BBC Newshour Live-ը հրապարակեց «Մոտերնա» ընեկերութեան նախագահ, «Օրորա» մարդասիրական նախաձեռնութեան համահիմնադիր Նուպար Աֆէյեանի հետ հարցազրոյց մը, որուն ընթացքին ան խօսեցաւ Պաքուի մէջ պահուող հայ բանտարկեալներուն, որոնց կարգին իր գործընկերոջ՝ Ռուբէն Վարդանեանի մասին:
Ստորեւ կը ներկայացնենք հարցազրոյցէն կարեւոր հատուածներ.
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Սեպտեմբերին, Ատրպէյճանի ռազմական յարձակումը վերջ դրաւ Լեռնային Ղարաբաղի բնիկ հայերուն՝ երեք տասնամեակ տեւած կառավարման: 120,000 բնիկ հայերու ճնշող մեծամասնութիւնը ստիպուած էր փախչել Հայաստան: Դրացի երկիրները տասնամեակներ շարունակ պայքարած են վիճելի տարածքին համար, սակայն այժմ կ՛ըսեն, որ կ՛աշխատին յարաբերութիւններու կարգաւորման ուղղութեամբ: Անոնք փոխանակեցին գերիներ, որոնք գերի տարուած էին Լեռնային Ղարաբաղի մէջ տեղի ունեցած վերջին ռազմական բախումներուն ընթացքին, սակայն, ձերբակալուած որոշ անձեր տակաւին կը մնան բանտարկուած՝ վիճելի պատճառներով:
Անցեալ շաբաթ, Նոպէլեան մրցանակակիրներ, գործարարութեան առաջնորդներ, պետութիւններու նախկին ղեկավարներ եւ մարդասիրական կազմակերպութիւններ ստորագրեցին խնդրագիր մը՝ կոչ ուղղելով անյապաղ եւ անվերապահ կերպով ազատ արձակելու հայ բանտարկեալները, որոնց կարգին Լեռնային Ղարաբաղի կառավարութեան ութ նախկին բարձրաստիճան պաշտօնեաները: Անոնցմէ մէկը հայ գործարար եւ Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պետական նախարար Ռուբէն Վարդանեանն է, զոր Ատրպէյճան կը մեղադրէ ահաբեկչութեան ֆինանսաւորման, անօրինական զինուած խմբաւորումներ կազմելու, ինչպէս նաեւ Ատրպէյճանի պետական սահմանը ապօրինաբար հատելու մէջ: Ես խօսեցայ անոր մտերիմ ընկերոջ՝ «Մոտերնա» ընկերութեան համահիմնադիր, խնդրագիրը ստորագրողներէն Նուպար Աֆէյեանին հետ:
ՆՈՒՊԱՐ ԱՖԷՅԵԱՆ.- Ռուբէնը առաջին հերթին մարդասէր է. նախապէս ան գործարար էր, Ռուսիոյ մէջ: Ան աշխատած է, մենք միասին աշխատած ենք գրեթէ 23 տարիներ՝ Հայաստանի ընկերային-տնտեսական զարգացման շարք մը նախագիծերու ուղղութեամբ: Տեսէք, ըստ էութեան, ան կը նկատուի հայ ժողովուրդի խորհրդանիշը: Ան աշխարհի մէջ Հայաստանի քաղաքացիութիւն ունեցող ամէնէն ակնառու եւ ամէնէն յայտնի մարդոցմէ մէկն է: Այս բոլորը աւելի կը սիրեն հայ ազգին հոգեվիճակը, որ, ինչպէս գիտէք, մէկ դար առաջ Ցեղասպանութիւնէ վերապրեցաւ, երբ թուրքերը ճիշդ նոյն բանը ըրին:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Պարոն Աֆէյեան, ինչպէ՞ս կ՛արձագանգէք այն մեղադրանքներուն, զորս Ատրպէյճան կ՛ուղղէ Ռուբէն Վարդանեանին:
ՆՈՒՊԱՐ ԱՖԷՅԵԱՆ.- Տեսէք, ես չեմ գիտեր, եթէ այդ մեղադրանքները որեւէ փաստացի հիմք ունին, առ այդ, որպէսզի կարենանք անոնց պատասխանել իբրեւ փաստացի հարց, անհրաժեշտ է, որ անոնք ներկայացնեն ոչ-ռեվիզոնիստ (ոչ-վերաքննական) ապացոյցներ: Օրինակ՝ անոնց ներկայացուցած մեղադրանքներէն մէկը այն է, որ Ռուբէն Վարդանեան ապօրինի կերպով մուտք գործած է Ատրպէյճան: Այն ժամանակ, երբ Ռուբէնը եւ միլիոնաւոր այլ մարդիկ մուտք գործեցին այս միջերկիրը՝ վերջին 30 տարիներուն ընթացքին, անիկա անկախ, ինքնավար տարածաշրջան մըն էր, իրաւական տեսանկիւնէն չճանչցուած, բայց, այնուամենայնիւ, միլիոնաւոր մարդիկ մուտք եւ ելք կատարած են:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Անոնք մասնաւորաբար կը խօսին նաեւ ահաբեկչութեան ֆինանսաւորման մասին: Ինչպէ՞ս կ՛արձագանգէք այս մեղադրանքին:
ՆՈՒՊԱՐ ԱՖԷՅԵԱՆ.- Հաւատացած եմ, որ անոնք անհիմն մեղադրանքներ են:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Դուք կը հաւատա՞ք, որ նամակը կրնայ իրապէս բան մը փոխել:
ՆՈՒՊԱՐ ԱՖԷՅԵԱՆ.- Նամակը մէկն էբազմաթիւ գործողութիւններէն, որոնք կատարուեցան արդարութեան հասնելու համար: Այդ գործողութիւններէն ոմանք տեսանելի են, ոմանք՝ անտեսանելի: Ես կը կարծեմ, թէ անարդարութեան վրայ հիմնուած որեւէ խաղաղութիւն կարճատեւ խաղաղութիւն է: Առ այդ, կը գիտակցիմ, որ նամակ մը բաւարար չէ, բայց միւս կողմէ նամակը կ՛ընդգծէ թիւը այն մարդոց, որոնք անտարբեր չեն եւ արդարութիւն կը պահանջեն:
ՄաքԿավըրն նոյն հաղորդման ծիրին մէջ զրուցեց նաեւ Ատրպէյճանի նախագահի աշխատակազմի արտաքին քաղաքականութեան բաժինի ղեկավար Հիքմեթ Հաճիեւի հետ՝ խնդրելով պատասխանել Նուպար Աֆէյեանի այն յայտարարութեան, ըստ որուն, Վարդանեան անարդարացիօրէն բանտարկուած է:
Ստորեւ հատուածներ՝ ՄաքԿավըրնի եւ Հաճիեւի հարցազրոյցէն.
ՀԻՔՄԵԹ ՀԱՃԻԵՒ.- Գոյութիւն ունին համապատասխան իրաւական գործընթացներ եւ այդ գործընթացներու ծիրին մէջ ալ կ՛ընթանայ համապատասխան հետաքննութիւն, եւ ան պէտք է կանգնի դատարանին եւ արդարադատութեան առջեւ: Ասիկա ինքնին իրաւական գործընթացն է:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Այսպէս, Աֆէյեանը, ինչպէս նաեւ այս խնդրագիրը ստորագրած հարիւրաւոր այլ աջակիցներ՝ թէ՛ Նոպէլեան մրցանակակիրներ, թէ՛ գործարար առաջնորդներ, ես կրնամ շարունակել այս ցանկը, կը պնդեն, որ չկայ ապացոյց Վարդանեանը բանտարկելու համար: Ի հակադրութիւն ասոր՝ դուք կ՛ըսէք, որ ան պէտք է դատարանին առջեւ կանգնի:
ՀԻՔՄԵԹ ՀԱՃԻԵՒ.- Ես կրնամ հարիւր տարբեր փաստեր բերել եւ, կը ցաւիմ, որ որոշ մարդիկ, որոնք կը գտնուին հայկական քարոզչութեան ազդեցութեան տակ, իսկ այդ գործողութիւններուն ետին կանգնած են որոշ մարդիկ, կը ստորագրեն այս խնդրագիրը՝ առանց տեղւոյն վրայ իմանալու փաստերը:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.-.- Անշուշտ, հայերուն տեսանկիւնը հետեւեալն է՝ չկան ապացոյցներ զայն ձերբակալու համար այդ ձեւով: Անոնք նաեւ կ՛ըսեն, որ Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ հայերը ունին իրաւունքներ եւ, կը կարծեն, թէ ցեղային զտում կատարուած է, երբ մարդիկ փախուստ տուած են Ատրպէյճանի ճնշումներուն տակ: Ի՞նչ կը պատասխանէիք ցեղային զտումներուն վերաբերող մեղադրանքներուն:
ՀԻՔՄԵԹ ՀԱՃԻԵՒ.- Իրականութիւնը այսպիսին է. պնդումները կրնան բան մը ըլլալ, իրականութիւնը՝ այլ բան: Իրականութիւնը հետեւեալն է՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը, որ կը սատարէ այսպէս կոչուած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան, որ անջատողական կազմաւորում էր, բռնագրաւած էր Ատրպէյճանի ինքնիշխան տարածքը, եւ մենք ոչ մէկ ձեւով ցեղային զտում չենք ըրած: Հակառակը՝ ցեղային զտումներ կատարուած են միլիոնաւոր ատրպէյճանցիներու նկատմամբ:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Սակայն ի՞նչ տարբերութիւն, եթէ մարդը կը հանեն սեփական տունէն, սեփական հողէն: Ասիկա կարելի է նկատել ցեղային զտում, որ, ըստ ձեզի, տեղի ունեցաւ ատրպէյճանցիներուն նկատմամբ: Հայերը կ՛ըսեն, որ ատիկա տեղի ունեցաւ իրենց նկատմամբ:
ՀԻՔՄԵԹ ՀԱՃԻԵՒ.- Ո՛չ, բայց ես կը կարծեմ, թէ մենք պէտք է տարբերակում մտցնենք: Ատրպէյճանի կողմէ չէ եղած որեւէ ուժային գործողութիւն եւ չկայ որեւէ դէպք:
ՄԱՔԿԱՎԸՐՆ.- Մարդիկ ինչո՞ւ փախուստ տուած են: