Վարեց՝ ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
Հայաստանի «Առաջին Լրատուական» կայանը վերջերս Հայաստան այցելող ՀՅԴ Բիւրոյի նախկին անդամ դոկտ. Վիգէն Յովսէփեանի հետ ունեցաւ հարցազրոյց մը, զոր վարեց Սագօ Արեան՝ արծարծելով հայ աշխարհը յուզող զանազան հարցեր:
Ստորեւ՝ հարցազրոյցը.
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Դոկտ. Յովսէփեան, «պատերազմի տագնապ»ը կը շարունակուի, եւ այդ տագնապի ուղեծիրին մէջ ինկած է նաեւ Հայկական Սփիւռքը, իր հարցումներով, մտահոգութիւններով եւ վաղուան վերաբերեալ հարցադրումներով: Դուք երկար տարիներ հայկական հարցերու արանքներուն՝ մատոյցներուն մէջ եղած էք: Այսօր, շատ յաճախ կը հնչէ այն կարծիքը, թէ ինչպէ՛ս Սփիւռքի մէջ ապրող հայրենակից մը Հայաստանի մէջ ընթացող զարգացումներուն վերաբերեալ կարծիք կրնայ տալ: Ինչպէ՞ս կը մօտենաք այս խնդրին:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ես դժուարութիւն ունիմ ինքզինքս պարզապէս սփիւռքահայ նկատելու, բացի այն բանէն, որ տարիներէ ի վեր Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացի եմ եւ հարկերս կը մուծեմ այս երկրին մէջ, բայց բնակութեան վայրս՝ Սփիւռքն է՝ Արեւմտեան Ամերիկան: Լոս Անճելըս ապրիլս որոշ ընտրութեան մը արդիւնքը եղած է, որովհետեւ իբրեւ համազգային հարցերով մտահոգ անհատ եւ այդ ուղղութեամբ ծառայական աշխատանքի մէջ եղած մարդ, շարունակաբար մտածած եմ այն մասին, թէ ո՛ւր աւելի նպատակայարմար է ապրիլ, որպէսզի առաւելագոյնս տամ ազգիս եւ հայրենիքիս: Գալով այսօրուան պատկերին, որ յատկապէս, յետ-պատերազմեան տագնապներուն վերագրեցիք ձեր նախաբանին մէջ, կը կարծեմ, որ միայն Սփիւռքի խնդիրը չէ այդ մէկը: Կարելի է առնչութիւն ունենալ նաեւ հայաստանեան հասարակական շերտերուն հետ, ժողովուրդին հետ եւ զգալ, որ այսօր, իսկապէս հոգեբարոյական անկում գոյութիւն ունի, յատկապէս 44օրեայ պատերազմի պարտութենէն ետք: Պէտք չէ մոռնալ, անշուշտ, որ պարտութիւնները, թէկուզ՝ նահանջները մեր՝ հայոց պատմութեան, մաս եղած են: Մենք աւելի շատ պարտութիւն ունեցած ենք, քան՝ յաղթանակներ: Սակայն, երբ պարտութիւն կրած ենք, աւելի վեհ գաղափարներ, երազանքներ եւ իտէալներ բիւրեղացած են պարտութեան հոգեվիճակէն դուրս գալու համար: Այսօր, ես անոր պակասն է որ կը նկատեմ, ոչ միայն Սփիւռքի մէջ, այլ նաեւ Հայաստան աշխարհին մէջ: Երեւոյթը այն է, որ կարծէք պարտութիւնը մեզի բացատրելու փոխարէն, ընդունիլ տալու ճիգ մը կայ: Մենք պէտք չէ ընդունինք, այլ պէտք է հասկնանք, որ իրադրութիւնները այսօր այնպիսին են, որ պարտաւորուած ենք որոշ իրողութիւններու, կորուստներու հետ հաշիւի նստելու՝ հասկնալու համար, որ պարտութիւնները շատ յաճախ ժամանակաւոր են, եւ ասոր օրինակները շատ են ոչ միայն հայոց պատմութեան մէջ, այլեւ՝ մարդկութեան պատմութեան մէջ: Ուղղակի այդ բոլորէն դուրս գալու եւ վեր բարձրանալու գաղափարական ճիգ պէտք է. անոր գործադրութիւնը երբեք չեմ տեսներ: Կը հաւատամ, որ անիկա պէտք է ըլլայ նաեւ համազգային ճիգերով, առաւելաբար ղեկավարներու ճիգերու ընդմէջէն՝ հոգեւոր, քաղաքական, հասարակական, մշակութային, գիտական եւ այլն: Կը կարծեմ, որ այսօր, ամէնէն մեծ բացը այս է: Պէտք է հասկնանք, որ ժողովուրդները իտէալներով, երազանքներով կ՛արարեն եւ կը սկսին աւելի մեծ նպատակներով առաջնորդուիլ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Արցախի հարցով տարբեր առիթներով հանդէս եկած էք: Կը հաւատա՞ք տակաւին «Անջատում՝ յանուն փրկութեան» մօտեցումին, մանաւանդ այս օրերուն, երբ Արցախի շուրջ Պաքուի կողմէ օղակը աւելիով սեղմուած է:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ամիսներու վաղեմութիւն ունեցող գրառումս, որուն մասին նաեւ տարիներ շարունակ խօսած եմ, հետեւեալ տրամաբանութեամբ էր՝ իբրեւ հայեր, կը հաւատանք, որ Արցախ եւ Արցախի ժողովուրդը իրաւունքը ունին անկախ ըլլալու, արցախցին՝ իր պատմական հողերուն վրայ ապրելու, արարելու եւ ինքնիշխան կերպով իր պատմութիւնը կերտելու: Բայց եթէ կայ իրավիճակ մը, իրողութիւն մը, երբ միջազգային հանրութիւնը եկած եւ խրած է «հողային ամբողջականութեան» այդ տարբերակին՝ «ֆորմիւլ»ին վրայ, միակ ելքը, անգլերէնով՝ remedial secession-ի (անջատում (կամ՝ ճանաչում)՝ յանուն փրկութեան) գաղափարն է եւ շատ լաւ ձեւով զայն կարելի է բանաձեւել եւ ներկայացնել, որովհետեւ այն պետութիւնը, որ կը դաւանի հովանաւորը կամ տէրը ըլլալու այդ տարածքներուն, այսինքն՝ խօսքս Ատրպէյճանի մասին է, շատ անգամ փաստած է, որ ինք Արցախի հայ ժողովուրդին նկատմամբ միայն թշնամական մօտեցումներ ունի: Ուրեմն, ինչպէ՞ս կարելի է պատկերացնել, որ Արցախի ժողովուրդը պիտի կարենայ ապրիլ եւ ապահով մնալ այդպիսի թշնամական ձգտումներու դէմ յանդիման: Առնենք Քոսովոյի օրինակը, որ remedial secession-ի ամէնէն ցայտուն օրինակն է: Ճիշդ է, որ միջազգային հանրութեան բոլոր պետութիւնները չեն, որոնք կ՛ընդունին Քոսովոյի կարգավիճակը՝ իբրեւ ինքնիշխան պետութիւն, բայց մեծամասնութիւնը կ՛ընդունի եւ կը հասկնայ, որպէսզի տեղւոյն ժողովուրդը ապահով մնայ, այդ միակ ելքն է: Մենք, կը կարծեմ, որ կը կարենանք տարբեր ձեւերով ներկայացնել եւ ընդունիլ տալ այս մէկը:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Յատկապէս պատերազմէն ետք, մենք մեծ հարցադրումներու առջեւ ենք: Վերջապէս, ի՞նչ է Սփիւռքին ներուժը այսօր ի՞նչ կ՛ընէ անիկա: Շատեր նոյնիսկ մեղադրական ոճով կը հարցնեն, թէ ինչո՛ւ լուռ է Սփիւռքը: Հայաստան ապրողներուս պատկերացումները Սփիւռքի առընթեր եւ իրական Սփիւռքը տեղ մը իրարու կը հանդիպի՞ն: Այդ ներուժը, զոր մենք կը տենչանք ունենալ կամ կը կարծենք որ ունինք, արդեօք կա՞յ, գոյութիւն ունի՞:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Անպայման որ գոյութիւն ունի եւ աւելին: Կեանքս անցուցած եմ Սփիւռքի մէջ: Պատանեկութեան տարիներուս եղած եմ Լիբանան, ապա՝ Միացեալ Նահանգներ: Առիթը ունեցած եմ շրջագայելու սփիւռքեան տարբեր համայնքներ եւ կրնամ անվարան հաստատել, որ մենք՝ ազգովին, որեւէ փուլի ընթացքին, սփիւռքահայութեան կարողականութեան հինգ տոկոսը չենք կրցած գործի դնել: Նախ, այստեղ պէտք է խնդիր դնենք մեր առջեւ, որ Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք, Սփիւռքը այլեւս դադրած է ըլլալէ այն հասկացողութիւնը, զոր մենք ընդունած էինք խորհրդային տարիներուն: Այնտեղ քաղաքական որեւէ տարազ չկար: Այնտեղ շերտեր կան, ենթամշակոյթներ կան, ուր կայ սփիւռքահայութիւն. Շատեր զայն կ՛անուանեն սփիւռքներ: Ես պիտի նախընտրէի կոչել՝ արտերկիր: Այսինքն՝ Հայաստան աշխարհէն դուրս այն, ինչը կայ արտերկիր է: Ուրեմն, արտերկրի հայութեան կարողականութիւնը բացարձակապէս չենք կրցած օգտագործել, որովհետեւ, եթէ կազմակերպուած որեւէ ճիգ եղած է մինչ օրս, եղած է քաղաքական նկատառումներով: Վերջին քսան-քսանհինգ տարիներուն ընթացքին, այդ քաղաքական նկատառումները առաւելապէս ուղղորդուած են Հայաստանէն՝ Հայաստանի իրարայաջորդ իշխանութիւններուն կողմէ: Օրինակի համար, Քալիֆորնիոյ հայկական համայնքը ներկայիս հզօրագոյնն է, նաեւ քանակի իմաստով: Այդ համայնքով ներկայիս ո՞վ զբաղած է, բացի տեղական ղեկավարութիւններէն, եւ այս քննադատաբար կ՛ըսեմ: Լրիւ չենք ալ պատկերացուցած, թէ ինչ պէտք է ընենք, որովհետեւ առաջնայինը եղած է Հայաստան աշխարհի կարիքները: Հասած ենք այդ բոլորին՝ երկրաշարժ, Արցախ, Հայաստանի տարբեր ոլորտներու մէջ բարեսիրական, բարեգործական նախաձեռնութիւններ, որոնք պէտք է շարունակուին: Բայց անկէ դուրս, մենք մեր ինքնութիւնը ներգործօն դարձնելու որեւէ աշխատանք չենք կատարած: Այսինքն, աշխատանք՝ որ հայ մարդը հասկնայ, թէ ինք հայ կը մնայ նաեւ ինչ որ նպատակի համար: Ոչ անոր համար, որ իր հայրը հայ եղած է կամ իր մեծ հայրը հայ եղած է, այլ որովհետեւ իր էութեան մէջ ինք պէտք է ինչ որ բան բաւարարէ: Այս հարցերով չենք զբաղած: Ներկայիս, կը կարծեմ, որ որեւէ նախաձեռնութիւն, եթէ առաջնահերթութեան վերածուի, Սփիւռքը կամ որեւէ սփիւռքեան համայնք կրնայ գլուխ հանել: Խնդիրը այն է, որ կարելի չէ Սփիւռքը առնել իբրեւ գործիք: Հայաստանը Սփիւռքին կապելու եւ անմիջական, ամէնօրեայ, ընթացիկ հարցերէն վեր ելլելով՝ համազգային հարցերով զբաղելու, բանական որեւէ ծրագիր չեմ տեսներ, ոչ ալ անոր ճիգը կը տեսնեմ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Երկար ատենէ ի վեր, Միացեալ Նահանգներ կ՛ապրիք, մօտէն կը հետեւիք ամերիկեան քաղաքականութեան: Շատերուս համար կան մեծ հարցումներ, թէ ինչո՛ւ այս փուլին, Ամերիկա այսքան մեծ հետաքրքրութիւն ցոյց կու տայ մեր տարածաշրջանին, յատկապէս Հայաստանի հանդէպ:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Միացեալ Նահանգներու արտաքին քաղաքականութեան մէջ կան մնայուն տրամաբանութիւններ, բայց նաեւ ժամանակ առ ժամանակ, առաջնահերթութիւնները կը վերադասաւորուին: Երկար ժամանակ, Միացեալ Նահանգները Հայաստանի հարցերով հետաքրքրուած եղած է բարոյական իմաստով՝ իբրեւ այս տարածաշրջանին մէջ ապրող, գոյութիւն ունեցող քրիստոնեայ ժողովուրդ: Առաւել եւս, այնտեղի մեր հայկական լոպիի ճնշումներուն, ինչ որ ձեւով նաեւ «տուրք տալ»ու համար: Յետոյ, արդէն անցանք այն հանգրուանին, երբ Միացեալ Նահանգներու ճիգերը գլխաւորաբար եղան այն, որ Հայաստան Թուրքիոյ հետ իր յարաբերութիւնները կարգաւորէ: Ամերիկացիները հետաքրքրութիւն ունին, ոչ թէ Թուրքիոյ կամ Հայաստանի շահերը սպասարկելու, այլ կ՛ուզէին, որ Հայաստան որոշ չափով կտրուի Իրանէն, որպէսզի Իրան իրեն համար անթացուպ մը չըլլայ անոր վրայ յենելու: Իսկ հիմա, յատկապէս ռուս-ուքրանական պատերազմէն ետք, Միացեալ Նահանգներու գլխաւոր մղումը այն է, որ Ռուսիոյ ազդեցութիւնը պակսեցնէ: Հայութեան տեսանկիւնէն դիտուած՝ մենք մեր շահերէն մեկնած պէտք է պեղենք եւ գտնենք բոլոր կարելիութիւնները, որոնք կը նպաստեն մեր շահերուն: Ուրեմն, եթէ Միացեալ Նահանգներու հետ մեր յարաբերութիւնները պէտք է զարգացնենք, անիկա «սիմպիոթիք» (փոխ-սնուցիչ) հարստացման կրնայ տանիլ, որ այս հանգրուանին, կը կարծեմ, թէ անհրաժեշտ է:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Վերջին մէկուկէս տարուան ընթացքին, հայկական օրակարգին վրայ, ՀՅԴի մէջ եղած խմորումները, յատկապէս Ամերիկայի արեւմտեան ափերուն տեղի ունեցած զարգացումները շատերուս համար մտահոգեցուցիչ են: Կ՛ուզէի լսել ձեր դիտարկումը այդ մասին:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այս թեմայով չեմ ուզեր արտայայտուիլ, ոչ անոր համար, որ ինչ որ խորհրդաւոր բան կայ, ուղղակի չեմ կարծեր, որ որեւէ բանի կը նպաստէ այդ էջերը բանալը: Ես կրնամ խօսիլ անձիս մասին: Ես, գիտակցական կեանքիս ընթացքին եղած եմ դաշնակցական: Դաշնակցութեան ճամբով ծառայած եմ ազգիս եւ հայրենիքիս, որովհետեւ հաւատացած եմ, որ այդ լաւագոյն միջոցը եւ ճանապարհն է: Միշտ Դաշնակցութեան բարօրութիւնը, հզօրութիւնը ինծի համար կարեւորագոյն հարցեր եղած են, որովհետեւ եթէ Դաշնակցութիւնը հզօր ըլլայ, լաւ ըլլայ, ուրեմն ինքնաբերաբար իր ծառայական աշխատանքը իր ամբողջութեան մէջ կրնայ կատարել: Երբ դաշնակցական մարդը կը նկատէ, որ այնտեղ կան հարցեր, երբ Դաշնակցութիւնը իր բոլոր կարողականութեամբ չի կրնար ծառայել ազգին եւ հայրենիքին, այդ պարագային ոչ թէ միայն իր՝ դաշնակցականի իրաւունքն է, այլ պարտաւորութիւնն է, որ խօսի, գործէ, պայքարի, որպէսզի Դաշնակցութիւնը գայ այնտեղ, ուր լիարժէք կերպով կրնայ իր արդիւնքը տալ, իր աշխատանքը կատարել, յանուն Հայաստանի, յանուն ազգին: Ես շատ պիտի փափաքիմ, որ Դաշնակցութիւնը ըլլայ հզօր, իր ազգային օրակարգը առաջ տանի շատ աւելի ազդեցիկ կերպով, ըլլայ շատ աւելի հզօր եւ ազդեցիկ Հայաստանի մէջ, որուն անմիջական եւ գաղափարական կարիքը կայ այսօր: Այս կարծիքները, զորս կու տամ նոր չեն, տասներկու-տասներեք տարիներու պատմութիւն ունին, երկու-երեք տարուան հարցեր չեն, ինչպէս մարդիկ կը փորձեն ներկայացնել կամ հրամցնել: Այդ բոլոր ճիգերը, մղումները, «դաւաճանական» ներկայացնելու փորձերը, ուղղակի անհեթեթութիւն են: Յամենայնդէպս, պատմութիւնը հզօր դատաւոր է: Եթէ ես այս բոլոր բաները կ՛ըսեմ, «լաւ օրից չէ» որ կ՛ըսեմ զանոնք: Կը հաւատամ Դաշնակցութեան ապագային, կը հաւատամ, որ Դաշնակցութիւնը աւելի պայծառ, աւելի հզօր ըլլալու կարողականութիւնը ունի: Անիկա ունի հրաշալի, փառապանծ պատմութիւն մը, որ դժբախտաբար այս երկրին մէջ շատ յաճախ կը նսեմացուի, նոյնիսկ կարեւորագոյն բեմերէ: Ազգային ժողովի ելոյթներուն, որոնց ես միշտ հեւքով կը հետեւիմ, Դաշնակցութիւնը կը ներկայացուի իր ամէնէն անընդունելի կերպարին մէջ: Դաշնակցութիւնը այն չէ, ինչպէս կ՛ընկալուի, մասնաւորաբար՝ Դաշնակցութեան ռազմավարական առաջադրանքները. շատ կարեւոր է, որ իր մարտավարութեան զոհը չերթան: Յամենայնդէպս, որեւէ պարագայի, օրինակ՝ ընտրական օրակարգերը, փողոցային քաշքշուքը եւ այլն, պէտք չէ նսեմացնեն Դաշնակցութեան գաղափարական երթը, որ շատ աւելի հզօր է, եւ մեր ազգի պատմութեան մէջ այնպիսի դրոշմ դրած է, որ ազգային արժէք է:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Ընդհանուր խօսեցաք, ընկալելի է, բայց յոյս մը ունենա՞նք, յատկապէս Արեւմտեան շրջանի տագնապին վերաբերեալ:
ԴՈԿՏ. ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Անգամ մը եւս՝ ես միայն իմ անձին կողմէ կրնամ արտայայտուիլ, որովհետեւ այսօր որեւէ պաշտօն չեմ զբաղեցներ: Յոյս ունիմ՝ եթէ մենք կը զգանք պահու լրջութիւնը, եթէ կը հասկնանք հարցին էութիւնը եւ պատրաստ ենք վերանայելու, բարեկարգելու, սրբագրելու եւ սրբագրուելու: Սրբագրուելու մղումին մէջ տկարութեան նշան չկայ, եւ ես հաւատացած եմ, որ մենք կրնանք այդ հաւասարակշռութիւնը գտնել:
