ԽԱՉԻԿ ՄԵԼԵՔԵԱՆ

Ձմե՞ռ է, ի՞նչ ձմեռ։ Լոս Անջելեսում տաքուկ գարուն է, որը երեւանեան Մայիս ամսուայ սկիզբն է յիշեցնում։ Անկախ քեզանից մոռանում ես «դարդ ու ցաւերդ», խորը շունչ քաշում ու նայում արմաւենու ետեւից ժպտացող արեւին։ Ու յիշում եմ հանրայայտ իմաստութիւնը՝ «Կեանքում լաւագոյն պահերն անվճար են»․ «ձրի» բառը չցանկացայ գործածել։ Բառեր կան, որ ականջ են սղոցում, սա էլ դրանցից մէկն է ինձ համար։
Վաղը հարազատ հիւրեր եմ ընդունելու․ ժպտացի ու այդ մտքով նստեցի ինքնաշարժս, մի կուշտ յօրանջեցի ու շարժուեցի դէպի հայկական մթերային խանութը։ Երբ ներս մտայ, առաւօտեան 10ն էր։ Հերթն իրար էր ուտում։ Որոշ ապրանքներ աւարտուելու վրայ էին։ Մսեղէնի բաժնում գրեթէ ինձ տարեկից մի տղամարդ էր կանգնած ու մի տխուր (շատ ռաբիզ) մեղեդի էր կլկլացնում։ Մսավաճառը ջղաձիգ նայում էր դէմքին «…իմ հալ, քո հաւես…» արտայայտութեամբ։ Քրտինքը կաթում էր ճակատից։ Տղամարդու պէտքը չէր։ Իր մեղեդին էր կլկլացնում քթի տակ ու իբր դա բաւական չէր, մի քանի րոպէ յետոյ անցաւ բարձր սուլոցի։ Նոյն երգն էր, ու ինչպիսի՜ վարպետութեամբ էր կլկլացնում։ Նայեցի երեսին։ Այս մարդը 20 տարեկանում էլ է 80 տարեկան եղել։ Կան, չէ՞, նման մարդիկ, նոյնիսկ երեխաների եմ հանդիպել, որ արդէն ծերունու կեցուածք, դէմքի արտայայտութիւն ունէին։ Ձեռքերը վատորակ դաջուածքներով ողողուած էին, երբ որ թանաքը արդէն տարածուել է ու չի հասկացւում թէ ինչ է գրուած։ Ուշադիր նայեցի որ վերծանեմ։ «Не забуду мать родную », էւրիկա՜… (Հայաստանում շատ մարդիկ էին նման դաջուածք օգտագործում, որ նշանակում էր՝ հարազատ մօրս չե՛մ մոռանայ)։ Մարդը իր մսեղէնը գնեց ու ու շվշվացնելով շարժուեց դէպի բանջարեղէնի բաժին։ Մսավաճառը քթի տակ մի եօթյարկանի հայհոյանք հնչեցրեց նրա հասցէին ու գլուխը թեքեց իմ կողմ։ «Ապեր, քե՞զ ինչ ա պէտք», ո՛չ բարեկամական տօնով ինձ դիմեց։ «Ինձ մի երեք փաունդ wagyu տաւարի միս տուէք», դիմեցի։ «Էդիգ ի՞նչ է», գրեթէ թշնամաբար ինձ նայեց։ Կողքին աշխատող մսավաճառը թէ՝ « Տղայ ջան, դրանից չունենք։ Մենք wagyu չենք ստանում», սիրտս առնելու ակնկալիքով չափազանց մեղմ ինձ դիմեց։ «Չէ, բայց էդ ո՞րն է», միւս մսավաճառը անդրդուելի յամառութիւն ունէր։ «Դէ, յետոյ կը բացատրեմ», համբերութիւնը հատած նրան դիմեց աւելի վաստակաւորը։ Անկախ ինձնից յիշեցի մի զաւեշտական պատմութիւն, 80ականների Երեւանից։
Լուսահոգի հայրս պատմում էր, թէ ինչպէս այն ժամանակուայ Լենինի պողոտայի (պռոսպեկտ) մթերային խանութներից մէկում միս էին ստացել։ Մսավաճառը հօրս ընկերներից էր, կարող էր եւ առանց հերթի սպասարկել։ Հայրս որոշել էր հերթով առաջնորդուել, ինչպէս բոլորը։ Մսավաճառի փորձերը ընկերոջը նշան անելու թէ «Արի խանութի ետնամաս, քեզ առանց հերթի կը տամ ինչ որ ուզում ես», ձախողուել էին։ Մարդը անցել էր իր տքնաջան աշխատանքին, միս էր կտրատում, ջարդում ոսկորները… Քրտինքը կաթում էր ճակատից, պատմում էր հայրս։ Հերթի միջից մի կին թէ՝ «Մի փոքր արագացրո՛ւ, վռա՛զ եմ (կ՛աճապարեմ)»։ Մսավաճառը սրբում էր քրտինքն ու կրակում աչքերով։ «Ընկե՛ր, ասում եմ արագացրո՛ւ», կնոջ ձայնը այս անգամ աւելի սպառնալից էր։ «Չե՞ս տեսնար, կ՛աշխատիմ, ուրիշ ի՞նչ ընեմ», յուսահատ արձագանքել էր մսավաճառը։ «Հաաայ, դո՞ւ էլ ես դրանցից։ Հիմի մեր փողերը կ՛առնես, կը հաւաքես ու եալլա Ամերիկաները», ծաղրական պատասխանել էր կինը։ Մսավաճառը լսել էր արձագանքն ու դադարեցրել իր գործը։ Այլայլուած դէմքով ձեռքի փոքրիկ կացինը խփել էր գետնին ու «Տօ երթացողի՛ն ալ մարը, մնացողի՛ն ալ մարը…», շարունակել էր միտքն ու դադարեցրել վաճառքը։ Հայրս տուն էր վերադարձել ձեռնունայն…
Առեւտուրս պիտի շարունակուէր բանջարեղէնի բաժնում։ Անընթեռնելի դաջուածքներով մարդը հեռախօսով էր խօսում ինչ որ մէկի հետ, իսկ նախապէս կատարած գնումները սմբուկի արկղների վրայ էր տեղադրել։ «Էս քո՞նն է», շատ չոր ու ցածր ձայնով դիմեցի իրեն։ Անկախ ինձնից ստացուեց։ Երեւի իր երգած, յետոյ էլ սուլած կլկլոցներն էին պատճառը, որ դիմումս գրեթէ թշնամաբար արտաբերեցի։ «Հա՜ ախպէր ջան, կը ներես, խօսքով ընկայ ու մսերս բադրջանի տուփի վրայ դրի։ Կը ներես, ի՞նչ կը լնի», այնքա՜ն ջերմ էր կը կլկլացնողի հնչերանգը, այնքան ընկերական, որ ամօթից գետինը մտայ։
Տօ ա՛յ «ուսուցիչ», ինքս ինձ ասացի, բոլորին բարեացակամութիւն, հանդուրժողականութիւն ես քարոզում, թէ ի՞նչ խելքիդ փչեց էս մարդուն էսպէս վերաբերուես։ Շատ էլ որ ռաբիզ էր կլկլացնում, դու ի՞նչ իրաւունք ունես մարդուն կոպտելու, ինչի՞ համար։ Իմ ներքին դատաւորներն ըմբոստացել էին գլխումս, տանջում էին զիս կառափնարանում, լուտանքներ, ամօթանքներ լցնում անխնայ, այրում էին հոգիս։ Մի տեսակ հալուեցի։
Դէմքիս արտայայտութիւնը կտրուկ փոխուեց, ձայնիս հնչերանգը նոյնպէս։ «Չէ եղբայր, դու՛ ինձ կը ներես», մեղայի եկայ։ «Դու՞ ինչ ես արել, որ քեզ ներեմ, ախպէրս»։ Մարդը շուարել էր։ «Ե՛ս գիտեմ ես ինչ եմ արել», ասելով հեռացայ։ Նրա շփոթուած հայեացքն էի զգում մէջքիս։ Շատ արագ դուրս եկայ դէպքի վայրից։ Փառք Աստծոյ, մի փոքր անց ինքս ինձ ներեցի քանի, որ ներողութիւն էի խնդրել ամբարտաւանութեանս համար, գիտակցել էի անտեղի արարքս։ Նստեցի ինքնաշարժս ու գլուխս տարուբերեցի։
Ինչ հեշտ ենք դատում մարդկանց նրանց խօսելու ձեւի, հնչերանգի, հագած կապածի, քայլուածքի ու արտաքինի համար։ Խստապահանջ դատաւորնե՜ր ենք…