ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ՆՈՐ ԶԱՐԹՕՆՔ» ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ ՀԻՄՆԱԴԻՐՆԵՐԻՑ՝ ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ

Թուրքիոյ մէջ «Նոր Զարթօնքը» հարթակ է, որը հիմք ընդունելով Թուրքիայի հայ համայնքը՝ ծառայում է տարատեսակ խտրականութիւնների ենթարկուած իւրաքանչիւրին։
Ներկայացնում ենք «Akunq»ի հարցազրոյցը Պոլսում գործող «Նոր Զարթօնք» հարթակի հիմնադիրներից Սայաթ Թեքիրի հետ:
a
ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- Ի՞նչ ասել է «Նոր Զարթօնք» կամ «նորզարթօնքցի»…
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Ըստ էութեան, եթէ մտածենք, թէ ինչպէս է ստեղծուել, միգուցէ եւ ձեր հարցին պատասխան կարողանանք գտնել: «Նոր Զարթօնքը» ստեղծուել է ինչ որ բաների դէմ եղող մի խումբ մարդկանց համախմբման արդիւնքում, բնականաբար, առաւելապէս երիտասարդների համախմբման արդիւնքում, քանի որ Թուրքիայում յատկապէս մեր աւագ սերունդը վախի մթնոլորտում է մեծացել: Մենք շատ ճնշումների ենք ենթարկուել, սակայն շատ կոտորած, ջարդ չենք տեսել, իսկ նրանք տեսել են: Ցեղասպանութիւն են ապրել: Նրանք մեզ պատմել են իրենց յիշողութիւնները, սակայն մենք չենք տեսել: Մեզ համար Հրանդ Դինքի սպանութիւնն այդ պատմուած յիշողութիւնների վերակենդանացումն էր: «Նոր Զարթօնք»ը ստեղծուել է Հրանդ Դինքի սպանութիւնից առաջ, սակայն ժողովրդական շարժման է վերածուել Հրանդ Դինքի սպանութիւնից յետոյ:

«Լաւ, մինչեւ հիմա շատ բան տեսանք եւ ապրեցինք՝ կոտորած, ջարդեր, ցեղասպանութիւն, ունեցուածքի հարկ, մի շարք խտրականութեամբ լի կիրառումներ, սակայն այլեւս բաւ է», ասացինք: Մի կողմից «Նոր Զարթօնքը» ինչ որ բաներից դժգոհ հայերի համախմբման արդիւնքում ստեղծուած խումբ է, միւս կողմից էլ միայն հայերի ուղղութեամբ չէ, որ գործունէութիւն է ծաւալում: «Նոր Զարթօնք»ը հասարակական շարժում է, որի գործունէութեան ծիրում են կանանց, ԼԳԲՏ մարդկանց, աշխատաւորների խնդիրները: «Նոր Զարթօնքը» կարեւորում է նաեւ բնապահպանական խնդիրները: Այսինքն՝ «Նոր Զարթօնք»ը գործունէութիւն է ծաւալում ոչ միայն հայերի իրաւունքների համար, այլեւ իր խօսքն է ասում Թուրքիայի, անգամ ողջ աշխարհի վերաբերեալ: «Նոր Զարթօնք»ը կազմակերպութիւն է, որը չի սահմանափակւում հայերով, բաց է դրսի համար եւ դրանով իսկ փորձում է յաղթահարել հակահայ վերաբերմունքը: Ահա «նորզարթօնքցի» լինելը նման մի բան է, սակայն այդքան էլ հեշտ չէ. 50 հազարի հասած համայնքում հեշտ չէ փորձել որեւէ բան կատարել, եւ ահա «նոր զարթօնքցի» լինել նշանակում է միմեանց օգնել, սատարել: Ինչպէս ասում է Պարոյր Սեւակը՝ քիչ ենք, բայց հայ ենք, եւ միմեանց օգնելով՝ այս երկրում ժողովրդավարութեան կռիւ ենք տալիս:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- «Նոր Զարթօնք»ի անդամները միայն հա՞յ են:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Մինչեւ վերջերս բոլորը հայ էին, սակայն երկու տարի է՝ այս ասպարէզում գործող միւս համայնքներից էլ են մեզ միանում: Երբ որեւէ միջոցառում կամ ցոյց ենք կազմակերպում, բնականաբար, աջակցութիւն ենք փնտռում: Ինչպէս ասացի, լոկ հայերով չի լինում: Ըստ էութեան, հայերը ամաչում են փողոց դուրս գալ, հասարակութիւնում իրենց հայկական ինքնութեամբ ներկայանալիս խնդիրների են հանդիպում, քանզի վախենում են: Հասկանում եմ այդ վախերը, սակայն պէտք է յաղթահարել դրանք: Անգամ մայրս է ասում. «Ի՞նչ կը լինի, այդ ցոյցերի ժամանակ զգոյշ եղիր»: Հետեւաբար, երբ հայերն ակտիւ չեն, միւս համայնքների, ժողովուրդների, այսինքն՝ ընդդիմադիր, սոցիալիստ մարդկանց հետ միմեանց օգնելով՝ կարողանում ենք որոշ բաներ կատարել: Դա շատ աւելի արժէքաւոր է:
Հրանդ Դինքի, ծառայութեան ժամանակ սպանուած Սեւակ Բալըքչըի, Սամաթիայում սպանուած տարեց հայ կնոջ՝ Մարիցա Քիւչիւքի յիշատակին երթեր կազմակերպեցինք, որոնց ոչ միայն հայերը մասնակցեցին, այլեւ աջակցեցին միւս համայնքներից: Բազմամարդ էր: Բազմաթիւ մարդիկ իրենց դժգոհութիւնը յայտնեցին երթի ժամանակ: Կարեւոր է, որ միայն հայերն իրար մէջ չհաւաքուեցին, այլ աջակցութիւն եղաւ նաեւ միւս համայնքներից: Նաեւ պէտք է հաշուի առնել իրավիճակը. Թուրքիան բազմազգ պետութիւն է, հանրապետութեան հետ մէկտեղ փորձել են միատարր դարձնել, ձուլել քրդերին առանձին, չերքեզներին առանձին: Բացի այդ, հայերին ու յոյներին էլ ոչնչացրել են: Ստիպել են, որ միմեանց նկատմամբ կանխակալ կարծիք ունենանք: Հայերը քրդերի նկատնամբ կանխակալ կարծիք ունեն, քրդերն էլ՝ հայերի: Եթէ ուզում ենք փոխել այս կանխակալ կարծիքը, ապրել դոյզն ինչ ժողովրդավար երկրում, ապա դա կարող ենք կատարել բոլոր այդ ճնշուածների հետ միասին: Հետեւաբար մենք այս տրամաբանութեամբ ենք շարժւում: Ճնշուած ասելով՝ միայն ազգերը նկատի չունեմ, այլ նաեւ ԼԳԲՏ մարդիկ, աշխատաւորները եւ այլն:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- «Նոր Զարթօնք»ը հայկական ինքնութիւնը, հայ մշակոյթը, հայերէնը կենդանի պահելու եւ պահպանելու համար քայլեր կատարո՞ւմ է:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Լեզուի հարցում նման խնդիրներ կան, քանի որ մեր բիւրոկրատիան հայերէն նոր դասագրքեր տպագրելու հարցում դժուարութիւններ է առաջացնում: Ես, օրինակ, միջնակարգ դպրոցում «Թանգարան» կոչուած դասագրքով եմ սովորել: Այս դասագիրքն իրօք թանգարան է՝ իր անուան պէս: Քանի որ այդ դասագրքով են սովորել մայրս ու տատիկս: Հարցին նայենք մանկավարժութեան տեսանկիւնից: Առնուազն 50 տարի բոլորն այդ գրքով են սովորում: Մի կողմից անգլերէն եւ թուրքերէն դասագրքերն են, որոնք գունաւոր են, նկարներով, միւս կողմից էլ՝ 50 տարի որեւէ փոփոխութեան չենթարկուող հայերէն դասագրքերը:
Կարծում եմ՝ կրօնից շատ աւելի կարեւոր է պահպանել լեզուն եւ մշակոյթը: Ցաւօք, որոշ մարդիկ դադարում են հայ լինել՝ դառնալով թուրք քրիստոնեայ:
«Նոր Զարթօնքը» հայկական մշակոյթի վերաբերեալ միջոցառումներ է կազմակերպում: Մի միութիւն ունենք, որը կոչւում է Հայկական մշակոյթի եւ փոխօգնութեան միութիւն: Այստեղ հայերէնի դասընթացներ ենք կազմակերպում: Հայերէն ասելով՝ նկատի ունեմ արեւմտահայերէն: Գիտէք, որ UNESCO-ն երկու տարի առաջ արեւմտահայերէնը դասել է վերացման վտանգի տակ յայտնուած լեզուների շարքին: Պատկերացրէք՝ 100 տարի առաջ Պոլիսը արեւմտահայերէնի «մայրաքաղաքն» էր, մինչդեռ այսօր ոչնչացման վտանգի տակ է: Ահա սա կանխելու համար նախ եւ առաջ լեզուի դասընթաց բացեցինք: Հայերէնով ֆիլմի ցուցադրութիւն էլ ենք կազմակերպում:
Այս ինքնութիւնն աւելի շատ ստեղծուած մի բան է: Օրինակ՝ ամերիկացի հայի ինքնութեան եւ պոլսահայի, բէյրութահայի կամ հայաստանցի հայի ինքնութիւնը նոյնը չէ: Այո՛, լեզուն, որով խօսում ենք, նոյնն է, մեր կրօնը նոյնն է, սակայն որոշ տարբերութիւններ կան. տարբեր են կեանքի եւ կանանց նկատմամբ մեր հայեացքները, սոցիալական յարաբերութիւնները: Վերոնշեալ հայկական ինքնութեան պահպանման հարցում մեր կատարած իւրաքանչիւր քայլը ներդրում է, սակայն այդ ինքնութիւնն էլ, ինչպէս ասացի, հայ քրիստոնեայ չպէտք է լինի: Այս ինքնութիւնը լոկ պոլսահայ համայնքի համար չէ. այսօր դերսիմցի, համշենցի հայեր կան, որոնք ցանկանում են ինտեգրուել այս համայնքին: Նոր են իմանում իրենց հայկական ծագման մասին: Ոմանք դառնում են քրիստոնեայ, գնում են եկեղեցի եւ ցանկանում ինտեգրուել համայնքին: Շատ կարեւոր է նաեւ, թէ մենք որտեղից ենք ստեղծել այդ ինքնութիւնը, եթէ «Ո՛չ, դուք քրիստոնեայ չէք, մուսուլման էք, մի՛ եկէք» ասելով՝ փակում ենք դռները, այստեղ խնդիր է առաջանում: Այս ինքնութիւնը լոկ կապուած է իսլամական երկրում փոքրամասնութիւն լինելու հետ, միգուցէ սա անցեալից է գալիս: Հիմա պէտք է բաց լինենք եւ այս մարդկանց ընդունենք մեր համայնք:
Կը ցանկանայի խօսել նաեւ «Նոր Ռադիօ»ի մասին: «Նոր Ռադիօ»ն արդէն 5 տարի է՝ գործում է համացանցում: Սկզբում հայերէն սկսեցինք, սակայն այժմ Թուրքիայում խօսուող 15 լեզուով է հեռարձակւում: Ե՛ւ ռադիոյի, ե՛ւ միութեան անունը հայերէն է: Սկզբում ոչ ոք չէր հասկանում, բոլորը հարցնում էին՝ «Ի՞նչ է նշանակում», անգամ սխալ գրողներ էին լինում, սակայն նրանց սովորեցրինք, վերջապէս մի հայերէն բառ սովորեցին: Մեր թիրախային խումբը լոկ հայերը չեն, ցանկացանք ստեղծել մի հարթակ, որտեղ մեզ պէս ճնշուած, մեզ պէս խտրականութեան ենթարկուած իւրաքանչիւրը կարող է խօսել: Ահա «Նոր Ռադիօ»ն այդ նպատակին է ծառայում: Սակայն «Նոր Ռադիօ»ն չի բաւարարուոմ լոկ ազգերի խնդիրներին անդրադառնալով, էկոլոգիայի, կանանց, ԼԳԲՏ մարդկանց խնդիրների վերաբերեալ հաղորդումներ էլ ենք պատրաստում:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- «Նոր Զարթօնք»ի վերաբերեալ համացանցում ուսումնասիրութիւններ կատարելիս ուշադրութիւնս գրաւեց մի հետաքրքիր կէտ. ««Նոր Զարթօնք»ը մերժում է գերոնտոկրատիան՝ տարեցների՝ երիտասարդների վրայ ունեցած իշխանութիւնը»: Քիչ առաջ ձեր անդրադարձած հարցերում հին եւ նոր սերունդների միջեւ տարաձայնութիւններ լինո՞ւմ են:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Բնականաբար: Եթէ չլինեն, կամ նոր սերունդը մտածի հին սերնդի պէս, ասել է թէ խնդիր կայ: Պատմութիւնը շարունակաբար առաջ է գնում: Մենք 1915թ. Ցեղասպանութեամբ կորցրինք մեր ժողովրդին, մեր արհեստաւորներին, հողագործներին, գիւղացիներին ու մեր եկեղեցիները, սակայն մեր մեծ կորուստը 1915թ. Ապրիլի 24ին սկսուած մեր մտաւորականների աքսորն էր. կորցրինք մեր ինտելեկտուալ շերտը: Մեզ գլխատեցին: Գլխատելուց յետոյ մարմինն այլեւս ռեֆլեքսներով է շարժւում: Մենք վերածուեցինք ֆէոդալական մտածելակերպի, որը կարեւորում է տարեցի փորձառութիւնը: Այլ կերպ ասած՝ տարեցը լաւ է, իսկ ինչո՞ւ, որովհետեւ աւելի փորձառու է: Բնականաբար, այդ փորձառութիւնն ունի ե՛ւ իր առաւելութիւնները, ե՛ւ թերութիւնները: Թուրքիայում տեղի ունեցած ճնշումները, ցաւերը մշտապէս այդ տարեցներին պահում են տանը: Երիտասարդ սերունդը մի փոքր աւելի ակտիւ է:
Ըստ իս՝ մենք չկարողացանք ստեղծել այդ ինտելեկտուալ խաւը, եւ այն փոխարինեցինք այդ տարեցների փորձառութեամբ: Ահա փորձառութիւնն ու սովորութիւնների արդիւնքում ունենք այս իրավիճակը: Այս պահին պոլսահայ համայնքը պահպանողական է: Եւ սա միայն կրօնական իմաստով չեմ ասում, գաղափարախօսութեան տեսանկիւնից էլ է պահպանողական, այսինքն՝ բաց չէ նոր գաղափարների համար: Ըստ էութեան մի բան ասելիս, պատասխանը հետեւեալն է. «Ո՛չ, չի կարող փոխուել»: Արդէն 100 տարի է՝ մշտապէս այդ կերպ ենք վարւում: 100 տարուայ մէջ երկիր է փոխւում, կայսրութեան փոխարէն հանրապետութիւն է ստեղծւում, մեր համայնքի թիւը 2 միլիոնից 50 հազարի է հասնում, փոխւում է պատմութիւնը, սակայն համակարգը չի փոխւում, եւ մարդիկ կարողանում են դա աջակցել: Անգամ 100 տարի առաջուանից էլ ենք յետ գնացել: Գոնէ 100 տարի առաջ Ազգային սահմանադրութիւն, այլ կերպ ասած՝ Ազգային կանոնադրութիւն ունէինք, հոգեւորականներից անկախ քաղաքական ժողով ունէինք: Հիմա դա էլ չունենք:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- Այս իրավիճակն ինձ յիշեցնում է 19րդ դարում Երիտասարդ հայերի եւ ամիրաների միջեւ առաջացած տարաձայնութիւնները: Ինչպէս եւ Երիտասարդ հայերը, այնպէս էլ մեր համայնքի այժմեան երիտասարդ սերունդը, որը կարողացել է ազատուել վախերից եւ խախտել լռութիւնը, տէր է կանգնում իր իրաւունքներին եւ փորձում որոշ բաներ փոխել: Ըստ ձեզ՝ կը յաջողի՞:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Հեշտ չէ, այն էլ այս ժամանակաշրջանում: Լոկ Թուրքիայի հայերի համար չեմ ասում, աշխարհում է այդպէս, ընդդիմադիր շարժումը զօրեղ չէ: 19րդ դարը յեղաշրջումների դարաշրջան էր: Իսկ այսօր ամբողջովին հակառակն է, աւելի պահպանողականների դարաշրջան է: Այստեղ շատ դժուար է գործել: Կ. Մարքսն ասում է՝ «Մարդիկ, շղթաներից բացի, կորցնելու ոչինչ չունեն», սակայն այսօր մարդիկ կորցնելու շատ բան ունեն: Այս ընտրական համակարգն էլ է շատ ազդեցիկ: ՏԻՄ ընտրութիւնների ժամանակ «յանկարծ համակարգը չփոխուի» ասելով՝ մարդիկ իրենց ձայնը տուեցին իշխող կուսակցութեանը: Եթէ նայենք, Հայաստանում էլ է նոյն վիճակը. իշխող կուսակցութիւնը իւրաքանչիւր ընտրութեան ժամանակ էլ աւելի է ամրապնդում իր դիրքերը: Դարձել է պահպանողական կուսակցութիւն:
Նաեւ եթէ «Նոր Զարթօնք»ը մի բան է ասում, սակայն ուրիշ բան է կատարում, արդէն իսկ խնդիր է: Այն, ինչ քննադատում է, պէտք է իր շարքերում չլինի:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- Նախկինում տեղի ունեցած կոտորածների եւ Ցեղասպանութեան պատճառով Թուրքիայում հայ համայնքը փորձում է աւելի զգոյշ խօսել եւ գործել: Մինչեւ վերջերս պոլսահայ համայնքն ապոլիտիկ դիրքորոշում ունէր, սակայն Գեզիի ցոյցերի ժամանակ «Նոր Զարթօնք»ի գլխաւորութեամբ հայերը եւս մէկ անգամ յիշեցրին այս հողերում իրենց գոյութեան մասին: Սա ուղերձ էր, թէ՞…
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Ըստ էութեան, «Նոր Զարթօնք»ն արդէն 10 տարի է՝ նման միջոցառումներ եւ ցոյցեր է կամզակերպում: Ցեղասպանութեան 90ամեակին գիտաժողով կազմակերպեցինք: 2006թ. եւս գիտաժողով կազմակերպեցինք, որին զեկոյցով մասնակցեց նաեւ Հրանդ Դինքը: Նախքան Գեզիի ցոյցերը եւս մասնակցում էինք, սակայն Գեզիի բողոքի ցոյցերը ողջ աշխարհին եւս մէկ անգամ հայերի մասին լսել տուեց. «Տես, ասում են՝ հայերն էլ են այնտեղ եղել»: Հասկանում եմ, որ տեղի ունեցած ցաւալի դէպքերը մարդկանց ստիպում են զգուշաւոր լինել, սակայն այլեւս չպէտք է այդպէս լինի: Ղեկավարից, ամիրայից, թաղականից, աղայից մինչեւ հասարակ շարքային, այսինքն՝ մեր ողջ ժողովրդի համար (պոլսահայ համայնքի) պետութիւնը սահման է գծել: Ասում է՝ ձեր սահմանն այսքան է, ինչ սահմանի մասին է խօսքը, մեր ժողովուրդն անգամ գծած սահմանից մէկ քայլ այս կողմ է կանգնած, անգամ սահմանին չի մօտենում, չի պահանջում իր իրաւունքները: Տարատեսակ պատճառաբանութիւններ է բերում. «Ոնց էլ լինի, չենք կարող ոչինչ անել, մէկ է՝ սա մեր երկիրը չէ»: Եւ իրաւացի են: Տեսնում ենք յարուցուած դատական գործերի արդիւնքները: Այո՛, մեզ համար սահման են գծել, մենք էլ չենք ուզում այդ սահմանն անցնել: Սահմանը մի կողմ դնենք, մեր ուշքն ու միտքը Լոզանի պայմանագրով մեզ տրուած իրաւունքներն են, սակայն այն մէկ դար առաջ էր. ես ուրիշ աշխարհում եմ ապրում, այլ իրաւունքներ ունեմ: Ինչպէս որ 21րդ դարում Եւրոպայի երկրներում բնակուող փոքրամասնութիւնները կամ թողենք Եւրոպան, այնտեղ խնդիրներ կան, Կանադայում կամ էլ Բալթեան երկրներում, այսինքն՝ ամենաժողովրդավար երկներում փոքրամասնութիւններն ինչ իրաւունք որ ունեն, մենք էլ ենք դա պահանջում: Եւ ինչպէս որ ասացի, մեր պահանջները միայն հայերի համար չեն:
Վերադառնալով Գեզիի զբօսայգուն՝ ասեմ, որ մենք, ըստ էութեան, հայ լինելու համար չէինք այնտեղ: Եւ ոչ էլ այն պատճառով, որ այնտեղ ժամանակին հայկական գերեզմանոց է եղել կամ էլ Գեզի զբօսայգին է: Մենք նախ եւ առաջ այնտեղ էինք՝ պաշտպանելու մեր զբօսայգին: Այդ շրջանում ցոյցերն արգելուած էին, 3րդ կամուրջը կառուցուեց, բնապահպանութեան համար մի շարք ցոյցեր տեղի ունեցան, եւ մենք առաջին իսկ օրուանից այնտեղ էինք: Գիշերն այգում լուսացրինք, անգամ երբ ոստիկանութիւնն առաջին անգամ յարձակուեց ցուցարարների վրայ, այնտեղ էինք: Մենք նոյնպէս մասնակցում էինք այդ բողոքի ցոյցին: Ինչպէս որ մարդիկ բողոքում, իրենց դժգոհութիւնն էին արտայայտում, մենք էլ նրանց նման, նրանցից մէկն էինք: Թաքսիմի հրապարակի կողմից «Նոր Զարթօնք»ի գրասենեակը մօտ է Գեզիին, այն բացեցինք մարդկանց օգնութիւն ցուցաբերելու համար: Լաւ, յաղթեցինք, բա հիմա ի՞նչ ենք անելու, սկսեցինք մտորել: Մտածեցինք, որ այս զբօսայգու վերաբերեալ շատ բանի են անդրադառնալու, սակայն ոչ ոք այս զբօսայգու պատմութեան մասին չի խօսելու: Ասացինք մի քիչ էլ այս զբօսայգու պատմութեանն անդրադառնանք, որովհետեւ այդ ցոյցերի ժամանակ վարչապետ Էրդողանն ասաց. «Դուք պատմութիւն չգիտէք, այնտեղ ժամանակին հրետանու զօրամաս է եղել, մենք տէր ենք կանգնում մեր պատմութեանը»: Մենք էլ մամլոյ հաղորդագրութիւն ուղարկեցինք՝ ասելով. «Այո՛, զօրամասի պատմութիւնը կայ, սակայն դրանից առաջուայ պատմութիւն էլ գոյութիւն ունի: Դրանից առաջ այնտեղ եղել է Սուրբ Յակոբ հայկական գերեզմանատունը: Խորհրդանշական տապանաքար պատրաստեցինք զբօսայգում, որը զբօսայգու մարդկանց ուշադրութիւնը գրաւեց եւ լուսանկարելով տարածեցին ողջ աշխարհով մէկ:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- Եթէ չեմ սխալւում, Գեզի զբօսայգում շինարարական աշխատանքների ժամանակ տապանաքարեր էին յայտնաբերուել:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Այո՛, ըստ էութեան, ցանկացանք շեշտել, որ այս երկրում որտեղ ուզում էք փորէք, հայերի հետքերին էք հանդիպելու. դրանք կա՛մ եկեղեցու պատեր են