Հայաստան, Արցախ, Չաւախք

ԽՄԲ.- Այս միացեալ զեկոյցը ներկայացուած է Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ Ալպերթ Աճէմեանի կողմէ՝ անցնող շաբաթասկիզբը Երեւանի մէջ տեղի ունեցած Հ.Յ.Դ.-ՌԱԿ խորհրդաժողովին:

Հայրենի զոյգ պետութեանց գոյակոչումից յետոյ տարածաշրջանում ընթացող միջպետական ու ներպետական լարուած ու անկանխատեսելի քաղաքական զարգացումները աստիճանաբար աճում են:

Զարգացումներ, որ իրենց ուղղակի թէ անուղղակի անդրադարձն են ունենում Հայաստանի, Արցախի ու հայրենի Չաւախքի իրադրութեանց վրայ.

– Իրան-Արեւմուտք, առաւելաբար Իրան-ԱՄՆ գերաստիճան աճող հակադրութիւններն ու հակամարտութիւնը,

– Իրաքի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւնները՝ քրտական ինքնավար պետութեան ստեղծման կարելիութիւնները եւ Թուրքիա-Իրաք սահմանային բախումները,

– Ատրպէյճանի հերթական սպառնական ռազմաշունչ յոխորտանքները՝ յենուած ակնկալուող իր ուժանիւթային աղբիւրների դերի ու նշանակութեան հաւանական աճի վրայ,

– Վրաստանում Վարդերի յեղափոխութեան գունաթափման ուղղութեամբ կատարուող փորձերը եւ այլն:

Ահաւասիկ, այսպիսի բարդ ու անակնկալներով յղի տարածաշրջանում են գտնւում հայրենի մեր զոյգ պետութիւններն ու ժողովուրդը՝ դիմագրաւելով.

– Հայաստանի պետականութեան անկախութեան, անվտանգութեան ու զարգացման ապահովման,

– Արցախի հիմնախնդրի հանգուցալուծման ու ջաւախահայութեան իրաւունքների պաշտպանութեան հարցերը:

Որպէս համայն հայութեան հայրենիք՝ ազգային, պետական, հասարակական կեանքի բոլոր բնագաւառների զարգացման ու առաջընթացի համար Հայաստանը բովանդակ հայ ժողովրդի հաւաքական կարողականութեան ներդրման ու ամբողջական մասնակցութեան կարիքն ունի: Այս տեսակէտից կարեւոր պայման է Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակի եւ մարտահրաւէրների մասին մի ամփոփ պատկերացում կազմելը:

Թէեւ հայաստանի ներքաղաքական կեանքը զերծ է ցնցումներից, սակայն լիարժէք կերպով ձեւաւորուած չէ քաղաքական-գաղափարական դաշտը, որի պատճառով ներքաղաքական կեանքում մենաշնորհայնացման միտող անհամաչափ իրավիճակ է ստեղծուել: Այս իրավիճակը պարարտ հող է հանդիսանում ընկերային-տնտեսական կեանքում առկայ այն հարցերի, որոնք էլ մեր երկրի առջեւ ծառացած հիմնական մարտահրաւէրներն են:

Բոլոր մարտահրաւէրների, ամէն տեսակ դժուարութիւնների ու թերութիւնների յաղթահարման, իրապէս քաղաքացիական հասարակութեան ձեւաւորման համար անվիճարկելի նախապայմաններ են ժողովրդավարութեան ամրապնդումն ու օրէնքի գերակայութիւնը, որոնք, ցաւօք, մեզանում շատ հեռու են ցանկալի մակարդակից:

Իրական ժողովրդավարութեան հաստատման համար անհրաժեշտ է ոչ միայն հռչակել մարդու իրաւունքներն ու ազատութիւնները, այլեւ ձեւաւորել դրանք ապահովող համապատասխան քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային մեքանիզմներ, որոնց կենսունակութեան միակ պայմանը օրէնքի գերակայութիւնն է եւ համատարած, ամբողջական արդարութեան հաստատումը հասարակական կեանքի բոլոր բնագաւառներում՝ առանց նուազագոյն խտրականութեան:

Պետականաշինութեան ներկայ փուլում առաջնահերթ է սահմանադրական փոփոխութիւններով ամրագրուած նոր նորմերի կենսագործումը, իրաւական համակարգի կատարելագործումը, հասարակութեան համախմբումը եւ ներքաղաքական կայունութիւնը։ Այս ամէնը հնարաւոր է կառավարման արդիւնաւէտ համակարգի ձեւաւորմամբ, որի համար անհրաժեշտ է իրապէս ապահովել օրէնսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանութիւնների ամբողջական տարանջատման եւ հաւասարակշռման սկզբունքի լիարժէք կենսագործումը: Անհրաժեշտ է արմատապէս բարեփոխել դատական կառոյցը: Հասարակութիւնը պէտք է անվերապահօրէն վստահութիւն ունենայ անկախ եւ հեղինակաւոր դատական իշխանութեան հանդէպ:

Միայն այս ճանապարհով է հնարաւոր ունենալ կոռուպցիայից, կաշառակերութիւնից եւ կեղծիքից բացարձակապէս զերծ հասարակարգ, երկրի ու ժողովրդի առջեւ պատասխանատու իշխանութիւն եւ պատասխանատու ընդդիմութիւն:

Այս արժէքների արմատաւորման եւ քաղաքացիական հասարակութեան կայացման գործում առաջնահերթ նշանակութիւն ունի պետական կառավարմանը հասարակութեան լայն շրջանակների մասնակցութիւնը, որը հնարաւոր է միայն միջազգային ամենախստապահանջ չափանիշներին համապատասխանող արդար, ազատ եւ թափանցիկ ընտրութիւնների միջոցով:

Միայն արդարութեան ու օրինականութեան սկզբունքների վրայ յենուած հասարակական յարաբերութիւնները կարող են ապահովել պետութեան եւ հասարակութեան առջեւ ծառացած կենսական հիմնահարցերի արմատական ու արդիւնաւէտ լուծումները:

Իսկ նման հիմնահարցերը շատ են.

Ա.- Տնտեսութեան մէջ մրցակցային հաւասար պայմանների բացակայութեան հետեւանքով գրեթէ բոլոր ոլորտներում մենաշնորհների հաստատում, ստուերային տնտեսութեան բարձր մակարդակ.

Բ.- Հայրենական արտադրութեան խրախուսման անբաւարար մակարդակ եւ իրական արդիւնաբերական քաղաքականութեան բացակայութիւն.

Գ.- Միջազգային շուկայում Հայաստանի, ինչպէս նաեւ հայկական ապրանքների եւ ծառայութիւնների մրցունակութեան անկում.

Դ.- Ներմուծման ծաւալների օրէցօր աւելացում եւ ներքին շուկայում հայրենական ապրանքների տեսակարար կշռի նուազեցում.

Ե.- Մենաշնորհայնացման միտումներ քաղաքական դաշտում.

Զ.- Շարունակուող արտագաղթ.

Է.- Ցածր կենսամակարդակ եւ դեռեւս մտահոգիչ ծաւալների հասնող աղքատութիւն:

Մեր երկրի ու ազգի գոյատեւման ու զարգացման համար առաջնահերթ է դառնում բոլոր ոլորտներում մրցունակ կռուաններ հաստատելու հարցը: Մրցունակ՝ տնտեսութեան մէջ, մրցունակ՝ քաղաքական ու քարոզչական ասպարէզում, մրցունակ՝ գիտական ու արհեստագիտական բնագաւառներում, մրցունակ՝ ռազմական-պաշտպանական ոլորտում, մրցունակ՝ մշակոյթի ու արուեստի բնագաւառում:

Մենք մրցունակ չենք ու դեռ չենք կարող լինել միջազգային տնտեսութեան ասպարէզում, եթէ դեռ տիրում է տնտեսութեան արմատական օլիկարխացումն ու մենաշնորհների քաղաքականութիւնը: Առանձնայատուկ ուզում եմ նշել դրամավարկային քաղաքականութեան եւ ազգային դրամի արժեւորման շարունակուող գործընթացի բացասական ազդեցութիւնը հայրենական տնտեսութեան մրցունակութեան անկման գործում:

Որպէսզի մեր արդիւնաբերութիւնը, մեր տնտեսութիւնն ընդհանրապէս մրցունակ լինի համաշխարհային շուկայում, հարկաւոր է նախ մրցակցային հաւասար պայմաններ ապահովել երկրի ներսում բոլորի համար անխտիր՝ պետութեան վերահսկող ու կարգաւորող անառարկելի դերակատարութեամբ:

Միայն այս ճանապարհով է հնարաւոր ինչպէս երկրի տնտեսութեան ներքին հնարաւորութիւնների լիարժէք բացայայտում, այնպէս էլ արտաքին ներդրումների աճ, որոնք կ’ապահովեն աշխատատեղերի աւելացում, տնտեսութեան զարգացում ու կայունութիւն, կենսամակարդակի բարելաւում, այսինքն՝ արդիւնաբերական երկրի կարգավիճակի ձեռքբերում, որն ուղղակիօրէն եւ դրական ազդեցութիւն կ’ունենայ ամբողջ պետութեան վրայ:

Անհրաժեշտ է բարձրացնել պետութեան պատասխանատուութիւնը ամբողջ տնտեսութեան, իւրաքանչիւր ճիւղի եւ նոյնիսկ իւրաքանչիւր տնտեսվարողի գործունէութեան արդիւնաւէտութեան համար:

Սա բոլորովին չի նշանակում, որ պետութիւնը պէտք է խառնուի տնտեսվարողների գործունէութեանը, սակայն պետութիւնը պէտք է ստեղծի առաւելագոյն նպաստաւոր պայմաններ Հայաստանի տնտեսութեան զարգացման, մեր առկայ հզօրութիւնների ամրապնդման, նոր արտադրական հզօրութիւնների ձեւաւորման, արտահանման խրախուսման, զբաղուածութեան ապահովման, իրական ընկերային քաղաքականութեան իրագործման համար:

Միայն տնտեսապէս զարգացած Հայաստանն է շարունակուող արտագաղթի կասեցման եւ արտագաղթածներին վերադարձնելու գրաւականը: Աւելին՝ մեր երկրի մարդկային, տնտեսական, պաշտպանական ներուժի մեծացման համար ժամանակն է մշակելու հայրենադարձութեան ծրագրուած ու հետեւողական քաղաքականութիւն:

Այս համաթեքսթում աւելորդ չեմ համարում նշել երկքաղաքացիութեան մասին օրէնքի կիրարկման ձգձգումը կամ յետաձգումը, որը բոլորովին չի բխում մեր պետական ու համազգային շահերից:

Այսօր՝ այս բարդ միջազգային քաղաքական իրավիճակում, Հայաստանի պետութիւնը, դիմագրաւելու համար իր դէմ դրուած այսքան լուրջ եւ ծանրակշիռ մարտահրաւէրները, կարիքն ունի համայն հայութեան ներուժի ներդրման ու մասնակցութեան:

2.- Արցախը կենսականօրէն կապուած է Հայաստանի Հանրապետութեան ընկերային-տնտեսական կեանքին՝ դիմագրաւելով Հայաստանի մէջ առկայ նոյն դժուարութիւնները:

Փաստացի կայացումից իրաւական (de jure) ճանաչման, պետական շինարարութեան գործընթացի մէջ Արցախը եւս կանգնած է քաղաքական դաշտի ձեւաւորման հիմնախնդրի առջեւ:

Իշխանական խմբակցութիւնից բացի՝ այլընտրանքային ազդեցիկ ազգային-քաղաքական ուժերին, ի մասնաւորի՝ համահայկական կառոյց ունեցող կուսակցութիւններին է վերապահուած շատ կարեւոր դեր, որոնց միասնական կեցուածքով, ելնելով Արցախի ու Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգութեան երաշխիքներից, արտաքին ճակատում ի վիճակի են որեւէ զիջում մերժելու համար ամուր դիրքեր ապահովել՝ յենուելով հարցի շուրջ համազգային ներուժի համախմբման իրենց ունակութիւններին: Իսկ ներքին կեանքում՝ իշխանութեան հաւանական մենատիրական սանձարձակութիւններին, տնտեսական մենաշնորհներին ու հասարակական անարդարութիւններին ընդդիմացող ու հակակշռող ուժը:

Հայաստան-Ատրպէյճան երկարատեւ բանակցային գործընթացը եւ Ղարաբաղեան ճակատի ամուր դիրքերը հնարաւորութիւն են ընձեռել պահպանելու ստատուս քոն:

Արցախի հիմնահարցի կարգաւորումը պէտք է նուիրագործի ինքնորոշման իրաւունքը եւ երաշխաւորի Արցախի եւ Հայաստանի անվտանգութիւնը: Ղարաբաղեան հակամարտութիւնը կարող է լուծուել յօգուտ Հայաստանի հիմնականում ոչ թէ միայն բանակցութիւնների սեղանի շուրջ, այլեւ երկու պետութիւնների պետական շինարարութեան մէջ գրանցուելիք յաջողութիւնների յարաբերակցութեան արդիւնքում:

