

Աստղիկ Սեւակ, տէր եւ տիկին Վաչէ եւ Արփի Պարսումեաններ Արիս Սեւակի գրքերի հետ, «Լարք» եւ Արիս Սեւակի Նիւ Եորքի գրադարանը (աջին)
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
Գրադարան, հայ գիր ու գրականութիւն՝ տպագրուած Սփիւռքում եւ հայրենիքում, արեւմտահայերէն եւ արեւելահայերէն, օտար լեզուներով, փաստաթղթեր, արուեստի գործեր, դարերի պատմութիւն ունեցող հնութիւններ, ձեռագործներ ու դարձեալ տարբեր մասունքներ: Եւ հէ՛նց այսօր, ա՛յս իրականութեան մէջ: Եւ հէ՛նց «Լարք»ում. մի կողմից հաւաքւում են հագուստներ եւ պէտքեր Հայաստան անցնող մեր գաղթականներին ուղարկելու համար, միւս կողմից հիմնւում է հայկական մշակոյթի կենտրոնի գրադարանը:
Եւ այսպէս, «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան տարիների վաղեմութիւն ունեցող ծրագիրը՝ հայկական մշակոյթի կենտրոն-գրադարանի հիմնումը դառնում է իրականութիւն: Երբ լացը եւ ողբը անմիջապէս փոխարկւում են ազգի գոյատեւմանը սատարող շինիչ առաքելութեան, երբ մի կողմ ես հրում վշտի վարագոյրը ու նայում ես առջեւ, գտնում ես անդունդից դուրս գալու ձեւը, ուրեմն ակամայ յաղթել ես թշնամուն: Այս է մեր ճակատագիրը. միշտ յառնել կրակներից ու շարունակել ապրել:
Երկար էր նախաբանը, սակայն վերջին օրերին հաւաքուել էին մտածումները:

Գանք մեր գրադարանին: 2007 թուականին «Լարք» երաժշտական ընկերակցութիւնը հայկական մամուլում հանդէս էր եկել մի հաղորդագրութեամբ.
«Յարգելի հայրենակից, սիրելի ժողովուրդ,
«Բոլոր ժամանակներում մեզ յուզել են ազգային հրատապ հարցերը՝ պատմական, քաղաքական, մշակութային եւ այլ: Մեր երկիրն ու ժողովուրդը յաճախ է ունեցել եւ ունի անցումային շրջաններ, որ կապուած են թէ՛ ներքին եւ թէ արտաքին աշխարհի փոփոխութիւնների հետ…
«Ընկերակցութիւնը ունի գրադարան-մատենադարանի ծրագիր, որի իրագործումը հնարաւորութիւն պիտի տայ մշակութասէր հասարակութեանը այդ կենտրոնում հաւաքուելու, հանդիպելու, պրպտելու եւ քննարկելու մեզ հետաքրքրող հարցերը: Ապագայ գրադարանն ունի մի քանի հազար անուն գրականութիւն տարբեր անձերից…
«Վերցնելով իր վրայ բարոյական եւ նիւթական նոր պարտաւորութիւններ՝ «Լարք» երաժշտական ընկերակցութիւնը ողջունում է ծրագիրը քաջալերողներին եւ շարունակում է իր առաքելութիւնը»:
Անցել էին 16 տարիներ, ծրագրին հաւատացողները շարունակում էին իրենց նուիրատուութիւնները գրադարանին: Ուշացումով, սակայն պատրաստ էին գրապահոցները, եւ սկսուել էին դասաւորման աշխատանքները պաշտօնեաների եւ կամաւորների աջակցութեամբ: Յանկարծ ստացւում է մի լուր, որ Ֆիլատելֆիայից ժամանում է գրադարանի հիմնական նուիրատուներից մէկը եւ ցանկանում է այցելել «Լարք»: Հնարաւորինս արագանում են դասաւորման աշխատանքները, եւ գրադարանի աշխատակազմը ընդունում է Աստղիկ Սեւակին՝ հանգուցեալ Արիս Սեւակի բազմահատոր գրադարանը «Լարք»ին նուիրաբերած կողակցին:
Աստղիկը ասում է. «Երբ մտայ գրադարան, Արիսին ներկայութիւնը, անոր շունչը զգացի հոն, կարծեցի հոս է անոր հոգին: Ի զուր ան կ՛ըսէր, թէ մահուընէս վերջ այս գիրքերը աղբը կ՛երթան: Ինծի համար հրաշք մըն էր, որ «Լարք»ը իրեն վրայ վերցուց այս գրադարանին հոգածութիւնը, Նիւ Եորքէն Քալիֆորնիա՝ Կլենտէյլ փոխադրեց զանոնք (5,700 անուն գիրք, 80 արկղ), շատ քիչ գիրք մնաց քովս, որպէս յիշատակ եւ ապահովութեան ծածկոց: Վստահ եմ որ աղջիկներս ալ պիտի չկարենային գլուխ հանել այս գիրքերէն: Առտուընէ իրիկուն կ՛աղօթեմ Պարսումեաններուն՝ իրենց կատարած այս մեծ զոհաբերութեան համար: Արիսէն ետք տեսածս առաջին անձն է Վաչէն, որ այսպիսի անշահախնդիր աշխատանք կը տանի հայ ազգին համար»:
Տիկին Աստղիկը պատմում է, թէ Արիս Սեւակ եւ Վաչէ Պարսումեան ընտանիքներին ընդհանուր ծանօթ էին տէր եւ տիկին Յակոբ եւ Մարի-Լուիզ Պալեանները, որոնց միջամտութեամբ կատարուել էր այս նուիրատուութիւնը եւ փոխադրութիւնը, Արիսի մահից յետոյ:
Մեզ համար հետաքրքիր էր իմանալ, թէ ի՛նչ ուղղութեամբ էր ընթացել Արիս Սեւակի գրական-թարգմանչական գործունէութիւնը: Ընթերցել էինք Յ. Պալեանի «Արիս Սեւակ՝ «Ծագումով Հայ» ու Հակափաստը» յօդուածը, գրուած Արիս Սեւակի մահուան առթիւ, ուր հեղինակը իւրայատուկ ձեւով նշել էր մեծ մտաւորականին բնորոշող կէտեր: Ահա մէկը դրանցից.
«Սփիւռքի բազմերես տխրութիւններուն մէջ եւս կը բուսնին ընդհանուր կանոնին չհետեւող վայրի ծաղիկներ, որոնք գոյն եւ երանգ կու տան իրապաշտութիւն համարուած պարտութիւններուն»:
Ոչ-սովորական այս մարդու մասին լսում էինք տիկնոջից. «Հայրը դաշնակցականամիտ անձ էր, ինքը՝ ոչ-կուսակցական. Արիսը եղած է «Ararat» պարբերաթերթի խմբագիր (Նիւ Եորք), ինչպէս նաեւ 20է աւելի տարիներ խմբագրած է «Armenian Reporter»ը: Կեանքի վերջին հինգ տարիներուն կ՛աշխատէր ՀԲԸՄի Նիւ Եորքի գրասենեակին մէջ որպէս թարգմանիչ: Գործունէութեան սկզբնական տարիներուն՝ որպէս հայերէնի ուսուցիչ, պաշտօնավարած է Քալիֆորնիոյ Ֆերահեան Ազգային վարժարանին մէջ»:
Մէկ որդի եւ երեք դուստր՝ յաջորդական ամուսնութիւններից, իր ժողովրդի մշակոյթին ծառայելու անչափելի արգասաւոր աշխատանք՝ սա է այն շօշափելի ժառանգութիւնը, որ թողել է Արիս Սեւակը, նաեւ այն գրադարանը, որ այժմ փառաւորապէս տեղաւորուել է «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան համալիրում:
Աստղիկը ասում է. «Բացարձակ հոգը չէր նիւթական վարձատրութիւնը. իրեն համար կարեւոր էր, որ մեր Ցեղասպանութեան վերաբերեալ նիւթերը թարգմանուին անգլերէնի եւ ներկայացուին հանրութեան: Շատ մարդիկ կու գային քովը՝ բերելով էջեր, գրքոյկներ, թղթիկներ՝ ասի մեծ հայրիկէս մնացեր է, ասի մեծ մայրիկէս մնացեր է, ասի մեր պահարանէն գտայ, ու աս ամէնը կը թարգմանէր Արիսը, սիրով եւ յափշտակութեամբ, ունենալու աւելի էջ մը՝ մեզի հանդէպ կատարուած Ցեղասպանութիւնը փաստող»:
«Լարք»ի պատուէրով՝ 2001 թուին, Արիս Սեւակը հայերէնից անգլերէնի էր թարգմանել Ն. Թահմիզեանի «Տիգրան Չուխաճեանի Կեանքը Եւ Ստեղծագործութիւնը» աշխատութիւնը (զոյգ հատորները՝ «Դրազարկ» հրատարակչութիւն, Փասատինա):


2010ին լոյս էր տեսել Գրիգորիս Ծ. վրդ. Պալաքեանի «Հայ Գողգոթա» խորագրով անգլերէն երկհատոր յուշագրութիւնը, որի հիմնական թարգմանութիւնը հայերէնից կատարել էր Արիս Սեւակը, Փիթըր Պալաքեանի հետ գործակցութեամբ: Words Without Borders միջազգային գրականութեան կայքում այն արժեւորուած է որպէս՝ «համապարփակ եւ զգայացունց մի արձանագրութեան անգլերէն թարգմանութիւն»:
Յետ մահու, 2020 թուականին տպագրուել էր Արիս Սեւակի թարգմանական աշխատանքներն ընդգրկող մի այլ գիրք՝ Armenian-American Sketches, հեղինակ՝ Պետրոս Կելճիկ (Bedros Kelgik), 29 պատմուածքներ, որոնցից 20ը թարգմանել է Արիս Սեւակը՝ «հանգուցեալ բեղուն թարգմանիչը»:
Չնայած Աստղիկի հետ ունեցած մեր զրոյցին՝ համացանցը մեզ հնարաւորութիւն էր տալիս կատարելու ճշդումներ, ստանալու առաւել տեղեկութիւններ:
Ունէինք մի այլ հետաքրքրութիւն՝ կայի՞ն արդեօք չտպագրուած թարգմանութիւններ Արիս Սեւակից: Պարզւում է՝ այո: Սեւակը անգլերէնով գրի էր առել պատմութիւնը Կիլիկեան Հայաստանում սիսեցի Աջապահեան իշխանական տոհմի, որ ժառանգաբար պահպանել էր կաթողիկոսական իշխանութեան խորհրդանիշ համարուող Սրբազան Աջերը: Արիս Սեւակը 10 տարիներ կատարել էր այդ աշխատանքը, սակայն ընտանիքը՝ այն համարելով խիստ անձնական, չէր ուզեցել տպագրել: Յետ մահու, Աստղիկը հաւաքել է Արիսի այդ աշխատանքի հետ կապուած գրութիւնները, յանձնել է ընտանիքի մի անդամին (Գրետա Աւետիսեան), որ այժմ որոշել է տպագրել:
Արիս Սեւակը ծրագիր է ունեցել նաեւ թարգմանելու իր հօր թողած գրական- պատմական ժառանգութիւնը: Հայրը՝ Ցեղասպանութիւնից ազատուած, ամերիկահայ անուանի գիտնական, Հայաստանի եւ Ամերիկայի Գիտութիւնների ակադեմիայի անդամ, պրոֆեսոր Մանասէ Սեւակը, ծնուած Սիսում, 1920ին փոխադրուած Միացեալ Նահանգներ, վախճանուած 1967ին, Նիւ Եորքում, ունէր պատմութիւններ մեր ջարդի մասին, գրութիւններ, բանաստեղծութիւններ: Համացանցում կարելի է տեսնել Մանասէ Սեւակի մամուլում լոյս տեսած գրութիւնները: Սակայն որդին չէր հասցրել. վաղահաս մահը թողել էր անկատար այդ թարգմանական աշխատանքները:
Աստղիկ Սեւակը այդ բոլոր արխիւը յանձնել է Միացեալ Նահանգների Արեւելեան թեմի Ազգային առաջնորդարանին, որտեղ այդ աշխատանքներով պիտի զբաղուի պատմագէտ Վարդան Մատթէոսեանը:
Աստղիկը կարծես հիմա է անդրադառնում, թէ ի՜նչ ահռելի աշխատանք է տարել հայասէր մտաւորականը. «Չէի պատկերացներ, որ կարելի ըլլայ կատարել այսքան թարգմանութիւն: Անձ մը դար մը եւս պէտք է ապրեր, որ այսքանը ընէր»:
Աստղիկ Սեւակը՝ ազգային գործունէութիւն կատարած համազգայնականը, եկեղեցասէրը եւ Ս. Լուսաւորիչ ամէնօրեայ վարժարանի Ծնողաց յանձնախմբի ատենապետուհին, մինչ օրս փորձում է իր սիրելի ամուսնու գրական վաստակը տեղաւորել արժանաւոր ձեւով, որպէս ժառանգութիւն յաջորդ սերունդներին, որովհետեւ այդ էր Արիս Սեւակի ցանկութիւնը եւ պատգամը. որպէս հրամայական՝ մեր պատմութիւնը պէտք է փոխանցուի մեր երթը շարունակողներին: