ՀՐԱԿ ՓԱՓԱԶԵԱՆ
Լեռներու ետին սահող արեւը բեմը կը զիջէր անապատային իրիկուան զովութեան. մենք կը քշէինք դէպի Քիահթա եւ դէպի մեծագոյն յայտնաբերումներէն մէկը կեանքիս:
Փոքր ու համեստ տան դուռը բացաւ լաչակաւոր տիկին մը, կարօտալի ժպիտով թեւերը ընդարձակեց ու գրկեց մօրաքրոջ տղան՝ Գրիգոր աղբարիկը: Անցանք ներս. շուտով մօտեցաւ պարմանուհի մը շիկահեր, ամօթխածութեամբ բարեւեց երկուքիս, յետոյ անմիջապէս անցաւ ներս ու քանի մը ակնթարթ ետք վերադարձաւ երկու ամաններով, որոնց մէջ կար մսաշոթ, լահմաճուն… կարծեցի՛: Որպէս նախուտեստ հրամցուած այդ խմորեղէնը սակայն, շուտով պիտի բացայայտէի, ոչինչ ունէր իր մէջ բացի կծու կարմիր պղպեղի թանձրաջուրէ: Զարմացա՞յ, ի հարկէ ոչ. տարածաշրջանին մէջ անցուցած նախորդ քանի մը օրերս համոզած էին զիս արդէն, որ կծուն ու ջուրը համազօր բաներ էին այնտեղ: Համե՞ղ էր. անշուշտ:
Քիչ անց, սակայն, նոր յարաչափ մը մտաւ մեր հանդիպման մէջ, ու շրջեց ամէն ինչ: Բանն այն էր, որ պարոն Շինասին ըսաւ, թէ իր մեծ հօր եղբայրներէն մէկը ջարդէն ետք անցեր է Պէյրութ, որոշ ատեն մը նամակցեր է իր եղբայրներուն հետ, իսկ յետոյ՝ իմանալով որ մահմետականացած են անոնք, խզեր է կապերը: Որքան ալ զարմանայի, պատմութիւնը շատ նման էր իմ մանկութեան ընկերոջ Խաչիկի մեծ հօր պատմութեան, ով ատըեամանցի էր նաեւ: «Լսած ենք, որ ճաշարան բացած է Պէյրութի մէջ». իսկ Խաչիկին մեծ հայրը քեպապճի էր Պուրճ Համուտի մէջ, խորոված վաճառող: Մնացած էր մէկ տեղեկութիւն, եւ արդէն վստահ պիտի ըլլայի, որ ճակատագիրը ահա կը միացնէր վշտացած եղբայրներու երրորդ-չորրորդ սերունդները: Պէյրութ գացողին անունը գիտե՞ն, հարցուցի. «Հաչատուր», ըսին: Եւ աւելի՛ն, գիտէին նաեւ որ հօր անունը Մարտիրոս էր, որդունը՝ նոյնպէս: Ընկերոջս պատմութիւնն էր: «Վերջին Մարտիրոսի որդին ալ Խաչատուր է, Խաչիկ, ընկե՛րս է», ամբողջացուցի շղթան:
Վայրկեան մը՝ քար լռութիւն:
Պաստառներու ընդմէջէն՝ ապշած-յուզուած զիրար կը նայէին Մարտիրոսի ծոռները:
Ժամ մը ետք, պարոն Շինասին խոշոր ձեռքերով գլուխս բռնած՝ պեխերուն մէջէն կը համբուրէր ճակատս, բարի երթ մաղթելով ինծի: Հեռացանք դէպի քաղաք:
Ո՞վ, ինչպէ՞ս զիս բռնեց Պէյրութէն, առաւ, տարաւ ու նետեց Քիահթայի տունը այդ, որ կապեմ Քեմալը Խաչիկին. կ՛երեւի երբեք պիտի չհասկնամ: