Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան Ատրպէյճանի հետ տարածքներու յտակացման, սահմաններու, ինչպէս նաեւ միջերկիրներու հարցերուն գծով շատ անհրաժեշտ նկատեց փոխադարձ համաձայնեցուած քարտէսներու հիման վրայ գործնական քայլերը։ Ան այս մասին խօսեցաւ 13 Յունուարին Գեղարքունիքի մարզի` Գաւառ շրջանին մէջ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցութեան նախաձեռնող խումբի նիստին ընթացքին:
«Ադրբեջանը բարձրացնում է 4 գիւղերի հարցեր, իսկ Հայաստանի Հանրապետութիւնը` 32 գիւղերի հարցեր, որոնց կենսական նշանակութիւն ունեցող տարածքներն օկուպացուած (գրաւուած) են, այդ թւում` Գեղարքունիքի մարզում: Քանի որ մենք հաւատարիմ ենք Ալմաթիի հռչակագրի հիման վրայ փոխադարձ միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը ճանաչելուն, մենք ասում ենք` Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ օկուպացուած տարածքներ պէտք է չլինեն: Հետեւաբար, այնտեղ, որտեղ պարզուի Հայաստանն է որոշ տարածքներ հսկողութեան տակ պահում, որոնք «դէ իւրէ» (իրաւապէս) պատկանում են Ադրբեջանին, Հայաստանը պէտք է դուրս գաj, իսկ այն տարածքները, որոնք «դէ իւրէ» պատկանում են Հայաստանին եւ Ադրբեջանն է պահում տիրապետութեան տակ, Ադրբեջանը պէտք է դուրս գայ», նշեց ան:
Ըստ Փաշինեանի դիտարկումին` ասիկա քաղաքական արձանագրուած պայմանաւորուածութիւն է, բայց գործնականին մէջ կարելի չէ իրագործել` առանց փոխադարձ համաձայնեցուած քարտէսի մը:
Տարածքներու յստակացման մէկ ուղի կայ` քաղաքական առումով հիմք ընդունիլ 1991ի Ալմաթիի հռչակագիրի դրոյթները արտայայտող քարտէսները, տեղւոյն վրայ տեսնել իրականութիւնը եւ իրողութիւնները համապատասխանեցնել քարտէսներուն:
«Հակառակ մօտեցումը նշանակում է ստեղծել մի իրավիճակ, որն անընդհատ բերելու է էսկալացիաների (մագլցումներու), ինչը չի կարող խաղաղութեան հենք դառնալ», ընդգծեց Փաշինեան:
Ան նկատել տուաւ, որ Արծուաշէնը Ատրպէյճանի բռնագրաւման տակ է արդէն 30 տարիէ ի վեր: «Քաղաքական պայմանաւորուածութիւնը մեծ հաշուով ձեռք է բերուել, որ այդ հարցը պէտք է հասցէագրուի որեւէ մոդելով (կաղապարով): Այստեղ եւս պէտք է գործի նոյն մօտեցումը, եւ տարածքի ու խնդրի ճշգրիտ հասցէագրման համար պէտք է հիմք ընդունուեն փոխադարձ համաձայնեցուած քարտէզները», ըսաւ Փաշինեան։
Ան աւելցուց, որ Ատրպէյճան երբեմն կը փորձէ միջանցքային խօսոյթ ձեւաւորել Հայաստանի տարածքին նկատմամբ՝ աւելցնելով, որ երբ իրենք կ՛ըսեն, որ այդ մէկը նկրտում է Հայաստանի տարածքին նկատմամբ, կը ստանան պատասխան, որ անիկա միջազգայնօրէն ընդունուած խօսոյթ է: «Մեզ ասում են, որ կայ Հիւսիս-հարաւ, միջանցք, Հարաւային միջանցք, Հիւսիսային միջանցք եւ կոնկրետ (յստակ) օրինակներ են բերում: Նոյն Ադրբեջանն ասում , որ իրենք այդ խօսոյթը օգտագործում են նաեւ Իրանի տարածքով անցնող կոմունիկացիաների (հաղորդակցութեան ուղիներու) վերաբերեալ, այդ թւում` Ադրբեջանի արեւելեան հատուածներից դէպի Նախիջեւան անցման համար, այդ թւում Հիւսիս-հարաւ միջանցքի վերաբերեալ, որը Ռուսաստանից Ադրբեջանով հասնում է Իրան: Գիտէք, որ կայ Ադրբեջան-նախիջեւան կապի խնդիրը, ու զուգահեռներ են տարւում Իրանի տարածքով այդ կապն ապահովելու մասին: Հիմա, որպէսզի այս բառային խաղերից դուրս գանք, մենք ասում ենք, որ նոյն պայմանով պատրաստ ենք տրամադրել Ադրբեջանի կապը Նախիջեւանի հետ, ինչ պայմանով Իրանն է տրամադրում այդ կապը: Մենք պատրաստ ենք ե՛ւ երկաթուղային կապ ապահովել, ե՛ւ ճանապարհը տրամադրել», յայտարարեց Փաշինեան:
Ան աւելցուց, որ այս պարունակին մէջ փորձեր կը կատարուին յղում կատարելու 9 Նոյեմբեր 2020ի յայտարարութեան: Փաշինեան նախ նշեց, որ 9 Նոյեմբերի եռակողմ յայտարարութեան երկու կողմերը յայտարարութեան ստորագրութենէն ետք՝ մինչեւ Սեպտեմբեր 2023 երկարող ժամանակաշրջանը, ցոյց տուին, որ այդ փաստաթուղթը այլեւս իրենց համար գոյութիւն չունի: «Այսինքն, այն գործողութիւնները, որ ձեռնարկուել են Լեռնային Ղարաբաղում, ընդ որում` Ռուսաստանի եւ Ադրբեջանի մասնակցութեամբ, դա վկայութիւնն է այն բանի, որ այդ փաստաթուղթը նրանց համար այլեւս գոյութիւն չունի: Չի կարող այնպէս լինել, որ եռակողմ յայտարարութեան երկու կողմերի համար այդ փաստաթուղթը չլինի, բայց երրորդ կողմի համար շարունակի գոյութիւն ունենալ», մանրամասնեց Փաշինեան:
Ըստ անոր՝` քաղաքական մակարդակով ըմբռնում կայ, որ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ ճամբաները եւ սահմանները պէտք է բացուին ինքնիշխանութեան եւ իրաւազօրութեան սկզբունքներու հիման վրայ:
Անդրադառնալով Ատրպէյճանէն եղող այն յայտարարութիւններուն, թէ իրենք պէտք անխոչընդոտ տեղաշարժ ունենան՝ ան ըսաւ, որ Հայաստան դէմ չէ անխոչընդոտ տեղաշարժին, բայց անխոչընդոտ տեղաշարժ չի նշանակեր օրէնսդրութեան խախտում:
Փաշինեան նաեւ անդրադարձաւ Ատրպէյճանէն հնչող յայտարարութիւններուն՝ Հայաստանի կողմէ բանակին մէջ բարեփոխումներ իրականացնելու եւ սպառազինութիւն ձեռք բերելու վերաբերեալ:
Ըստ անոր՝ Ատրպէյճան մէկ կողմէ տարածքային պահանջներ կը ներկայացնէ Հայաստանին, կը յայտարարէ, որ պիտի հզօրացնէ իր բանակը, միւս կողմէ կը բողոքէ, թէ Հայաստան Ֆրանսայէն եւ Հնդկաստանէն զէնք կը գնէ: «Այստեղ տրամաբանութիւնը ո՞րն է, Ադրբեջանի ընկալումն այն է, որ Հայաստանը պէտք բանակ չունենա՞յ: Եթէ սա է ընկալումը, նշանակում է, որ կասկածի տակ է դրւում Հայաստանի գոյութեան իրաւունքը, ինչը բացարձակապէս անընդունելի է: Ցանկացած երկիր ունի բանակ ունենալու իրաւունք, դա ոչ մէկը չի կարող կասկածի տակ դնել», յայտարարեց Փաշինեան:
Ըստ անոր՝ հասկնալի է, որ այս ամէնը տարածաշրջանային ապահովութեան շրջագիծին մէջ է պէտք դնել, եւ Հայաստան կրնայ մտահոգութիւններ ունենալ Ատրպէյճանի սպառազինութիւններուն առումով, Ատրպէյճանն ալ՝ Հայաստանի: «Սա է պատճառը, որ մենք ասում ենք` եկէք խաղաղութեան պայմանագիր կնքենք այնպէս, որը հնարաւոր չդարձնի պատերազմը», յայտնեց Փաշինեան՝ աւելցնելով, որ վերջերս Պաքուէն հնչող յայտարարութիւնները լուրջ հարուած են խաղաղութեան գործընթացին՝ քանի մը պատճառներով: «Պատճառներից առաջինը հետեւեալն է, որ, ինչպէս գիտէք, մենք մի քանի անգամ հրապարակային արձանագրուած պայմանաւորուել ենք, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղութիւնը, ինչպէս նաեւ սահմանների դելիմիտացիան (սահմանազատումը) եւ դեմարկացիան (սահմանագծումը) պէտք է հիմնուած լինի 1991 թուականի Դեկտեմբերի Ալմա Աթայի հռչակագրի վրայ: Սա նշանակում է, որ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը ճանաչում են այն ըմբռնմամբ, որ Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքը ճշգրիտ այնքան է, ինչքան եղել է ՀՍՍՀի տարածքը եւ Ադրբեջանի տարածքը ճշգրիտ այնքան, ինչքան եղել է ԱՍՍՀի տարածքը: Ալմա Աթայի հռչակագիրը հէնց դա էլ ասում է, որ Խորհրդային Միութիւնը փլուզուեց եւ խորհրդային այն հանրապետութիւնները, որոնք միացել են Ալմա Աթայի հռչակագրին, իրենք իրենց տարածքներով ձեռք են բերում անկախութիւն եւ խորհրդային պետութիւնների միջեւ ունեցած ադմինիստրատիւ (վարչական) սահմաններ դառնում են պետական սահմաններ: Սա նշանակում է, որ սահմանների սահմանազատման գործընթացը սահման ստեղծելու մասին չէ: Այսինքն` մեր դելիմիտացիայի յանձնաժողովները ոչ թէ պէտք է գնան սահման ստեղծեն, այլ իրենք պէտք է վերաարտայայտեն այն սահմանները, որոնք գոյութիւն են ունեցել 1991 թուականին Ալմա Աթայի հռչակագիրն ընդունելու պահին», ընդգծեց Փաշինեան եւ շեշտեց, որ այդ պայմանաւորուածութիւնները Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ արձանագրուած են թէ՛ 6 Հոկտեմբեր 2022 Փրակի հանդիպման իբրեւ արդիւնք ընդունուած քառակողմ յայտարարութեան մէջ, թէ՛ նոյն ամսուան ընթացքին Սոչիի մէջ տեղի ունեցած հանդիպման, թէ՛ 15 Յուլիս 2023ին Պրիւքսէլի մէջ տեղի ունեցած հանդիպման ընթացքին:
«Ինչո՞ւ եմ հարուած համարում վերջին օրերին Ադրբեջանից հնչող յայտարարութիւնները, որովհետեւ այն, ինչ նրանք ասում են ամենաբարձր մակարդակով, ուղիղ հակասում է այս տրամաբանութեանը եւ այս պայմանաւորուածութեանը», ըսաւ Փաշինեան, որ նշեց, որ Ատրպէյճան կը փորձէ Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջները ընդհանրացնել, ինչ որ բացարձակապէս անընդունելի է: