ԴՈԿՏ. ՄԱՐԻ ՌՈԶ ԱԲՈՒՍԷՖԵԱՆ
Այո՛, տարբեր է՝ մեր տարածքային շարունակուող կորուստներով, մեր տեղահանուած ժողովրդով, մեր անստոյգ ճակատագրով, աշխարհում կատարուող բացայայտ ցեղասպանութեամբ…
Զարմանալի չէ՞, որ 21րդ դարի առաջին կէսում ցեղասպանութիւն է գործւում բացայայտօրէն եւ այս անգամ ցեղասպանութեան ենթարկուածն է ցեղասպանութիւն գործում: Նա, որ ոչ միայն լիարժէք հատուցում ստացաւ, այլ իր Ողջակիզումը օգտագործեց՝ որպէս աշխարհում գործուած միակ հրէշաւորը, արհամարհեց, չընդունեց, թոյլ չտուեց ցեղասպանութեան ենթարկուած այլ ժողովուրդների պահանջները լսելի դառնան, ընդունուեն, այն դարձրեց միայն իր մենաշնորհը, աշխարհի գութն ու յարգանքը պարտադրեց իր երբեք չխամրող ողբերգութեան հանդէպ, տարածուեց աշխարհով մէկ, իր ազգային միակամութեամբ ամրացաւ, հզօրացաւ ու իշխեց ամէնուրեք:
Այս ամէնով հանդերձ, հասկացաւ, որ հզօր մնալու համար երկիր է պէտք ունենալ եւ օգտագործելով անպատժելիութեան իր հանդէպ օգտագործուող գործօնները՝ առիթ ստեղծեց հիմնայատակ ոչնչացնելու իր հինաւուրց հողում ապրող ժողովրդին՝ նրա տարածքներին ամբողջովին տիրելու, վերջնական երկիր ունենալու համար:
Եւ այսօր իր թիկունքին ունենալով աշխարհի հզօրներին՝ Պաղեստին անունով հնադարեան մի երկիր է աւերում, կործանում, ժողովրդին մեծից փոքր տեղահանում, սովամահութեան ենթարկում, արգելում նոյնիսկ իբրեւ օգնութիւն ուղարկուած սնունդը:
Եւ այս ամէնն արւում է աշխարհի այսօրուայ արագընթաց լրագրահոսքի ոչինչ թաքցուող եւ հետամուտ աչքի առաջ, եւ սակայն ամէնուրեք կեանքն ընթանում է նոյն հանդարտութեամբ՝ անտեսելով, չլսելու տալով որբացած երեխաների ճիչն ու աղաղակը, չտեսնելու տալով միլիոնաւոր ժողովուրդի անտուն-անօթեւան, անասունների հօտի նման տեղից տեղ քշուող վիճակը, մի ողջ ժողովրդի ոչնչացումը:
Եւ այս ամէնն արւում է ինքնապաշտպանութեան, երկրորդ անգամ ցեղասպանութեան չենթարկուելու քողի տակ:
Սակայն ինչո՞ւ է իմ մէջ կրկին գլուխ բարձրացրել իմ ազգի, իմ ողջ գերդաստանի ապրած ողբերգութիւնը: Ռումբերի, իրենց փլատակուող տների քար ու փոշիների տեղատարափից ոտաբոպիկ, կիսամերկ փախչող պաղեստինցիների փրկութիւն աղերսող, անօգնական վիճակը ինչո՞ւ է իմ մէջ սարսուռ առաջացնում:
Քարերի, խորտակուած շէնքերի, աղբակոյտերի միջով ոտաբոպիկ, անօգնական, դէպի կործանում վազող նրանց անզգայացած վիճակը ինձ տանում է տաք աւազների վրայ քայլող իմ ազգի միլիոնաւոր կարաւանների մէջ, ոտքերս, ուղեղս այրում նոյն տեսարանների կրկնութիւնից:
Իրենց զաւակներին, իրենց հարազատներին կորցրած կամ փնտռող նրանց խելակորոյս ճիչերը ինչո՞ւ են հետապնդում, արթնացնում իմ մէջ այդ ամէնը ապրած մեծ մօրս ճիչերը:
1915 թուականը ե՞տ է եկել, թէ՞ կեանքը կանգ է առել այդ թուի վրայ՝ որպէս հզօրների շահերին ծառայող, նրանց ոճիրները արդարացնող միակ թիւը աշխարհում:
Այդ ի՞նչ մեծ դաս փոխանցեցին աշխարհին թուրք ենիչերները, որ այն ձեռքից ձեռք խլեցին «կիրթ» հզօրները, եւ որպէս մարդկութեան երբեւէ յօրինած մեծագոյն «գիւտ»՝ իրենց շահերին հասնելու համար մինչ օրս օգտագործում են այդ նոյն միջոցները:
Իսկ մենք յիմարաբար 109 տարի մեղադրեցինք աշխարհին՝ մեր ցեղասպանութեան դէմ իրենց պահած լռութեան համար, խոնարհաբար սպասեցինք, որ այդ նոյն հզօրների արդարամտութիւնը լուծի մեր ԴԱՏԸ, եւ «լուծեցին»՝ մեզ երկրորդ անգամ ցեղասպանութեան ենթարկելով:
ՈՐՈ՞ՆՔ ԷԻՆ ՄԵՐ ԴԱՏԱՒՈՐՆԵՐԸ… ՄԻՆՉ ՕՐՍ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՂ ՀԶՕՐՆԵՐԸ…
Ինչո՞ւ հայերս՝ որպէս առաջին ցեղասպանուածներ, չկարողացանք աշխարհի ուշադրութիւնն ու գութը շահիլ, որովհետեւ մեզ քարայրներում ու կիրճերո՞ւմ էին այրել, այլ ոչ թէ՝ վառարաններո՞ւմ: Որովհետեւ մեր թշնամին անապատներից եկած վայրենիներ էին, որոնք մեզ ոչնչացնելով՝ հիմք դրեցին Ցեղասպանութեան միջոցով տարածքներ գրաւելու, հզօրանալու ամենահեշտ ձեւին:
Լաւ է, որ գոնէ ցեղասպանութեան ենթարկուածների անմիջական շառաւիղների հերոսութեան շնորհիւ՝ մեր ձեռքով մեր դատաւորը դարձանք եւ, ըստ արժանուոյն, «դատեցինք» մեր ազգին ոչնչացրած պարագլուխներին:
Սակայն ինչո՞ւ միայն այդքանով բաւարարուեցինք, ինչո՞ւ այդ ոգին չսերմանեցինք, չաճեցրինք, ազգային պարտադրանք չդարձրինք, որ նոյնիսկ այսօր հանդուրժում ենք թշնամուն առաւելութիւն տուող իշխողներին:
Որովհետեւ 109 տարի մեր յոյսը կապեցինք եւ դեռ շարունակում ենք կապել արտաքին աշխարհի մեզ օրօրող սուտ խոստումներին, տեսնելով հանդերձ, թէ ի՛նչ վարպետութեամբ է թուրքական միտքը այդ նոյն աշխարհում գործում: Ինչպիսի՛ եռանդուն արագութեամբ, լայնածաւալ քարոզչութեամբ, հսկայական դրամ ներդնելով փաստերը կեղծուած, աղաւաղուած ներկայացնում, իր երկրի պատմութեան նոր տարբերակ յօրինում, կաշառում պատմաբաններին, պետական գործիչներին՝ ցեղասպանի խարանը իր ժողովրդի եւ պետութեան վրայից մէկընդմիշտ մաքրելու, վերացնելու համար:
Վստահ եմ, որ եթէ նրանք՝ թուրքերը, իմանային, որ 109 տարի անց հայ պետականութեան մէջ գտնելու են թրքածին համախոհներ, որոնք ինքնակամօրէն մասնակիցն էին դառնալու մեր երկրորդ ցեղասպանութեան, իրենց իսկ ժողովրդին զոհելով՝ յանձնելու էին հսկայական տարածքներ, հերքելու էին դրանց հայկական պատկանելիութիւնը, դառնալու էին իրենց հաւատարիմ գործակիցը՝ կատարելով նրանց բոլոր պահանջները, եւ այնքան էին լկտիանալու, որ ցեղասպանուածների շառաւիղներից պահանջելու էին փաստեր, թուեր, մանրակրկիտ տեղեկութիւններ՝ հաստատելու համար գործուած ոճիրը, իրենք ի զուր տեղը այդքան երկար տարիներ դրամ չէին վատնի:
Ու մտածում եմ, որ Գերմանիան, եթէ նոյնիսկ իր ողջ կարողութիւնը ներդնէր, կը կարողանա՞ր գտնել թէկուզ մէկ սովորական հրեայ, ոչ պետական անձ, որ հարցականի տակ դնէր իր Ողջակիզումը, կամ ներկայացուող թիւը:
Ուրեմն ամէն ինչից վեր կայ ազգային յատկութիւն, ազգային ինքնագիտակցութիւն, որն անհնար է տրոհել, բաժանել, գնել, վաճառել:
Ցեղասպանութեան ենթարկուած մէկ այլ երկրում՝ Ռուանտայում, այս օրերին ազգովին՝ մեծից փոքր, աշխատում են հաւաքագրել բոլոր տուեալները՝ ցեղասպանին պատասխանատուութեան ենթարկելու համար:
Իսկ մենք դեռ խոնարհօրէն ենթարկւում ենք մեր թշնամու՝ թուրքի հետ համագործակցած, մեզ երկրորդ ցեղասպանութեանը ենթարկած իշխանութեան հրահանգներին՝ ի նպաստ այդ նոյն ցեղասպան թշնամու շահերի, որ ձորերում ու կիրճերում, քարանձաւներում ու անապատներում յօշոտուած հայութեան թիւը «ճշդեն»:
Ահա իմ պատասխանը՝ այդ թրքամէտ ծառայողներին. «ԴՈՒՔ ԹԻ՞Ւ ԷՔ ՈՒԶՈՒՄ, ՎԵՐՋԱՊԷՍ ՃՇԴԷՔ ԻՄ ՅՕՇՈՏՈՒԱԾ ԱԶԳԻ ԹԻՒԸ, ՈՐԸ ՈՉ ԹԷ ՄԷԿՈՒԿԷՍ ՄԻԼԻՈՆ Է, ԱՅԼ ՉՈՐՍՈՒԿԷՍ ՄԻԼԻՈՆ, ՔԱՆԶԻ ՁԵՐ ՆՄԱՆ ԳՆՈՒԱԾ ԹՐՔԱՄԷՏՆԵՐԸ ՄԵՐ ԹԻՒԸ ՊԱԿԱՍ ՅԱՅՏԱՐԱՐԵՑԻՆ: ՀԱՒԱՔԱԳՐԵ՞Լ ԷՔ ՈՒԶՈՒՄ. ԵԿԷՔ՝ ԱՇԽԱՐՀՈՎ ՄԷԿ ՍՓՌՈՒԱԾ 10 ՄԻԼԻՈՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԱԾՆԵՐԻՍ ՇԱՌԱՒԻՂՆԵՐԻՑ ՀԱՒԱՔԷՔ ԱՅԴ ԹԻՒԸ ԵՒ, ՎՍՏԱՀ ԵՄ, ԱՆԳԱՄ ԴՈՒՔ ԿԸ ՍՈՍԿԱՔ ՅԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՈՂ ԹՈՒԻՑ, ԴՈՒՔ՝ ՑԵՂԱՍՊԱՆՆԵՐԻՆ ԱՆԳԷՏ ԾԱՌԱՅՈՂՆԵՐԴ»:
Ցաւօք, ինչպէս տեսնում էք, մենք տանուլ ենք տուել բոլոր ոլորտներում:
Ահա թէ ինչո՛ւ մեր թշնամին, որն այնքան խորը ուսումնասիրել է մեզ, օրէ օր նոր պահանջներ է ներկայացնում: Հասկանալով նոյնիսկ մեր ունեցած անգնահատելի աշխարհագրական դիրքի հանդէպ մեր անգիտութիւնը, մեր արհամարհանքը, որին տիրանալու համար 100 տարուց աւել անձկօրէն աշխատում էր նա, այսօր վերջապէս իր դարաւոր ծրագիրն էր իրականացնելու՝ մեզ ոտնատակ տալով ամբողջական թուրանական կայսրութիւն ստեղծելու համար: Եւ այս ամէնը ձեռք էր բերելու՝ առանց նեղութեան, առանց իր անունը արատաւորելու, ցեղասպանութեան նախկին սխալը չկրկնելով: Այդ անելու էր հայ յորջորջուող, հայ պետականութեանը իրենց միջոցով տիրացած Նիկոլի, նրա աջակիցների եւ Ալիեւ կոչուող իր ցեղակցի ձեռքով, որոնք միասնաբար երկրորդ ցեղասպանութիւնն իրականացնելով՝ տիրացան Արցախին եւ դեռ շարունակում են տիրանալ հայրենի մեր այլ տարածքներին:
Այնինչ աշխարհում բռնկուած տարածք ձեռք բերելու մոլուցքը այս օրերին առաւել հաստատում է, որ հզօրանալու համար տարածք է պէտք, քո իրաւունքը աշխարհին պարտադրող միասնական ժողովուրդ է պէտք:
Հազարաւոր հեկտարներով տարածքներ առանց աչք թարթելու յանձնուեցին թշնամուն, հարիւր հազարաւոր հայերի առանց սրտացաւի դուրս նետեցին, տեղահանեցին իրենց բնօրրաններից, հազարաւոր խաղաղ բնակիչների գազանաբար սպաննեցին, առեւանգեցին, հազարաւոր ազգային հարստութիւններ՝ հանքեր, անտառներ, լճեր, գետեր, գործարաններ, դպրոցներ, ազգային հնութիւններ, յուշարձաններ ու հաստատութիւններ հանգիստ սրտով թշնամուն յանձնուեցին:
Եւ այսքանից յետոյ մենք իրաւունք ունե՞նք մեր առաջին ցեղասպանութեան տարելիցը նշելու, չէ՞ որ մեր ցեղասպանութիւնը դեռ շարունակւում է:
Դեռ քանի՞ ցեղասպանութիւն ենք ապրելու, որ սթափուենք, որ՝ վերջապէս մենք էլ ազգովին ողջ գիտակցութեամբ երդուենք՝ ԵՐԲԵՔ ԿՐԿԻՆ, ու դառնանք այդ ԵՐԲԵՔԸ իրագործողը:
Կրկին Ապրիլ է, եւ վստահ եմ, ինչպէս միշտ, հեզօրէն, գլխահակ ու մեղաւոր, խեղճացած կանգնելու ենք մեր զոհերի յիշատակը յաւերժացնող կոթողի առջեւ՝ թոյլ տալով, որ մեր ցեղասպանութիւնը ժխտողներն ու նորերը իրագործողները նոյնպէս իրենց ներկայութեամբ պղծեն այդ սրբավայրը եւ յետոյ, սովորականի պէս, մեր պարտքը կատարածի թեթեւութեամբ հեռանալու ենք:
Մեզ թւում է, թէ մեր պարտքը մեր միլիոնաւորների յիշատակը յարգելն է միայն: Ո՛Չ, ՀԱԶԱ՛Ր ԱՆԳԱՄ ՈՉ:
Մեր պարտքը ամէնից առաջ մեր երկիրը այս թրքածին իշխանութիւնից ազատելն է, ջահերով երթը պոռթկումի վերածելը, գալիք ցեղասպանութիւնները կանխելն է:
Յիշենք, որ մենք չենք կատարել մեր զոհերի յանձնառութիւնը, նրանք դեռ հանգիստ չունեն, եւ մենք ինքներս այսօր ինքնակամ զոհեր ենք դարձել մի խումբ ոչնչութիւնների ձեռքին:
Գոնէ այս Ապրիլի տարելիցը դարձնենք մեր վերջնական փրկութեան, մեր վերականգնման ամիսը, որ այլեւս ամօթով ու գլխահակ չկանգնենք մեր զոհերի յիշատակի առջեւ: Եւ որ ամենակարեւորն է՝ ազգովին երդուենք՝ ԵՐԲԵՔ ԿՐԿԻՆ, ու իրագործենք մեր երդումը:
