«ԹԵՐԹ»Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՀՀ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐԻ ԱՌԱæԻՆ ՏԵՂԱԿԱԼ ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆԻ ՀԵՏ
Պաշտպանութեան նախարարի առաջին տեղակալ Դաւիթ Տոնոյեանը, «Թեր»չի հետ զրոյցում անդրադառնալով Ադրբեջանի ԶՈՒ հնարաւոր գործողութիւններին, նշեց, որ Ադրբեջանը միանշանակ գնում է սահմանի երկայնքով եւ շփման գծում իրավիճակի սրման, ապա հետեւեալ հարցադրումն արեց. «Իսկ ո՞վ է ասում, որ ԼՂՀի շուրջը ձեւաւորուած անվտանգութեան գօտին մեզ համար բաւարար է: Ո՞ւմ գնահատականն է, մեր գնահատականով՝ Ադրբեջանի այսօրուայ սպառազինուածութեան պայմաններում այն արդէն իսկ բաւարար չէ: Բաքւում կ՛անցկացուեն օլիմպիական խաղերը, հայկական ուժերը ի ցոյց կը դնեն իրենց զսպուածութիւնը մինչեւ դրանց աւարտը…»:
«ԹԵՐԹ».- Տարեսկզբին ՊՆ մամուլի խօսնակը, անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական սահմանին ու շփման գծում ամէն օր տեղի ունեցող միջադէպերին, գրեց. «Մենք դանդաղ պատերազմի մէջ ենք»: Այս իմաստով էլի այդ նոյն դանդաղ պատերա՞զմն է, թէ ինչ որ բան է փոխուել:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւնը մեզ անհրաժեշտ է գնահատել Ադրբեջանի տեսանկիւնից, ինչի մասին նրանք պարբերաբար արտայայտւում են: Ընդ որում, յայտարարում են պաշտօնապէս ու ամենաբարձր մակարդակով, որ «պատրաստւում են եւ գնալու են տարածքներն ազատագրելու», որ «սպաննելու ենք հայերին», որ «ադրբեջանցի զինուորների պարտքն է դա անելը» եւ այլն: Իրենց նախարարի խօսքերից եմ մէջբերում:
Այո, եւ դա պայմանաւորուած է բանակցային գործընթացի արդիւնքների հետ իրենց անհամաձայնութեամբ: Իրենց ոչ շահեկան վիճակը բանակցութիւններում փորձում են փոխհատուցել կոշտ դիրքորոշմամբ եւ պարբերական անթաքոյց սադրանքներով: Հակամարտութեան էսկալացիայի (ընդլայնումի-Խմբ.) մասին է վկայում այն, որ սկզբում դիպուկահարներ էին կիրառում, յետոյ՝ դիւերսիոն (խափանարարական-Խմբ.) խմբեր, հիմա էլ աւելացել է ականանետային կրակը… Եւ այսպէս ամէն օր: Մենք հրաւիրել ենք միջնորդների եւ դաշնակիցների ուշադրութիւնն այս հանգամանքին: Միաժամանակ իրենց կողմից խստացւում են հակահետախուզական, վարչական-հակահետախուզական ռեժիմները մերձսահմանային գօտում, որտեղ լրագրողների մուտքը եւ անվտանգութեան իրավիճակի վերաբերեալ լրատուութեան հրապարակումն արգելուած է: Այսինքն՝ իրենք գնում են ռազմական գործողութիւնների նախապատրաստման բոլոր առումներով: Իսկ կ՛անցնե՞ն լայնածաւալ գործողութիւնների, թէ կը շարունակեն տեղային գործողութիւնների աստիճանական ընդլայնման մարտավարութիւնը, երկու տարբերակն էլ հաւանական է, եւ երկուսին էլ պատրաստ ենք: Կարեւոր մի հանգամանք եւս. ադրբեջանական իշխանութիւնները իրենց յայտարարութիւնների գերին են դարձել, ի տարբերութիւն Հայաստանի. ո՛չ ՀՀ նախագահը, ո՛չ պաշտպանութեան նախարարը նման հռետորաբանութիւն չեն օգտագործում:
Եւ այս համատեքստում ցանկանում եմ հռետորական հարց հնչեցնել. իսկ ո՞վ է ասում, որ 1994թ. ստեղծուած անվտանգութեան գօտին Ադրբեջանի ներկայիս սպառազինուածութեան պայմաններում բաւարար է իր դերը կատարելու համար: Իսկ ո՞վ է ասում, որ ԼՂՀի շուրջը ձեւաւորուած անվտանգութեան գօտին մեզ համար բաւարար է: Ո՞ւմ գնահատականն է: Մեր գնահատականով՝ Ադրբեջանի այսօրուայ սպառազինուածութեան պայմաններում այն արդէն իսկ բաւարար չէ: Բաքւում կ՛անցկացուեն օլիմպական խաղերը, հայկական ուժերը ի ցոյց կը դնեն իրենց զսպուածութիւնը մինչեւ դրանց աւարտը… Եւ այսօր էլ զսպուածութիւն են ցուցաբերում, ինչը ակնյայտ տեսանելի է՝ մենք չենք սադրում, չենք սրում իրավիճակը:
«ԹԵՐԹ».- Յիշեցնենք, որ Յունուարին, երբ սահմանին իրավիճակը լարուեց, Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի հիմնական պետական միջոցառումներն առջեւում էին: Ինչո՞ւ եմ ընդգծում, քանի որ որոշ վերլուծաբաններ հէնց 100րդ տարելիցով էին պայմանաւորում այդ ակտիւութիւնը:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի միջոցառումների անցկացումը մեր սահմանին իրավիճակի սրման պատրուակներից մէկն էր միայն: Ես էլ կարող եմ մէկ այլ տարբերակ նշել. փորձեցին Բաքուի եւրոպական խաղերի պատրուակով մեզ վրայ ճնշում գործադրել, որպէսզի այդ ժամանակահատուածում, իրենց գնահատականով, ոչ մի գործողութիւն մեր կողմից չլինի: Արդէն երկու շաբաթ է, ինչ իրավիճակը՝ խախտումների ինտենսիւութեան (լարուածութեան-Խմբ.) տեսանկիւնից, կարելի է գնահատել ցածր: Պատճառը ե՛ւ Ադրբեջանի վրայ միջազգային ճնշումներն են, ե՛ւ Ադրբեջանի կրած կորուստները, որոնք համարժէք, գուցէ իրենց համար չսպասուած պատասխանն են իրենց իսկ կողմից իրավիճակի ապակայունացմանը միտուած դիւերսիոն գործողութիւնների: Գուցէ դա է պատճառը, իսկ գուցէ այն, ինչը ոչ միայն չեմ բացառում, այլեւ շատ հաւանական եմ համարում, որ հիմա՝ այդ խաղերի անցկացման այս ժամանակաշրջանն օգտագործում են իրենց ուժերը վերախմբաւորելու եւ նոր սադրանքների նախապատրաստելու համար: Աւելի ճիշդ կը լինի ասել՝ ոչ թէ սադրանքների, այլ պարզապէս գործողութիւնների, որովհետեւ իրենք ոչ միայն սադրում են, այլեւ յստակ լարուածութիւնը սրելուն ուղղուած գործողութիւններ են կատարում:
«ԹԵՐԹ».- Ի՞նչ գործողութիւններ, դրանք դուք ինչպէ՞ս էք կոչում:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այս գործողութիւնների նպատակը, իրենց քաղաքական ղեկավարութեան բնորոշմամբ, տարածքների վերադարձն է: Իսկ մեզ համար դա հայրենիք է, Արցախի ժողովրդի համար՝ հայրենիք:
«ԹԵՐԹ».- Մինչեւ տարեվերջ, էլի՞ նման գործողութիւններ էք «ակնկալում» Ադրբեջանից:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Լիովին հաւանական եմ համարում, որ Բաքուի խաղերից յետոյ, կամ գուցէ արդէն դրանց աւարտին, Ադրբեջանն ակտիւացնի իր գործողութիւնները: Չմոռանանք, որ իմիջային (երեւոյթի-Խմբ.) առումով այդ խաղերը ադրբեջանցիների համար շատ կարեւոր են՝ ցոյց տալու համար, որ իրենք նման զարգացած երկիր ունեն, նման մակարդակի միջոցառումներ են կազմակերպում, ու միաժամանակ՝ 20 տոկոսի «հին երգն են երգում»: Ի տարբերութիւն Ադրբեջանի, մենք՝ հայերս, տարածքի խնդիր չունենք, մենք տարածքի կռիւ չենք տալիս, այլ մեր հայրենիքում ապրելու իրաւունքն ենք պաշտպանում՝ պետականութեան ստեղծման եւ պահպանման միջոցով:
«ԹԵՐԹ».- Իրենց ամէն դիւերսիայից յետոյ նշւում է, որ ադրբեջանցիները գործել են թուրքական հրահանգիչների ցուցումներով:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Կարող եմ արձանագրել, որ վերջին 3-4 տարում Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ռազմական, ռազմատեխնիկական եւ ռազմաքաղաքական համագործակցութիւնը կտրուկ աճել է: Ռազմական առումով դա մարտական պատրաստութեան լուրջ ծրագիր է, որն արդէն իրականացւում է եւ արտայայտւում է համատեղ վարժանքների եւ զօրավարժութիւնների տեսքով, մասնաւորապէս, նախիջեւանեան ուղղութեամբ: Համատեղ զօրավարժութիւնների ու վարժանքների իրականացումը մարտական պատրաստութեան ոլորտում համագործակցութեան բարձրագոյն աստիճանն է: Իսկ դա արդէն պարզապէս հրահանգիչների գործունէութիւն չէ, խօսքը ԶՈՒ համատեղ միջոցառումների մասին է, ե՛ւ հրամանատարաշտաբային, ե՛ւ դաշտային, ե՛ւ յատուկ նշանակութեան ստորաբաժանումների զօրավարժութիւնների մասին:
Ուզում եմ նշել, որ այլ երկրներ նոյնպէս Ադրբեջանի հետ համատեղ վարժանքներ են անցկացնում, օրինակ՝ Կասպից ծովում, բայց դրանց մենք նման արձագանգ չենք տալիս, քանի որ այդ պետութիւնները փորձում են հաւասարակշռուած յարաբերութիւններ պահպանել Ադրբեջանի ու Հայաստանի հետ զուգահեռաբար: Իսկ Թուրքիայի պարագայում կարող եմ ասել, որ այն տարածաշրջանի միակ պետութիւնն է, որ դա անում է միակողմանի՝ ակնյայտ հակահայկական նպատակադրմամբ: Մտահոգիչը հէնց այդ հանգամանքն է, այլ ոչ թէ ինքնին զօրավարժութիւնները: Հայաստանն իր ուժերը 4 գործողութիւնների թատերաբեմում է տեղակայել: Այսինքն՝ Հայաստանը կարողանում է ե՛ւ Աֆղանստանում, ե՛ւ Կոսովոյում, ե՛ւ Լիբանանում, ե՛ւ Տաջիկստանում խաղաղապահ եւ արագ արձագանգման ուժեր տեղակայել: Մենք էլ ենք պատրաստւում, մեր մարտական պատրաստուածութիւնը բաւականին ակտիւ է՝ ներառեալ միջազգային ձեւաչափով: Եւ եթէ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի համագործակցութիւնը միջազգային ռազմական համագործակցութեան շրջանակներում է, ապա մեզ մտահոգում է միայն այն փաստը, որ դա միակ տարածաշրջանային երկիրն է, որը Հայաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ չունի, ուստի այդ համագործակցութիւնը կարելի է գնահատել որպէս միակողմանի աջակցութիւն Ադրբեջանին: Եւ անգամ ցանկացած երկիր, որը զէնք է վաճառում Ադրբեջանին կամ համատեղ արտադրութեամբ զբաղւում, յայտարարում է, որ կարող է այդ նոյնը վաճառել նաեւ Հայաստանին: Այսինքն՝ նոյնիսկ դա մենք չենք գնահատում որպէս միակողմանի աջակցութիւն Ադրբեջանին: Այլ հարց է, որ մենք ինչ որոշում ենք կայացնում՝ գնե՞լ կամ արտադրել այնքան սպառազինութիւն, որքան մեզ անհրաժեշտ է: Կ՛որոշե՞նք անել այս ուղղութեամբ աւելին, դրա հնարաւորութիւնը եւս կայ:
«ԹԵՐԹ».- ՀՀ ռազմական դոկտրինում (վարդապետութեան, սկզբունքին մէջ-Խմբ.) մատնանշուած են Ադրբեջանը եւ Թուրքիան՝ որպէս ՀՀ անվտանգութեանը սպառնացող հիմնական մարտահրաւէրներ: Հաշուի առնելով տարածաշրջանի վերջին զարգացումները՝ Սիրիա, Իրաք, այսպէս կոչուած «Իսլամական պետութեան» խմբաւորումների գործողութիւնները եւ այլն, արդեօք Հայաստանի համար արտաքին վտանգների առումով սուբյեկտները (ենթակաները-Խմբ.) չե՞ն աւելացել:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այժմ պաշտպանութեան ռազմավարական վերանայում է իրականացւում: Ընդ որում, սպառնալիքների գնահատման փուլն արդէն իսկ իրականացուել է 2014ին. երկրի ռազմաքաղաքական ղեկավարութիւնը վերագնահատել է բոլոր առկայ եւ հաւանական, ներառեալ, նոր ի յայտ եկած սպառնալիքները: Քանի որ այդ ցանկն ինքնին դասակարգուած, պետական գաղտնիութիւն պարունակող փաստաթուղթ է, ապա առանց քաղաքական գնահատականներ տալու բացայայտ յայտարարել, թէ ինչպիսի սպառնալիքներ են աւելացել, ինչպիսիք՝ պակասել, նպատակայարմար չէ: Սակայն համոզուած եղէք, որ գնահատուած են ոչ միայն սպառնալիքները, այլեւ բոլոր՝ տարածաշրջանային եւ արտատարածաշրջանային առկայ եւ հնարաւոր զարգացումները: Ընդ որում, դրանք դիտարկուած են ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ հայ ժողովրդի՝ հայութեան անվտանգութեան տեսանկիւնից: Այսինքն, եթէ Սիրիայում հայի կեանքը վտանգուած է այն պատճառով, որ ինքը հայ է, հէնց այդ տեսանկիւնից են արուել գնահատումները: Աւելին՝ դիտարկուել են մեր դաշնակիցների հնարաւոր սպառնալիքները եւս: Օրինակ՝ Ռուսաստանի կամ միւս դաշնակիցների պարագայում: Մշակուած է նաեւ յստակ մեթոդաբանութիւն՝ դրանց արձագանգման եւ չէզոքացման մեխանիզմների ստեղծման առումով:
«ԹԵՐԹ».- Թէեւ յայտարարուեց, որ ՊՆը դեռ վերջնական տարբերակ չունի, ամէն դէպքում պատրաստւում է նախագծով հանդէս գալ, որով ընտանիքի միակ արու զաւակը առաջնագիծ չի ուղարկուի: Անձամբ կողմնակի՞ցն էք նման օրէնքի:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այդ նախաձեռնութեամբ, կարծում եմ, բաւականին լուրջ հարց ենք լուծելու, նկատի ունեմ՝ ՀՀն ու ԼՂն: Հայկական երկու պետութիւնները այնպիսի խնդիրներ են կատարում պաշտպանութեան կազմակերպման ոլորտում, որոնք իրենց ընդգրկմամբ՝ ե՛ւ տնտեսապէս, ե՛ւ ժողովրդագրական տեսանկիւնից, շատ լուրջ եւ կարեւոր են: Ինչ վերաբերում է հարցին, թէ ո՞վ պէտք է զօրակոչուի, ով՝ ոչ, ապա բերեմ հետեւեալ օրինակը. ժողովրդագրական խնդիր չունեցող երկրներում պայմանագրային-ժամկետային ծառայութիւնը, բանակի համալրումն իրականացւում է ընտրանքի սկզբունքով, այսինքն՝ հարիւրաւորներից մէկն է զօրակոչւում՝ հաշուի առնելով սոցիալական, ընտանեկան, առողջական գործօնները: Այնտեղ զօրակոչուելու համար այդ շեմը շատ ցածր է, իսկ Հայաստանում, հակառակը, շատ բարձր: Այսինքն, եթէ այդ երկրներում զօրակոչային ռեսուրսի 1-100ական մասն է զօրակոչւում, ապա մեզ մօտ այդ ռեսուրսն օգտագործւում է գրեթէ ամբողջութեամբ:
Եւ գուցէ պարադոքսալ (յարակարծական-Խմբ.) հնչի, սակայն իմ անձնական կարծիքով, նման պարագայում, նման մարդկային ռեսուրսի խնդիր ունենալով՝ մենք մեզ չենք կարող թոյլ տալ բանակ զօրակոչել ընտանիքի միակ արու զաւակին եւ ուղարկել առաջնագիծ: Սա բարոյական առումով ծանր խնդիր է, որովհետեւ մահուան ելքի դէպքում տոհմածառն ուղղակի կտրւում է:
Ի դէպ, որոշ մարդիկ արդէն ասում են, որ դա կը բերի ժողովրդագրական խնդրի, քանի որ ընտանիքները կը սկսեն մէկ երեխայ ունենալ: Ի՞նչ ասեմ՝ կայ ողջամտութեան կանխավարկած, չէ՞:
