Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագիծը Միացեալ Նահանգների Քոնկրէսի օրակարգ մտնելուց յետոյ անցած մէկ շաբաթուայ ընթացքում պաշտօնական Անգարան դիմում է լայնածաւալ քաղաքական զօրաշարժերի միաժամանակ երկու «ճակատների» վրայ։
Առաջինը ամերիկեան ուղղութիւնն է, ուր իրար հետեւից գործուղուող թուրք դիւանագէտներն ու խորհրդարանականները անյաջող փորձեր են ձեռնարկում՝ կանխելու հայկական օրինագծի յառաջիկայ քննարկումները Քոնկրէսի Ներկայացուցիչների պալատում։
Երկրորդը հարաւկովկասեան ուղղութիւնն է, ուր հակառակ Ուաշինկթընից պարբերաբար ստացուող հայ-թուրքական սահմանը բացելու բացայայտ պահանջին, Թուրքիան ոչ միայն ինքն է խօսում շանթաժի լեզուով, այլեւ այդ գործի մէջ է ներքաշում Ատրպէյճանին։
Ինչպէսեւ սպասւում էր, Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող բանաձեւը Ներկայացուցիչների պալատի օրակարգում յայտնուելուց յետոյ Միացեալ Նահանգների գործող վարչակազմն ու Քոնկրէսի ղեկավարութիւնը երկկողմանի «աքցանի» մէջ առան թուրքական դիւանագիտութեանը։
Վարչակազմի ներկայացուցիչները՝ ի դէմս Տանիէլ Ֆրիտի եւ Մէթիու Պրայզայի, դէմ են արտայայտւում Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագծի ընդունմանը, բայց միաժամանակ պահանջում են Թուրքիայից քայլեր ձեռնարկել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների բարելաւման ուղղութեամբ։ Որպէսզի Սպիտակ տունը փորձի համոզել Քոնկրէսի դէմոկրատական ղեկավարութեանը հետ կանգնել Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագծի ընդունումից, Թուրքիան պէտք է դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատի Հայաստանի հետ ու բացի սահմանը։
ԱՄՆ փոխպետքարտուղար Տ. Ֆրիտը թուրքական «Միլլիյէթ»ին տուած հարցազրոյցում պարզորոշ բացատրել է, որ «Թուրքիան մեծ եւ հզօր երկիր է, եւ ինքը պէտք է ձեռք մեկնի Հայաստանին»։ Ուրեմն պէտք է գործի զրոյական տարբերակը, որը, ինչպէս յայտնի է, նաեւ Հայաստանի արտաքին քաղաքական դիրքորոշումն է, այսինքն՝ առանց նախապայմանների Թուրքիայի հետ երկխօսութիւն սկսելու մեր երկրի պատրաստակամութիւնը։
Առաջին հայեացքից թւում է, թէ Սպիտակ տան հզօր ճնշման եւ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչելու հարցում Քոնկրէսի դէմոկրատական մեծամասնութեան աւելի քան յստակ պատրաստակամութեան պայմաններում Թուրքիան նահանջելու տեղ չունի, մանաւանդ որ հայկական օրինագծի քննարկումը սկսուելու է արդէն Մարտ ամսին։
Սակայն պարզւում է, որ Անգարան նոյնպէս նախապատրաստուել է իրադարձութիւնների զարգացման նման տարբերակին, ուստի ե՛ւ համաշխարհային, ե՛ւ տարածաշրջանային մակարդակով վերջին մէկ շաբաթուայ ընթացքում սկսել է ծաւալել իր յստակ հակախաղը։
Առաջին հարթութեան վրայ Թուրքիան հանդէս է եկել ԱՄՆի հետ իր յարաբերութիւնների ռազմավարական բնոյթը վերանայելու սպառնալիքով։
Իսկ ահա երկրորդ՝ տարածաշրջանային հարթութեան վրայ Թուրքիայի ձեռնարկած քայլերը վկայում են մէկ այլ՝ բաւականաչափ վտանգաւոր հաշուարկի գոյութեան մասին։ Այն է՝ Հայաստանը շրջափակելու քաղաքականութիւնից, որի հերթական վկայութիւնը երէկ ստորագրուած Կարս-Ախալքալաք երկաթգծի կառուցման եռակողմ համաձայնագիրն է, անցում կատարել պատերազմական շանթաժի քաղաքականութեանը՝ օգտագործելով եղբայրական Ատրպէյճանին։
Անշուշտ, ԱՄՆի պահանջը կատարելու, այսինքն՝ հայ-թուրքական սահմանը ապաշրջափակելու խնդիրը կարող է բարդացնել թուրք-ատրպեճանական յարաբերութիւնները, եւ Ատրպէյճանն ինքը եւս շահագրգռուած է նման հեռանկարը ձախողելու գործում։ Ուստի պատահական չէ, որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագիծը Քոնկրէսի օրակարգ մտնելուց անմիջապէս յետոյ՝ Փետրուարի 1ին Պաքւում Թուրքիայի նորանշանակ դեսպան Հուսէյն Աւնի Քարսլիօղլուն իր մօտ է հրաւիրել Ատրպէյճանի պաշտպանութեան նախարար Սաֆար Ապիեւին եւ հայ-ատրպեճանական յարաբերութիւնների ու Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման բանակցութիւնների վիճակը համատեղ քննարկելուց յետոյ, նրան «գործուղել» Անգարա։ Միաժամանակ թուրք ու ատրպէյճանցի մի շարք պաշտօնեաների բերանից վերջին օրերին սկսել են սպառնալից յայտարարութիւններ հնչել Հայաստանի հասցէին։
Փետրուարի 5ին ու 6ին Սաֆար Ապիեւին Անգարայում ցոյց են տուել երկրի առաջին դէմքին հաւասարազօր ընդունելութիւն։ Նրա հետ հանդիպել են Թուրքիայի զինուած ուժերի գլխաւոր սպայակոյտի պետ Եաշար Պիւյիւքանըթը, նախագահ Ահմէտ Սեզէրը, վարչապետ Ռեճէփ Էրտողանը եւ պաշտպանութեան նախարար Վեճտի Կիւնելը։ Յատուկ ուշադրութիւն է գրաւում այն փաստը, որ լրագրողներին արգելուել է ներկայ լինել կամ որեւէ տեղեկութիւն ստանալ այդ հանդիպումների մասին։
Հարց է առաջանում. ի՞նչ նպատակներ են հետապնդում թուրք-ատրպեճանական ռազմաքաղաքական շանթաժը, այն ամրապնդելու համար հնչող հրապարակային յայտարարութիւններն ու սպառնալիքները։
Փաստօրէն Ատրպէյճանը դրւում է իւրայատուկ երկընտրանքի առջեւ. կա՛մ անվերապահօրէն կատարել «աւագ եղբօր» հրահանգները, կա՛մ էլ կանգնել Հայաստանի ապաշրջափակման փաստի առջեւ։ Պարզ է, որ երկրորդ հեռանկարը առարկայական առումով ամրապնդելու է Հայաստանի դիրքերը հարաւային Կովկասում, անմիաստ է դարձնելու Կարս-Ախալքալաք երկաթգծի շինարարութիւնը եւ փաստօրէն խորտակելու է Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորումը ձգձգելով Հայաստանին ուժասպառ անելու Ատրպէյճանի ծրագիրները։
Թուրքական խորամանկ աղուէսի համար «փաստաբանի» դեր ստանձնող նրա հարազատ պոչը՝ Ատրպէյճանը, զգալով, որ հայ-թուրքական սահմանի բացման հետեւանքով ինքը վերջնականապէս ու անդառնալիօրէն ձախողուելու է Լեռնային Ղարաբաղը վերադարձնելու իր ծրագրերում, յառաջիկայում կարող է դիմել նաեւ արկածախնդրական քայլերի՝ ռազմաճակատի գծի որեւէ հատուածում կամ Նախիջեւան-Հայաստան սահմանի վրայ սադրանքներ կազմակերպելու եւ տեղական բնոյթի ռազմական բախումներ հրահրելու միջոցով, ինչը թոյլ կը տայ Անգարային դիմադրել հայ-թուրքական սահմանը բացելու ամերիկեան պահանջներին։
«ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀ»
Փետրուար 8, 2007