«168 ԺԱՄ» ԹԵՐԹԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ԿԱՐՕ ԱՐՄԷՆԵԱՆԻ ՀԵՏ
ԱՆՈՅՇ ԹՐՈՒԱՆՑ.- Պարոն Արմէնեան, ինչպէ՞ս էք մեկնաբանում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեանի՝ Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններն ԱԺից յետ կանչելու վերաբերեալ որոշումը:
ԿԱՐՕ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Առանց վերապահութեան ողջունում եմ Հայաստանի նախագահի այս որոշումը եւ այն համարում եմ այս ուղղութեամբ ձեռնարկուած առաջին կարեւոր քայլը: Ինձ թւում է՝ Հայաստանն այս քայլն աւելի՛ շուտ կարող էր անել՝ նոր որակ հաղորդելով Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններին: Բայց այսօր արդէն այլ իրողութիւն ունենք, եւ պէտք է արձանագրել, որ գլխաւոր քայլը կատարուած է: Շատ կարեւոր եմ համարում որոշումը հրապարակայնացնելու՝ նախագահի ընտրած ձեւը: Ազգային ժողովի նախագահին ուղղուած նրա նամակը, իր ուշագրաւ հիմնաւորումներով, ամբողջութեամբ ուղղուած է նաեւ միջազգային հանրութեանը: Այն գալիս է աւելանալու նախագահի կայքէջում տեղադրուած յստակեցումների յուշագրին, ինչպէս նաեւ, Սերժ Սարգսեանի՝ ՄԱԿում ունեցած ելոյթին: Եւ այս ամէնը միասին ձեւաւորում են այս գործի էական թղթապանակը: Անժխտելի է, որ արձանագրութիւնները դժուարացրել են Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացն ԱՄՆի Կոնգրեսում եւ այլուր: Ճիշտ է՝ այս հարցում հնարաւոր չէ միանշանակ ու անվիճելի լինել, բայց կայ այդպիսի կապ, եւ դա մի գին է, որ վճարեցինք դիւանագիտութեանը: Այսօր եւս (թէկուզ պարտականութիւններից խուսափելու համար) ԱՄՆում եւ Եւրոպայում յաճախ են մեր առջեւ դնում արձանագրութիւնների փաստը՝ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնները չխանգարելու նշանաբանով: Շատ կարեւոր է, որ Հայաստանը ժամկէտ ճշդի եւ հիմիկուանից արդէն Թուրքիային տեղեակ պահի, թէ երբ է կատարելու յաջորդ քայլը՝ արձանագրութիւնները չեղեալ յայտարարելու մասին: Առանց այդ չճշդուած ժամկէտի՝ նախագահի այսօրուայ որոշումը կորցնում է իր ուժը եւ դիտւում է՝ որպէս ներքին սպառմանը ծառայելու միտուած նախաձեռնութիւն: Ի հարկէ, արձանագրութիւնները չեղեալ հռչակելը չի նշանակում՝ գիծ քաշել Հայաստան-Թուրքիա բանակցային գործընթացի վրայ: Այն պարզապէս նշանակում է՝ վերջնականապէս ընդունել արձանագրութիւններով ձեւաւորուած երկխօսութեան ձեւաչափի ձախողութիւնը (դրա համար պատասխանատու համարելով Թուրքիան): Այն օրուանից, երբ Թուրքիան որոշեց սառեցնել վաւերացման գործընթացը, այդ օրն իսկ արդէն Թուրքիան գործնականօրէն ձախողուած հռչակեց արձանագրութիւնները: Հետեւաբար՝ Հայաստանի համար չեղեալ յայտարարելը նշանակում է՝ փաստի ուժով (ipso facto) պահանջել, որ ապագայ բանակցութիւնները դրուած լինեն նոր եւ գործնական հողի վրայ: «Առանց նախապայմանների դիւանագիտական յարաբերութիւններ» ձեւաչափը ենթադրում է, որ երկու կողմերը նաեւ յստակեցնեն ապագայ երկխօսութեան գլխաւոր պայմանները: Իմ կարծիքով, արձանագրութիւնները պէտք է չեղեալ յայտարարուեն 2015ի Ապրիլից առաջ, որպէսզի ԱՄՆի եւ Եւրոպայի ներքին քաղաքական բեմի վրայ դաշտը յստակեցուի: ԱՄՆի համար, յատկապէս պետքարտուղարի մակարդակով, վարկաբեկիչ էր սառեցման մասին Թուրքիայի որոշումը. մենք պէտք է օգտուենք այդ հանգամանքից:
ԱՆՈՅՇ ԹՐՈՒԱՆՑ.- Հայաստանի վերջին ներքաղաքական բախումների առումով ի՞նչ զարգացումներ էք կանխատեսում:
ԿԱՐՕ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Կասկած չկայ, որ նախագահ Սարգսեանի եւ Ծառուկեանի միջեւ բացուած խրամատը՝ իր բոլոր թշնամական դրսեւորումներով, մեծապէս վտանգաւոր կացութեան մէջ է դնում երկիրը: Այս երեւոյթը լրջօրէն խոցելի է դարձնում մեր պետութիւնը՝ միջազգային հանրութեան առջեւ եւ ծանր հարուած է հասցնում երկրի ներքին միասնականութեանը, մանաւանդ՝ այնպիսի մի ժամանակաշրջանում, երբ մենք պատրաստւում ենք ազգովին նշելու Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցը: Ցաւալի է, որ ներքաղաքական առճակատումը սկսուեց այնպիսի մի ժամանակ, երբ երկիրն անհրաժեշտութիւն ունի հզօր միակամութեամբ դիմագրաւելու արտաքին սպառնալիքներին: Այն, ինչ տեղի ունեցաւ, պատահական չէ եւ կարող է նորից կրկնուել ցանկացած ժամանակ, եթէ հիմնովին չյեղաշրջուի Հայաստանի քաղաքական մշակոյթը, որն իր նորմերով հակասում է ժողովրդավարութեան արժէքային համակարգին: Հայաստանում տեսակէտների բախումը հետզհետէ փոխարինւում է անհատական շահերի բախումով: Քաղաքական բանավէճն իր իմաստը կորցնում է, երբ բոլոր վէճերը սկսում են հարթուել բիրտ ուժի միջոցով: Ես յոյսեր ունեմ, որ տեղի ունեցածը կը հարթուի նոր իմաստութեամբ, որ կը մղի հաւաքականօրէն դուրս գալու այս թակարդից: Իսկ դուրս գալուց յետոյ պէտք է սկսել կարեւոր գործընթաց. այն է՝ մեր ազգային համաձայնութեան եզրերը յստակեցնել եւ ազգովին նուաճել սահմանադրական փոփոխութիւնների մեծ ու կարեւոր հանգրուանը:
ԱՆՈՅՇ ԹՐՈՒԱՆՑ.- Ըստ լուրերի, նախագահ Սերժ Սարգսեանի եւ Գագիկ Ծառուկեանի հանդիպումը տեղի է ունեցել ՀՅԴ ջանքերով: Ինչպէ՞ս էք գնահատում ՀՅԴ դերակատարումը՝ Հայաստանի քաղաքական դաշտում:
ԿԱՐՕ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Ուրախ եմ, որ ՀՅԴ միջամտութեամբ եւ այլոց յորդորներով երկու կողմերն արդէն հանդիպել են: Յոյս ունեմ, որ այդ խօսակցութիւններում, ի վերջոյ, վճռական դեր են ունեցել լայնախոհութիւնն ու հեռատեսութիւնը: Ինչ վերաբերում է մեր կուսակցութեան դերակատարմանը, ապա քաղաքական բեմահարթակի բոլոր ուժերն էլ քաջ գիտեն, որ անկախ պետականութեան առաջին օրերից սկսած Դաշնակցութեան մտածողութեան առանցքը եղել է՝ մէկ համապարփակ ռազմավարութեամբ դիմագրաւել երկրի արտաքին եւ ներքին մարտահրաւէրներին: Այնուամենայնիւ, անժխտելի է, որ այդ ռազմավարական կերպարի (model) մէջ արտաքին սպառնալիքների որակական կշիռը շատ աւելի մեծ է եւ պահանջում է գործի դնել մեր ազգային կարողականութիւնների ամբողջ զօրաշարժը՝ ուժերի խմբաւորումը: Այս իրողութիւնն ընդունելուց յետոյ պէտք է նաեւ շեշտել, որ արտաքին մարտահրաւէրներն անմիջականօրէն առնչւում են երկրի ներքին մարտահրաւէրներին: Այդ երկուսը պայմանաւորուած են միմեանցով եւ պարտադիր ու անխուսափելի են դարձնում երկրի բոլոր ուժերի անկեղծ համագործակցութիւնը: Եւ այստեղ է, որ Հայաստանին մինչեւ հիմա դեռ չի յաջողուել կերտել անցման ներկայ փուլի համար անհրաժեշտ «ոսկէ միջինը»: Եւ հէնց այս խնդիրն է, որ Դաշնակցութիւնը դրել է մեր հասարակութեան առջեւ՝ իր առաջադրած համակարգային փոփոխութիւնների փաթեթով: Իշխանական համակարգը մինչեւ հիմա իր բաժին «բեռը» մերժել է վերցնել, եւ այս իրավիճակը հետզհետէ աւելի է վատթարանում: Մեծացող արտաքին վտանգի դիմաց՝ համակարգի ինքնաքայքայման ընթացքն ինքնին դարձել է աւելի մեծ վտանգ: Այս իրականութիւնն է, որ պէտք է շրջել առաջին հերթին: Իրականութիւնը պէտք է շրջուի՝ կառուցելով ժողովրդի իշխանութիւն, որ կարող է վստահօրէն դիմագրաւել արտաքին վտանգներին: Մենաշնորհային համակարգն անհնարին է դարձրել մինչեւ հիմա երկրի քաղաքական կենտրոնի առաջացումը՝ երկրի քաղաքական բեմի վրայ, ուր քաղաքացիական ուժերը կարող են համակեցութեան եւ քաղաքական առողջ բանավէճի միջոցով երկիրը պատրաստել բնականոն հերթափոխութեան: Ներկայումս գոյութիւն ունի ուժի մի անարդար եւ կործանիչ կենտրոնացում երկրում, որ ինքնաբերաբար բարոյալքում է քաղաքացուն: Դաշնակցութեան խնդիրը պիտի լինի՝ ազատագրել քաղաքացուն եւ ուժը վերադարձնել իր իսկական իրաւատիրոջը: Պարզ խօսքով՝ ամրագրել երկրի կենսունակութեան (viability) հիմքերը: Այն եօթ կէտերը, որ ՀՅԴն առաջադրել է երկիրը փակուղուց դուրս բերելու յստակ մտասեւեռմամբ, եւ նրանցից բխող սահմանադրական փոփոխութիւնների առաջարկուած փաթեթը մեր դաշինքն են մեր ժողովրդի հետ եւ մեր երկրի հզօրութեան ամուր գրաւականը: Հայրենի պետականութեան առջեւ ծառացող մարտահրաւէրները, բնականաբար, չէին կարող չքննարկուել նաեւ ՀՅԴ՝ վերջերս կայացած 32րդ Ընդհանուր ժողովի ընթացքում, որտեղ նաեւ հայ ժողովրդի այն բոլոր հիմնական խնդիրները քննարկուեցին, որոնք բխում են համաշխարհային իրականութեան բարդ գործընթացներից:
ԱՆՈՅՇ ԹՐՈՒԱՆՑ.- Իսկ իբրեւ նաեւ տնտեսագէտ՝ ինչպէ՞ս էք գնահատում Հայաստանի ներկայ տնտեսական վիճակը:
ԿԱՐՕ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Վերջին շրջանում Հայաստանի տնտեսութիւնը՝ ազգային դրամի հետ կապուած, մեծ ճգնաժամ ապրեց, բայց Հայաստանի տնտեսական դժուարութիւնները գոյութիւն ունէին դեռեւս դրամի արժէզրկումից շատ աւելի առաջ: Պարզապէս նրանք ծածկուած էին տնտեսական ժամանակաւոր եւ նկատելի չափով խաբուսիկ «աճ»ի քօղի տակ: Ի հարկէ, պէտք չէ ժխտել, որ Հայաստանի տնտեսութիւնն առաջխաղացում ունեցաւ խորհրդային տնտեսակարգից իր առաջին անցման փուլում: Բայց այդ փուլը շատ շուտով սպառեց իրեն: Նոր ժամանակները ծնեցին այն մենաշնորհային համակարգը, որի հակակշռի տակ են այսօր բոլոր հիմնական լծակները: Իսկ մենաշնորհային համակարգը ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ՝ ներկայ իշխանական համակարգը: Նոյն համակարգն է, որ ինքն իրեն վերարտադրում է երկրի քաղաքական եւ տնտեսական երկու բնագաւառներում՝ իր փոխսնուցիչ մեխանիզմներով: Հայաստանի տնտեսութեան մեծագոյն հարցն այսօր վերաբաշխման կենսական գործօնի ողբալի թուլութիւնն է. մի պահ անտեսելով գիտական նրբութիւնները, նոյնիսկ համարձակւում եմ ասել՝ նրա էական բացակայութիւնը երկրի տնտեսութեան մէջ: Ներկայ տիրող մենաշնորհային համակարգն առհասարակ առաջնորդւում է երկրի բնական հարստութիւններն ու հնարաւորութիւնները շահագործելու եւ միայն իրեն հարստացնելու նեղ տեսլականով: Շահագործման այս ծաւալուն գործողութիւններից գոյացած շահոյթը չի վերածւում երկրի ներսում ներդրումային դրամագլխի (կապիտալի) եւ չի ստեղծում նոր աշխատատեղ: Այդ շահոյթը դուրս է գալիս Հայաստանից եւ մտնում օտարերկրեայ տնտեսութիւններ: Սա էլ իր հերթին՝ ստիպում է, որ թարմ աշխատուժը դուրս գայ երկրից: Իմ կարծիքով, մեր տնտեսութեան այս մեծ ձախողութիւնն է, որ նշանակալի չափերով խթանել է արտագաղթը: Որպէս կանոն, դրամի անկումն իր ստեղծած ժխտական հետեւանքների կողքին պէտք է նաեւ Հայաստանն արտաքին ներդրողների համար գրաւիչ դարձնի, բայց մենք այսօր տեսնո՞ւմ ենք այդ դրական կողմը: Չնայած, գուցէ շուտ է այդ շրջադարձը նկատելու համար, երբեմն փորձը ցոյց է տալիս, որ պէտք է թերահաւատ լինել, բայց իմ կարծիքով, այդպիսի տեղաշարժ հնարաւոր չէ ակնկալել այնքան ժամանակ, քանի դեռ տնտեսական լծակները բռնագրաւուած են մենաշնորհային համակարգի կողմից: Համակարգ, որ ինքն էլ շահագրգռուած չէ նոր ներդրումների հոսանք առաջնորդելու: Իսկ երբ մենք խօսում ենք համակարգային փոփոխութիւնների կենսական անհրաժեշտութեան մասին, նկատի ունենք քաղաքատնտեսական այն հսկայ տեղաշարժը, որ անհրաժեշտ է երկրին՝ ներկայ փակուղուց դուրս գալ կարողանալու համար:
