Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Եթէ հարիւր տարի առաջ չյաջողեցան լատինատառ հայերէն ստեղծել, այսօր կը ստեղծուի լատինաբառ հայերէն:
Միթէ՞ ժամանակավրէպ է հայերէնի մասին գրել եւ խօսիլ:
Միթէ՞ ժամանակավրէպ եւ անգործնական խեղճեր միայն դեռ կրնան խօսիլ հայերէնի պաշտպանութեան մասին: Աստ եւ անդ:
Հայաստան աշխարհի փրկուած հողակտորին վրայ ապրող ժողովուրդը եւ զայն կառավարող պետական այրերը, լրագրողները, զանգուածային լրատուամիջոցները, Սահմանադրութեան մէջ արձանագրելէ ետք, որ հայերէնը երկրի պաշտօնական եւ պետական լեզուն է, միահամուռ ճիգերով զայն անպատիժ կը զեղծեն ամէն օր եւ ամէնուրք:
Խօսուող եւ գրուող հայերէնին մէջ, որպէս յառաջդիմութիւն եւ բանգիտութիւն, խցկուած են օտար բառեր: Լսելով եւ կարդալով, արտագրած եմ անոնցմէ 1200է աւելին:
Ի տես եւ ի լուր այդ բառերուն, կը մտածեմ վերջին դարուն հայերէնին կրած նախայարձակումներուն (ակրեսիա) մասին: Խորհրդային առաջին տարիներուն, վասն ժողովրդականացման եւ ժողովուրդը գրագէտ դարձնելու նպատակին, ուղղագրութիւն փոխեցին, փոխեցին բառերու տեսքը, հնչիւնական-սղագրական (sténographique) բ(չ)արեկարգումով: Հոն կանգ առին:
Երկրորդ հանգրուանը պիտի ըլլար լատինատառ հայերէնի ստեղծումը: Երբեմն պէտք է յիշել արդի ուղղագրութեան դեկրետը ստորագրած Պօղոս Մակինցեանի խոստովանութիւնը, որ եթէ գիտնար, թէ հայերէնը լատինատառ պիտի չդառնար, չէր ստորագրեր այդ դեկրետը: Յակոբ Մարթայեան (Տիլաչար) թրքերէնը դարձուց լատինտառ, բայց թրքերէնը սեփական այբուբեն չունէր:
Հայերէնը չդարձաւ լատինտառ:
Հիմա հայերէնը պիտի դառնայ լատինաբա՞ռ: Հարցում է:
Ամէն անցնող օր, հեռատեսիլ, մամլոյ գործակալութիւն, թերթեր, գիտնականներ, պետական այրեր, վարսավիրներ, խոհարարներ, վաճառորդներ, մեր լեզուն կը հարստացնեն խեղճացնելով, օտար բառերու կապկումով, էպիլացիայէն էլիտար, եւ կը շարունակեն: Կ՛արտագրեմ վերջինները, զորս քաղած եմ, որոնցմով, ինչպէս կ՛ըսեն, կը հարստացնեն լեզուն եւ կը յառաջդիմենք. ակտուալ, հեգեմոնիզմ, ֆլորիստ, աուդիո-վիզուալ, նյուզռում, կոռեկցիա, բավական մեծ լոտերով, տուրբուլենտ, ֆունդամենտալ, սուվերենություն, ռեցեսիա, մեսիջ, դոնոր, կոնյուկտուրային, աուդիտոր, դեպարտամետ, (դեպարտեմե՞նտ), ապարադուրա, կոնֆլիկտ, կմոտիվացվի, ակտիվ և պասիվ, դիլետանտության, իմպրովիզացիա, վերդիկալացնել, լոկալ, կոնցլագեր(՞), ստերիլ, էքսպրոպրիացիա, դեզինֆեկցիա, տեստաւորուիլ…
Երբեմն գիտցած օտար լեզուներս ալ չեն բաւեր թափանցելու համար իմաստներուն, ինչպէս կոնցլագերը…
Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), ինքնագոհութիւն պատճառող բարեսիրութիւնը եւ անվաղորդայն յաղթանակ ցեղասպանութեան ճանաչումները փակագիծի մէջ դնելով, ինչո՞ւ չենք մտահոգուիր հայերէնի քանդումով, որ տեղ մը լեզուի մոռացում է, ուրիշ տեղ լեզուի այլասերում:
Պենցետի եւ դուխի վարչապետը, պլանտացիայի նախարարը, հարցերը վերդիկալացնող կինը, էքսպրոպրիացիայով զբաղող գործիչը, տուրբուլենտ կացութեամբ մտահոգ լրագրողը, փշուր մը ազգային խիղճ չունի՞ն, չե՞ն տեսներ, որ Մեսրոպի տունը աւերելով կ՛աւերեն հայն ու Հայաստանը:
Հայաստանի մէջ հայերէնի դէմ ծաւալած ժահրը դեզինֆեկցիա պիտի ընե՞նք: Ո՞վ պիտի ընէ: Ինքնաշարժ նորոգող աշխատատեղիի մը ճակատին գրուած էր՝ դիագնոստիգա, հայ բժիշկը կ՛ըսէ՝դիագնոզ…
Ո՞վ հայուն հակահայ այս մոլուցքին դիագնոզը պիտի ընէ եւ դարման բերէ:
Հայաստան ունի Լեզուի Պետական Տեսչութիւն: Անիկա օրէնքով սահմանուած իշխանութիւն ունի՞, որպէսզի տուգանէ, դատապարտէ, բանտարկէ:
Ազգին էութեան եւ էական արժէքներուն դէմ ներքին թշնամիներուն դէմ ալ պայքարի ճակատ բանալ ազգի վերապրումի ռազմավարութիւն եւ մարտավարութիւն է, ներսը եւ դուրսը:
Հայերէնի խուճապային նահանջի «այս ֆորս մաժորային իրավիճակում», եթէ համազգային կեցուածք չորդեգրուի «անկանխատեսելիության ֆենոմեն»ի առջեւ կը գտնենք մեր ինքնութիւնը, եւ նոր ինքնութեան մը համար կը սահմանենք նոր «ատեստավորում», լրացնելու համար Սահմանադրութեան լեզուի մասին յօդուածը…
«Բանաստեղծ Մուշեղ Իշխան միամտօրէն կը հաւատար, որ՝
Հայ լեզուն տունն է հայուն, աշխարհի չորս ծագերուն,
Ուր կը մտնէ ամէն հայ իբրեւ տանտէր հարազատ…»:
Ո՞ւր է տունը, ո՞ւր է հարազատը…
Խոստովանի՞նք, որ Տոն Քիշոթի հերոսին պէս հողմաղացներու դէմ կը կռուինք…