լինելու, կա՛մ էլ մարդու ոսկորներ: Մենք պէտք է այնտեղ զբօսայգու վերաբերեալ մի բան ասէինք եւ ասացինք. «Այո՛, ժամանակին մեր գերեզմանատունը մեր ձեռքից վերցրիք, սակայն մեր զբօսայգին չենք տալու, չէք կարողանալու վերցնել»: Իրօք չտուեցինք: Մարդիկ մասնակցեցին, աջակցեցին: Շատ հետաքրքիր բան տեղի ունեցաւ. մարդիկ Թուրքիայի դրօշներով գալիս եւ ասում էին՝ «Օ՜, հայերն էլ են այստեղ»: Լուսանկարւում էին տապանաքարի մօտ: Պատկերացրէք՝ մեզ համար էլ էր մի փոքր տարօրինակ:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- ԱԶԿի իշխանութեան գալուց յետոյ Թուրքիայում սկսուեցին Քրդական եւ Հայկական նախաձեռնութիւնները: Ինչպէ՞ս էք գնահատում յատկապէս Հայկական նախաձեռնութիւնը: Թուրքիայի հայ համայնքի համար յատկապէս ո՞ր կուսակցութեան օրակարգն ու ծրագիրն է աւելի ձեռնտու:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Ե՛ւ ԱԶԿում, ե՛ւ ԺՀԿում մի շարք հայեր կան: Իրավիճակը հետեւեալն է. այո՛, վերջին 10 տարուայ ընթացքում ԱԶԿի իշխանութեան գալուց յետոյ հայերի իրաւունքները վերականգնւում են՝ բռնագրաւուած ունեցուածքը վերադարձւում է, սակայն սա հայերի գեղեցիկ աչքերի համա՞ր է կատարւում: ԵՄ ինտեգրման գործընթացով է պայմանաւորուած: Եւ կամ Հայաստանի հետ յարաբերութիւնների կարգաւորման արձանագրութիւնները Թուրքիայի եւ Հայաստանի ցանկութեա՞մբ էին: Նալբանդեանի եւ Դաւութօղլուի՝ արձանագրութիւնները ստորագրելու պահին նրանց հետեւում կանգնած Շուէյցարիայի, Ռուսաստանի եւ ԱՄՆի արտգործնախարարներին պէտք է տեսնել: Այսինքն՝ ոչ ոք ոչ մէկի գեղեցիկ աչքերի համար չի անում: ԱԶԿն ամէն անգամ այս զարգացումները մատուցում է որպէս շնորհ՝ «Տեսէ՛ք, վերադարձնում ենք ձեր իրաւունքները»: ԱԶԿի հայ համայնքի ներկայացուցիչները եւս ասում են՝ «Նայէ՛ք, ԱԶԿն մեզ օգնում է»: Բնականաբար, իշխանութեան հետ պրագմատիկ յարաբերութիւններ հաստատելը, աշխատանքային կապեր ստեղծելը վաքըֆների նախագահների, հարուստ հայերի համար կարեւոր է, եւ սա միայն Թուրքիայում չէ. համայն աշխարհում է այդպէս: ԱԶԿն իրեն համարում է պահպանողական ժողովրդական կուսակցութիւն, սակայն այդքան էլ ժողովրդավար չի երեւում: Թուրքիայի հայ համայնքը ներսից պահպանողական է, սակայն վախենում է, երբ երկիրն է դառնում պահպանողական: ԱԶԿի այդ իսլամիստ պահպանողական թեւը վախեցնում է հայերին, եւ նման իրավիճակում «իսլամիստներն են գալիս» ասելով՝ գնում եւ իրենց ձայնը տալիս են ԺՀԿին: Սրանք աշխարհիկներն են: Սակայն երբ նայում ենք ԺՀԿի անցեալին, տեսնում ենք Միութիւն եւ առաջադիմութիւն կուսակցութեանը՝ այսինքն Հայոց Ցեղասպանութիւնն իրականացնողներին: 1915թ. չաւարտուեց գործընթացը, այն շարունակուեց: Հանրապետութեան հաստատման առաջին շրջանում պատերազմական յանցագործ ճանաչուած անձինք Մալթայի աքսորից հետ վերադարձան: Այս մտայնութիւնը ԺՀԿի մէջ մինչեւ 60ական թթ. առկայ էր: Այժմ դրսից նայողի աչքով խորհրդարանին նայէք՝ ԱԶԿ, ԺՀԿ, ԱՇԿ, ԽԺԿ: ԱԶԿն իսլամիստական է, ինչի՞ հետ է ասոցացւում: Անմիջապէս Աբդուլ Համիդը կամ մէկ այլ անուամբ Կարմիր սուլթանն է մարդու միտքը գալիս: ԺՀԿ ասելիս՝ Միութիւն եւ առաջադիմութիւն կուսակցութիւնը: ԱՇԿն, ըստ էութեան, ֆաշիստական կուսակցութիւն է: ԺԽԿ ասելիս՝ քրդերն ու Համիդեան գնդերը: Սակայն այստեղ մի փոքր տարբերութիւն կայ. բազմաթիւ քուրդ մտաւորականներ, ԽԺԿի անդամներ հայերից ներողութիւն են խնդրում, մէկ միլիոն դոլար տալով՝ վերանորոգում են Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին: Սակայն, բնականաբար, բոլոր քրդերն այդպէս չեն մտածում: Այս թեմաների վերաբերեալ խորհրդարանում միայն ԽԺԿն եւ ԺՀԿն են խօսում: Հիմա դրսից նայելու դէպքում չպէտք է որեւէ կուսակցութեան հետ համագործակցել, սակայն որպէս «Նոր Զարթօնք»՝ մենք աջակցում ենք ԽԺԿին իր այդ առանձնայատկութեան համար եւ ԺՀԿին, որը բոլոր փոքրամասնութիւններին ներառում է իր մէջ:
Վերադառնալով ԱԶԿի քաղաքականութեանը՝ պէտք է ասել, որ եթէ մենք այս երկրում խօսում ենք ցեղասպանութեան մասին, հանգիստ շնչում ենք, դա ԱԶԿի շնորհը չէ, այլ պայմանաւորուած է ԵՄ ինտեգրման գործընթացով եւ ամենակարեւորը՝ Հրանդ Դինքի սպանութեամբ: Այսօր աւելի ազատ խօսելու եւ հանգիստ շնչելու համար մենք մեծ գին ենք վճարել, եւ այդ գինը Հրանդ Դինքն է:

ԱՆԱՀԻՏ ՔԱՐՏԱՇԵԱՆ.- Այսինքն, եթէ այսօր ԵՄ ինտեգրման գործընթացը դադարեցուի, Թուրքիան այն կէտից, որին հասել է, յետքա՞յլ է կատարելու:
ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ.- Արդեօք նման գործընթացում չե՞նք: ԵՄ ինտեգրման գործընթացը կանգնեցուել է, որի արդիւնքում երկրում հակաժողովրդավարական գործընթացներն աճել են: Երկու գործընթացները պայմանաւորուած են մէկը միւսով. մէկը միւսի արդիւնքն ու պատճառն են: Ինչպէս արդէն ասացի, առկայ է ԵՄ ինտեգրման գործընթացը եւ Հրանդ Դինքի սպանութիւնը: Մենք Հրանդ Դինքի սպանութիւնից յետոյ ենք սկսել աւելի հանգիստ խօսել: Պէտք է պայքարենք, անցնենք պետութեան գծած սահմանը եւ պայքարենք մեր իրաւունքների համար:
«Նոր Զարթօնք»ը ստեղծուել է իրաւունքներին տէր կանգնելու, համախմբուելու եւ կազմակերպուելու համար: Մենք Թուրքիայում մի խօսք ունենք. «Այս երկրում բնակուողների 99 տոկոսը մուսուլման է»: Անգամ եթէ 1 տոկոս կամ 0.1 տոկոս լինենք, մէկ է՝ մենք այստեղ ենք: Մեզ սպանեցիք, ոչնչացրիք, բնականաբար, սա ողջ ժողովրդի համար չեմ ասում, այլ այդ ժամանակուայ ղեկավարների համար, սակայն մենք դեռեւս այստեղ ենք եւ լինելու ենք, մենք չենք վերջանալու: Անգամ եթէ այսքան քիչ մնանք, մէկ է՝ մեզ այս հողերից չէք կարողանալու դուրս վռնդել:

Akunq.net