւ:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Մեր առօրեան յաճախ սկսւում է մի սոսկալի բառով՝ արտագաղթ, եւ երբեմն էլ աւարտւում նոյն բառով: Մենք մեր հողի վրայ ազատ ապրելու իրաւունքը նուաճեցինք եւ հիմա փախչո՞ւմ ենք:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Շատ կ՛ուզենայի, որ այս արտագաղթն այն չափով լինէր, որ ես ասէի՝ մի անհանգստացէք, մարդիկ են, աւելի լաւ դրսեւորուելու տեղ ունեն, թող գնան եւ դրսեւորուեն. լաւ ֆուտոլիստ դառնան, լաւ նկարիչ դառնան: Շատ կ՛ուզենայի, որ այդ իրադրութեան մէջ լինէինք, ի վերջոյ, ամբողջ աշխարհն է գնում եւ գալիս, բայց մեզ մօտ չափը դուրս է եկել, մեր ազգային հաւասարակշռութիւնն է արդէն խախտուել: Ի՞նչ է նշանակում, երբ քո հայրենիքում աւելի քիչ հայ ունենաս, քան ուրիշ տեղ. այ, սա է անհանգստացնում: Այն քանակը, որ անհրաժեշտ է ունենալ հայրենիքում, ասենք՝ 4-5 միլիոն մարդ կարող է պահել այս փոքր երկիրը, նրանց համար պէտք է բարեկեցիկ կեանք ստեղծել: Դրսում ապրողը ոչ թէ միայն փող ուղարկի, այլ ուրախ լինի, հպարտանայ, որ այսպիսի հայրենիք ունի. սրա մասին է պէտք մտածել, երկիրը երկիր դարձնել: Մի այնպիսի վիճակ է ստեղծուել, որ մարդիկ փախչելով են գնում: Այնպէս պէտք է անեն, որ մարդիկ չփախչեն, թէ չէ գնալը՝ պիտի գնան, աշխարհը բաց է:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Մենք, չգիտեմ, թէ ինչ չափով ստեղծեցինք պետութիւն, բայց մեծ չափով չենք կարողանում գոյատեւել սեփական երկրում: Մեղաւորը մե՞նք ենք, թէ՞ երկիրը:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ես աղքատ սփիւռքահայ չեմ տեսել, այնպէս է ստացւում, որ աշխատող-ստեղծողները դրսում են, իսկ անշնորհքները մնացել են այստեղ, բայց այդպէս չի: Նրանք ապրում են այդ երկրի անօթի մէջ եւ բարգաւաճում են: Եթէ մենք չենք կարողանում մեր ստեղծած կառոյցի մէջ ապրել եւ բարգաւաճել, նշանակում է, որ կառոյցն է մեղաւոր: Երբ Սփիւռքից նոյն մարդուն բերում ես այստեղ՝ փչանում է, ուրեմն կառոյցից է: Գիտեմ՝ դժուարութիւններ կան, հեշտ չի, բայց բաներ կան, որ պէտք է արագ անել, չի կարելի դանդաղել, երբ դանդաղում ես, հնարաւոր է, քո նպատակին չհասնես: Երբ դանդաղում ես, անընդհատ սխալներ ես անում, այդ սխալները կուտակւում են ու յանկարծ պայթում, եւ տեսնում ես, որ քո պետութիւնը չկայ այլեւս: Սա է սարսափելին, թէ չէ ո՞վ չգիտի, որ իրօք դժուար է պետութիւն կառուցելը: Ձեռքբերումներ կան, բանակ ունենք. մեր երեւի թէ միակ ձեռքբերումը: Բայց միայն հո բանակով չի՞. պետութիւնը միայն բանակ չի, չէ՞:

ՅՈՒՍԻԿ ԱՐԱ.- Ի՞նչ է մեզ անհրաժեշտ, որ այս՝ ճգնաժամից ասեմ, թէ անկման ճանապարհից, կարողանանք դուրս գալ:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Նուիրեալների խնդիր ունենք մենք: Պետութիւնն ի վերջոյ միայն թղթի վրայ գրուած կամ շէնքով արտայայտուած բան չի. մարդկանցով է պետութիւնը պետութիւն դառնում: Շատ ժամանակ ասում են, որ իբր անհատը նշանակութիւն չունի, կուսակցութիւնը կամ չգիտեմ ինչն է կարեւոր. այդպէս չի: Այսօր էլ ունենք մարդիկ, որոնց չեն թողնում, որ լաւ աշխատեն: Քոսոտ, աղքատ երկիր չի սա մարդկային առումով, կան այդ մարդիկ, բայց ո՞նց անենք, որ նրանք գան եւ այն տեղերը գրաւեն, որոնք յատուկ են իրենց: Համակարգն այնպէս է կառուցուած, որ չես կարող նրանց բերել: Հնարաւորութիւն չունեն գալու այն նուիրեալները, որոնք կարող են 5-10 տարի գործ անել եւ իրենց մասին չմտածել, չէ՞ որ այդպիսի փորձ ունեցել ենք Առաջին Հանրապետութեան շրջանում, երբ այդ նուիրեալները կարկատած շալուարով էին հիւր ընդունում եւ ամաչում էին, բայց գիտէին, որ չէր կարելի պետական փողով շալուար առնել: Այսօր էլ ծանր վիճակ է, ովքե՞ր կարող են երկիրը դուրս բերել այս վիճակից՝ նուիրեալները, բայց ո՞նց բերենք նուիրեալներին: Կուսակցութեան այս քուոտաները (բաժինները-Խմբ.), այս ամէն ինչը երկիրը քարուքանդ է անում. քո իրական ուժը, քո պոտենցիալը չի օգտագործւում, այ, սա է վատը: Ես չգիտեմ, թէ ոնց ստեղծենք այն մեխանիզմը, որ արժէքաւոր մարդը գայ: