Թուրքիայի խորհրդարանի անդամ, Պոլսից ընտրուած պատգամաւոր Մեհմէտ Ուֆուկ Ուրասի կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման փաստը կարող է դառնալ բեկումնային պահ հայ-թուրքական յարաբերութիւններում։ Եթէ, ի հարկէ, վերջինս առաջիկայում չարժանանայ փաստօրէն արդէն քաղաքական գաղթականի վերածուած՝ Օրհան Փամուքի, դատական քաշքշուքի մէջ ներքաշուած եւ ապա սպանուած Հրանդ Տինքի եւ այլ մտաւորականների ու իրաւապաշտպանների ճակատագրին։
Անկախ նրանից, թէ ի՞նչ շարժառիթներով է առաջնորդուել Թուրքիայի խորհրդարանի անդամը՝ ճանաչելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը, նա վստահօրէն խախտել է Թուրքիայի քրէական օրէնսգրքի յայտնի յօդուածները։ Պետութիւնը ներկայացնող անձի կողմից հարցականի տակ է դրուել Թուրքիայի Հանրապետութեան ողջ պատմութեան ընթացքում գոյութիւն ունեցող մեծագոյն թապուն՝ հիմնուելով այն մարտավարական ելակէտի վրայ, որ «ուրացման քաղաքականութիւն վարելով՝ հնարաւոր չէ որեւէ բանի հասնել»։
Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման այն բանաձեւը, որն առաջադրել է Մեհմէտ Ուֆուկ Ուրասը՝ Թուրքիայում բնակուող հայ լրագրող Րաֆֆի Արաքսին տուած իր հարցազրոյցում, ներկայացնում է ո՛չ թէ հայկական կողմի տեսակէտը, այլ Արեւմուտքում ներկայումս լայնօրէն շրջանառուող, այսպէս կոչուած՝ «սահմանափակ ճանաչման» ծրագիրը։
Այն նախատեսում է ընդունել 20րդ դարի սկզբներին տեղի ունեցած յանցագործութեան փաստը, բարելաւել յարաբերութիւնները Հայաստանի հետ եւ առաւելագոյնը՝ նիւթական որոշակի փոխհատուցում տրամադրել տուժածների ժառանգներին։ Այդ պատճառով, Թուրքիայի խորհրդարանի անդամը գտնում է. «Կարեւոր չէ, թէ ինչպէս կ’անուանենք այդ ողբերգութիւնը՝ ցեղասպանութիւն, էթնիք զտում թէ այլ կերպ։ Շատ աւելի կարեւոր է, որ այդ սարսափելի ոճրագործութիւնը կատարուել է, եւ դա անհնար է ժխտել»։
Վերջին միտքը, անշուշտ, բխում է Թուրքիայում գնալով աւելի ու աւելի արմատաւորուող այն համոզմունքից, որ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման դէմ իրենց անպտուղ պայքարը միայն աւելի է դիւրացնում հայկական կողմի գործը։ Աշխարհը չի հասկանում, թէ ինչո՞ւ են թուրքերը փորձում ծածկել սեփական նախնիների կատարած յանցանքները։ ԱՄՆ Քոնկրէսում Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման կողմնակիցների արդէն իսկ պատկառելի թիւ կազմելու փաստը, ԱՄՆ շուրջ 12 հրէական կազմակերպութիւնների վերջին քայլերը եւ այլ նախանշաններ Թուրքիային յուշում են, որ Արեւմուտքում այլեւս չեն պատրաստւում սպասել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների բարելաւմանը եւ մտադիր են արագացնել իրադարձութիւնների ընթացքը։
Ի հարկէ, արեւմտեան փորձագէտները կարողանում են նաեւ հաշուարկել Քոնկրէսի կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման հետեւանքով անխուսափելի դարձող ամերիկա-թուրքական յարաբերութիւնների վատթարացման հետեւանքները։ Սակայն քննարկումները, ի վերջոյ, յանգեցնում են այն եզրակացութեան, որ Թուրքիային որոշակի քայլերի դրդելու համար կարելի է դիմել անգամ լուրջ ռիսքի։
Գիտակցելով առաջիկայում իրենց սպասող նման հեռանկարները, վերջին շրջանում Թուրքիայի իսլամական իշխանութիւնները եւս ձեռնարկում են հայ-թուրքական երկխօսութեան պատրանք ստեղծող քայլեր։ Միաժամանակ սկսել է աշխուժացուել «մշակութային երկխօսութիւնը», որի մէջ յաճախ ներգրաւում են քաղաքական զարգացումների նրբութիւններին անտեղեակ մտաւորականներ ու արուեստագէտներ։
Սակայն չպէտք է մոռանալ, որ թուրքական վերնախաւի մի մասին համակած մարտավարական զօրաշարժերի դիմելու ձգտումները արմատապէս հակասում են այդ երկրի զինուորականութեան ու ժողովրդի մեծամասնութեան տրամադրութիւններին, որոնց դժուար է լինելու բացատրել, թէ ինչո՞ւ է իրենց երկրին պարտադրւում Հայոց Ցեղասպանութեան «սահմանափակ ճանաչման» բանաձեւը։ Թուրքերի մեծամասնութեան համար, մանաւանդ այդ երկրի արեւելեան ու կեդրոնական նահանգներում «էրմենի» ցեղային անունը շարունակում է մնալ իբրեւ թշնամու խորհրդանիշ եւ անգամ քաղաքական ենթաթեքսթ պարունակող հայհոյանքի իւրայատուկ ձեւ։ Վերջին ապացոյցը Հրանդ Տինքի հայրենիք Մալաթիայում օրերս տեղի ունեցած ընդհարումն էր, քաղաք, որի ոստիկաններն ու բնակիչները զայրացել էին իրենց «էրմենի» անուանելու համար։
Ուստի, արտաքին ճնշումների ուժեղացման եւ ներքին ոչ կայուն իրավիճակի պայմաններում պատգամաւոր Մեհմէտ Ուֆուկ Ուրասի յայտարարութիւնը առաջիկայում դառնալու է թուրքական հասարակութեան տրամադրութիւնները շօշափող լաքմուսի թուղթ։ Պարզ է, որ երբ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման առաջարկը արուել է ոչ թէ շարքային քաղաքացու կամ մտաւորականի, այլ խորհրդարանի անդամի կողմից, քաղաքական ուժերը պարտաւոր են լինելու որոշակի դիրքորոշում ցոյց տալ։
Սկիզբ առնող քննարկումներին թուրքական իշխանութիւններն իրենք դժուար թէ ուղղակի մասնակցութիւն ունենան, եւ նրանց դիրքորոշումը կը յստակեցուի միայն այն պարագայում, եթէ տուեալ գործընթացին խառնուի Թուրքիայի արդարադատութեան նախարարութիւնը՝ կրկին փորձելով գործի դնել տխրահռչակ 301րդ յօդուածը։ Սակայն, քեմալականութեան աւանդոյթներին հաւատարիմ, բանակն ու ընդդիմութիւնը կը փորձի օգտագործել Մեհմէտ Ուֆուկ Ուրասի յայտարարութիւնը իշխանութիւնների դէմ իրենց պայքարն ուժեղացնելու համար։
Կարծում ենք՝ Թուրքիայի խորհրդարանի պատգամաւորի կողմից օրերս հնչեցուած Հայոց Ցեղասպանութեան այսպէս կոչուած՝ «սահմանափակ ճանաչման» առաջարկի մէջ պէտք է առանձնացնել երկու հիմնական իրողութիւններ.-
Առաջինը ճանաչման բուն փաստն է, որը անկասկած Արեւմուտքից Թուրքիային պարտադրուող քաղաքական օրակարգն ընդունելու համարձակ փորձ է,
Երկրորդը, որն ունի էլ աւելի կարեւոր նշանակութիւն, Մեհմէտ Ուֆուկ Ուրասի յայտարարութեան անխուսափելի արձագանգներն են քաղաքական շրջանակներում եւ թուրքական հասարակութեան ներսում։
Արձանագրելով Թուրքիայի ներսում Հայկական հարցի վերաբացման նոր նախանշանները եւ հաշուի առնելով դրանց ուղղակի կապը մեր հարեւանին Արեւմուտքից պարտադրուող քաղաքական օրակարգի հետ, պէտք է նաեւ գիտակցել, որ Հայոց Ցեղասպանութեան «սահմանափակ ճանաչման» ծրագիրը նպատակ ունի ոչ թէ լուծել Հայկական հարցը, այլ սոսկ արագացնել Թուրքիայի եւրոպականացման գործընթացը եւ նպաստել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների բարելաւմանը։
«ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀ»