ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ
Հայաստանին եւ հայութեան գլխին վերահաս աղէտը շշմեցրել է բոլորիս. կարկամել ենք բոլորս: Ժամանակաւոր պէտք է լինի այս հոգեվիճակը, այլապէս այն կարող է մեզ յուսահատութեան անդունդ գլորել եւ աւելիով քաջալերել նենգութեամբ եւ դաւերով յաղթանակ գրանցած թշնամուն:
Իրականութեան մէջ, ճշմարիտ զինուորը բազկի ուժով ձեռք բերուած յաղթանակից միայն կարող է հպարտանալ: Սակայն ասպետականութիւնից զուրկ մեր դարը, եւ ասպետականութեան մասին նոյնիսկ տարտամ պատկերացում չունեցող թուրքը կարող է նման մտքից միայն քրքջալ:
Դաժան է իրականութիւնը, սակայն պէտք է իրավիճակը փոխելու ելք գտնել, դիտարկելով երեւոյթի հակառակ կողմը: Բոլոր երեւոյթներն, առհասարակ, երկրորդ եւ աւելի երեսներով են ներկայանում: Զննելով այդ երեսները, յանգենք ճիշդ եզրակացութեան, չթռչենք մէկ ծայրայեղութիւնից միւսին եւ ընկալենք իրականութիւնն, ինչպէս որ է:
Քաջութեամբ ընդունենք անցեալի սխալներն ու բացթողումները եւ մատնանշենք դրանք առանց թոյնի ու մաղձի, այլ բժիշկի հոգատարութեամբ եւ բժշկելու նպատակադրումով, որը չի նշանակում, սակայն, պատիժի բացառում կամ ներողամտութիւն:
Նոր ղեկավար եւ կառավարութիւն ընտրելու ժամանակ մանրազնին քննութեան ենթարկենք բոլորին եւ անձի պաշտամունքից ազատագրուենք:
Այս անգամ պէտք ջանանք ունենալ ոչ թէ պարզապէս ունակ եւ հայրենիքը սիրող առաջնորդ եւ իշխանութիւն, ոչ թէ ազգային, այլ ազգայնական, բացառապէս երկրի եւ ազգի շահերով առաջնորդուող կառավարութիւն, որը կը պարտադրի մեզ հետ յարաբերութիւն մշակող որեւէ երկրի՝ յարգել մեզ եւ հաշուի առնել մեր սպասելիքները, հնարաւորինս չզիջել դիմացինին, ինչ-ինչ օգուտներ ստանալու ակնկալութեամբ: Եւ կարողանայ զանազանել մօտակայ շահը՝ հեռակայ շահից, ունենայ մեծ հեռատեսութիւն երկրի եւ ազգի ապագայի շուրջ ծրագիր մշակելու ժամանակ:
Իրադրութիւնը պարտադրում է գործել արագ, բայց մէկտեղելով առաւելագոյն ջանք, զգուշութիւն եւ շրջահայացութիւն, որովհետեւ թոյլ տրուած մէկ սխալը իր ետեւից սխալների մի ամբողջ շարան կարող է բերել:
Կան արտաքին եւ ներքին թշնամիներ եւ բոլորս գիտենք, որ ներքին թշնամին աւելի վտանգաւոր է, նա իւրային է եւ աւելի լաւ գիտէ մեր թոյլ եւ ուժեղ կողմերը, յաճախ քողարկուած է գործում եւ խաբուսիկ վարքագծով կարող է մոլորեցնել: Արտաքին թշնամու լաւ կողմն այն է, որ նա չի թաքցնում իր իսկական դէմքը:
Պէտք է հրաժարուել օրն ի բուն ժողովրդավարութեան մասին խօսելու նորաձեւութիւնից, հաւասարութեան եւ առաջընթացի մասին արտաքուստ գեղեցիկ փաթեթաւորուած, բայց ներքուստ հակազգային եւ հակամարդկային սկզբունքներ թաքցնող բոլոր նորաթուխ գաղափարներից, օրուայ հետ ծնունդ առնող անորոշ քաղաքական եւ հասարակական անթիւ ու անհամար կազմակերպութիւններից, մեր հաւատի հիմքերը սասանող աղանդներից, լեզուի ու մշակոյթի աղճատումից, կրթութեան համակարգը հիմնովին փոխելից, որովհետեւ ամէն ինչ սկսւում է դպրոցից:
Մեր երկրի ներսը մեծ մաքրութեան կարիք ունի եւ այն պէտք է անել հետեւողականօրէն եւ անզիջում: Մեր գլխին եւ հոգիներում թեւածող յուսահատութեան եւ թեւաթափութեան պահերին յիշենք եւ յիշեցնենք համայն ազգին, թէ իւրաքանչիւր անկում իր մէջ վերելքի սկիզբ է պարունակում, թէ ամէն նահանջ յարձակման տարր ունի իր մէջ:
Վերջապէս, օգնութեան կանչենք հայ ազգի կարծր ոգին, մեր բացառիկ դիմադրողականութիւնն ու անկոտրում հաւատը, յատակից մակերես լողալու համար:
Այլ խօսքով, չկենտրոնանանք այսօրուայ վիճակի միայն բացասական կողմի վրայ, որ մտալլկումի է առաջնորդում, այլ կարողանանք կարդալ երեւոյթի միւս երեսը: