
ԳԱՅԻԱՆԷ ՄԿՐՏՉԵԱՆ
Քեսաբը երազա՞նք, թէ իրականութիւն, Քեսաբը կորցրած տուն ու վերադարձի յոյս՝ ամէն անցնող օր մեծացնում է քեսաբցու կարօտը, խորացնում ցաւը, առանց սպանելու՝ վերադարձի փափաքը:
«Կոյրն ի՞նչ կ՛ուզէ՝ լոյս, մենք ալ կ՛ուզենք մեր գիւղերը վերադառնալ: Քեսապը փոքր Հայաստանն էր, Քեսապի գիւղերը անչափ գեղեցիկ, անչափ աղուոր… Ծով, լեռ՝ հրաշք բնութիւն… Հոս եկած եմ իմ հնամաշ կօշիկով ու տաբատով, ատոնցմով այդ օրը բարձրացած էի զինուորական հերթապահութեան», պատմում է Քեսաբի հինգ գիւղերի՝ Քէօրքիւների, Չխաջուխի, Չինարի, Դուզաղաջի ու Սեւ ջուրի գիւղապետ, 54ամեայ Շահէ Աբէլեանը, ով իր բազմանդամ ընտանիքով մէկ ամսից աւելի է, ինչ գտնւում է Հայաստանում:
Պատերազմն ապրած Աբէլեանների համար Քեսաբը վերածուել է համակարգչի մէջ մնացած լուսանկարների, յիշողութիւնների ու մի ամբողջ ապրած, բայց արդէն անցեալում մնացած կեանքի: Կանաչ, լեռնային ու ծովի ափին սփռուած պատմական Հայաստանի վերջին հայկական հողակտորը արդէն մի քանի ամիս է՝ գերեվարուած է ահաբեկիչների կողմից՝ այն դարձնելով Սիրիայում ընթացող քաղաքացիական պատերազմի թէժ կէտերից մէկը:
«Այդ օրը՝ 20 Մարտը, Մայրերու օրն էր, ես ու տիկինս միասնաբար տեղ գացած էինք՝ տօնը նշելու մեր ընկերներուն հետ, գիշերը ժամը 12ին տուն դարձանք, իրեն իջեցուցի, փոխեցի հագուստս, զէնքս առի ու գացի պահակութեան՝ սահմանին: Քեսապին մէջ մեր տղերքով բոլորն ալ ամէն գիշեր պահակութեան կ՛ելնէինք, ամէն մարդ իր գիւղը կը պաշտպանէր, կառավարական ուժերու կողքին մենք ալ կ՛այինք», պատմում է 54ամեայ Շահէն:
Յարձակման պահին հասցնում է հեռաձայնել կնոջ եղբօրը՝ Ստեփանին, եւ ասել, որ առանց ժամանակ կորցնելու ընտանիքը Քեսաբից հանի:
«Տունին կողքերը 5 հրթիռ ինկաւ, ատոնցմէ մէկը՝ պատշգամ: Կէս ժամուան մէջ ելանք տունէն, այնքան արագ շարժուանք, հեչ բան չառինք հետերնիս: Եթէ սկսէինք իրեր ժողուել, ապա կը մեռնէինք ուղղակի: Աղջիկս հաւաքած է լափթոփը, մոբայլները: Պզտիկներուն հողաթափերով ենք հանած, գիշերանոցներով», ամուսնուն լրացնում է կինը՝ 38ամեայ Լիզա Աբէլեանը:
Լիզայի մայրը՝ Արեգնազ Սուլեանը, ցոյց է տալիս ձեռքի փոքրիկ Աղօթագիրքը եւ ասում, որ տան շեմից հետ է դարձել միայն այս գիրքը վերցնելու համար: Հայրը՝ 65ամեայ Աւետիս Զահդերեանը, Քեսաբի կենտրոնում երկու սուպերմարքեթ է ունեցել:
«Վարձով տրուող տուներ ունէինք: Ամէն Հալէպէն ժողովուրդը մեզի կը ճանչնար», ասում է Զահդերեանը, «բայց այս պահուն հեչ բան մըն ալ չունիմ»:
Քեսաբից փախչելով՝ Աբէլեանները շարժւում են Էքիզօլուխ գիւղ, որտեղ հաւաքուել էին բոլոր քեսաբցիները, եւ որն այդ պահին աւելի ապահով էր: Շահէն այդ օրը միայն երեկոյեան 4ին է կարողանում հասնել ընտանիքին:
«Կը փախէի անտառով, ժայռի մը տակ թաքցուցած եմ գլուխս ասանկ, ու հրթիռները գլուխիս վրայով կ՛անցնէին, չորս հատ քովս հրթիռ ինկաւ, զէնքը ձեռքս ի՞նչ կրնամ ընել հրթիռներուն դէմ, փախայ անտառէն, անտառէն եկայ տունիս մօտ, օթօն առի ու գացի իրենց քով, բոլորով հաւաքուեցանք ու գացինք Լաթաքիա: Լաթաքիա բարեկամներ ունինք, անոնց քովը գացինք: Գրասենեակը կը քնանայինք, ոչխարի նման քով-քովի, 8 հոգով 15 օր քնացանք», պատմում է ընտանիքի հայրը:
20 օր Լաթաքիայում մնալուց յետոյ Աբէլեանները գալիս են Հայաստան:
«Ըսի՝ ես պիտ հայրենիք երթամ, հայրենիքս սիրտիս մէջ է: Եթէ Քեսապ լաւ ըլլայ, պիտի վերադառնամ, քանի որ տունս, հողս, փողս՝ ինչ ունիմ, հոն է, ամէնը հոն է, միայն անձնագիրները, Աստծուն փառք կու տանք, օթոյին մէջ էին: Իմ երկու եղբայրներս Լաթաքիա են, 85ամեայ մայրս: Օթօն վաճառեցի, ու կարողացանք հոս գալ: Հիմա հարուստ ենք, որ ընտանիքով միասին ենք՝ մեծով-պզտիկով, մէկս չվիրաւորուեցաւ», ասում է Շահէն:
Ամուսիններն ափսոսում են, որ Հայաստանում հող չեն գնել, ինչի հնարաւորութիւնն ունեցել են եօթ տարի առաջ, երբ հայրենիք էին եկել: Այսօր վարձով են բնակւում Երեւանի Այգեձոր թաղամասում: Շահէն աշխատում է սիրիահայերի բացած «Տէրեանի քաբաբ» խոհանոցում:
«Քեսապցիք չեն ըսեր՝ ամա՜ն, աս գործը չեմ ըներ, աս գործը ինձի չի վայելեր, քեսապցին ամէն գործ ալ կ՛ընէ: Գիւղապետ եղած եմ, պարտէզներ ունէի, 20 գործաւոր ունէի, ոտքս ոտքիս կը դնէի ու սիգար կը ծխէի, հիմա եթէ ըսեմ ինչ կ՝աշխատիմ՝ միս կը խորովեմ կրակին առջեւ ցերեկը 12էն գիշերուան 12ը: Եղբայրներս բոլորը ինձմէ լուրի կը սպասեն, ամէն օր կը խօսին հետս՝ գա՞նք, թէ չէ: Ես ալ կ՛ըսեմ՝ կեցէք, ես լաւնամ, ձեզի կանչեմ, որ գաք, օգնեմ ձեզի: Հիմա թէ գաք, ինծի պէս կ՛ըլլաք հոս, տուն չկայ, գործ չկայ…», ասում է Շահէն:
Քեսաբի շրջանը ամբողջ սիրիական պատերազմի ընթացքում երկրում համարւում էր ամենաապահով եւ անվտանգ վայրերից մէկը, եւ այստեղ էին հաւաքուել Սիրիայի ամենատարբեր տարածքներից՝ Հալէպից, Եաքուբիայից, Ռաքքայից, Դեր Զօրից տեղահանուած բնակչութիւնը: Սակայն Մարտի 20ի լոյս 21ին տեղի ունեցած իրադարձութիւններից Քեսաբի բնակչութիւնն ամբողջովին տեղահանուեց:
«Քեսապ պարապ տուն չէր մնացած այլեւս, տուները լեցուն էին արդէն երկու տարի: Իմ բոլոր եօթ տուները վարձու տուած էի, ամառ-ձմեռ լեցուն էին փախստականներով: Քեսապի կեանքին նման ոչ մէկ տեղ կար, հանգիստ էինք հացէն, հոսանքէն, պենզինէն, ամէն տեղ տագնապ քաշեցին, մենք Քեսապին մէջ՝ չէ: Մէկ դոլարով 8 հատ հաց կ՛առնէինք, իսկ հոս շատ սուղ է», ասում է Շահէն:
Չնայած «հայաստանցիներ»ի զարմանքին՝ Աբէլեանները վստահօրէն որոշել են մնալ Հայաստանում:
«Մենք որ կ՛ըսենք՝ հոս պիտի մնանք, մեր վրայ կը խնդան ու կ՛ըսեն, որ վաղը, երբ աշխատիք ու ամէն ամիս ձեր առածները վարձ տաք, դուք ալ այդ ատեն կը փոխուիք: Հայաստանցիները մեզի կ՛ըսեն. «Մենք կը փախինք, Ռուսիա կ՛երթանք, դուք ինչո՞ւ եկած էք հոս»: Բայց, քո՛յրս, ո՞ւր երթամ, մենք անձնապէս կը սիրենք Հայաստանը, ո՞ւր երթանք: Մեզի կ՛ըսեն՝ դուրս գացէք, բայց ինչ գիտնամ՝ դուրսը ի՞նչ կայ, դուրսն ալ ապահով չէ այլեւս», յուզուած պատմում է Շահէն: «Նոյնիսկ Լիբանան ապահովութիւն չտեսայ: Կը վախնամ, որ աս ամէնը Լիբանան հասնի, սա Երրորդ համաշխարհային պատերազմն է: Իշալլահ, թող ես սուտ դուրս գամ, բայց ուշ թէ շուտ կը յարձակին նաեւ Լաթաքիոյ վրայ»:
Աբէլեանները արդէն որոշել են, որ հիմնաւոր հաստատուելու դէպքում Հայաստանում կը սկսեն Քեսաբի հացի արտադրութեամբ զբաղուելու:
«Մեր հացերը ասանկ ուռած՝ ասչափ մեծութեան, եթէ մէկը ուտէ, ալ ուրիշ բան չուտեր, վրան պիպար կը քսեն, տեսակ-տեսակ համեմունքներ, կ՛ըլլայ ճիշդ փիցայի նման ու կ՛ըլլայ Քեսաբի փիցա՝ շոռով», լաւատեսօրէն ասում է Շահէն:
ԳԱՅԻԱՆԷ ՄԿՐՏՉԵԱՆ, «ԱրմինիաՆաու»ի Թղթակից