Հէնց այդպիսի ռազմականապէս եւ տնտեսապէս կենսունակ հայկական պետութիւն կառուցելու գերխնդրի մէջ է, որ վճռորոշ դեր կարող են ունենալ ազգային ու մանաւանդ համահայկական կառոյց ունեցող կուսակցութիւնները՝ տեւապէս օժանդակելով Արցախի հզօրացմանը, սահմանամերձ շրջանները դարձնելով անձեռնմխելի, իսկ կենսամակարդակի շօշափելի բարելաւումով Արցախում բնակութիւնը դարձնելով առաւել հրապուրիչ՝ նեցուկ կանգնելով պետութեան վերաբնակեցման ծրագրերի իրականացմանը թէ՛ Լեռնային եւ թէ՛ Դաշտային Ղարաբաղում:

Կարեւոր դեր կարող ենք ունենալ նաեւ՝ ապահովելով օտար պետութիւնների գործուն աջակցութիւնը՝ մեր տրամադրութիւնների տակ եղած բոլոր միջոցների կիրառմամբ: Արցախի հիմնահարցը առաջնային տեղ պէտք է ունենայ մեր ժողովրդի այսօրուայ եւ վաղուայ բոլոր ծրագրերի մէջ:

3.- Չաւախքի հայութեան իրաւունքների պաշտպանութիւնը եւ ընկերային-տնտեսական ու մշակութային-հոգեւոր հարցերը միայն Չաւախքինը չեն, այլ համապետական ու համազգային մարտահրաւէրներ են:

Վրաստանի անկախացումից ի վեր այդ երկրի իշխանութիւնների խտրական ազգային քաղաքականութեան հետեւանքով Չաւախքը յայտնուեց ծանր կացութեան մէջ: Ազգային հարցի նկատմամբ խիստ զգայուն վրացական իշխանութիւնները իրենց մեծապետական քաղաքականութեամբ խրախուսեցին ազգայնամոլական տրամադրութիւններն ու անհանդուրժողականութիւնը: Այս մթնոլորտում առաւել ընդգծուեց Չաւախքի հայաթափման ծրագիրը, որը իշխանութիւնների կողմից «բացատրւում է» երկրի ընկերային-տնտեսական դժուարութիւններով:

Գերտէրութիւնների աշխարհաքաղաքական ու տնտեսական շահերի կիզակէտում յայտնուած Վրաստանի իշխանութիւնները, օգտուելով այդ իսկ պետութիւնների հանդուրժողական վերաբերմունքից, փորձում են, ընկերային-տնտեսական անտանելի պայմաններ ստեղծելով, վերջնականապէս լուծել ջաւախահայութեան հարցը՝ պատմականօրէն հայկական ու հայաբնակ այս երկրամասը դատարկելով բնիկ ժողովրդից՝ ջաւախահայերից:

Այն, որ այս ծրագիրը գործադրւում է պետութեան կողմից, յաւելեալ կերպով ապացուցւում է նաեւ այլ փաստերով. երկրի այլ շրջաններից պետութիւնը Չաւախքում վերաբնակեցնում է տարբեր ազգութիւնների մեծաթիւ խմբեր՝ սրանց համար ստեղծելով ապրուստի բոլոր պայմանները, որոնցից զուրկ են բնիկ ջաւախքցիները: Ժողովրդագրական պատկերը արմատապէս կը փոխուի յատկապէս մցխէթի թուրքերի վերադարձով, որը Վրաստանի կառավարութեան ստանձնած պարտաւորութիւններից է:

Այսօր մենք ստիպուած ենք արձանագրելու, որ արտագաղթի հետեւանքով զգալիօրէն նուազել է հայութեան թիւը երկրամասում:

Գործազրկութեան պատճառով հայրենի եզերքը լքում են հիմնականում երիտասարդները, փակւում են դպրոցները, ընկերային, առողջապահական, մշակութային ոլորտներում կաթուածահար վիճակ է տիրում: Չաւախքի հայաթափումով ոչ միայն կը կորցնենք մեր հարիւր-հազարաւոր հայրենակիցների, որոնք հիմնականում բնակութիւն են հաստատում այլ երկրներում, այլեւ մեր պատմական հայրենիքի մի կարեւոր տարածք, որը էական նշանակութիւն ունի տարածաշրջանում Հայաստանի աշխարհաքաղաքական դիրքի հաւասարակշռութեան պահպանման համար:

Այս տեսակէտից Չաւախքի մարտահրաւէրները ոչ միայն եւ ոչ այնքան Չաւախքինն են. աւելին՝ սրանք համապետական, համազգային մարտահրաւէրներ են, որոնք ընդգրկում են քաղաքական, տնտեսական, ընկերային, կրթամաշակութային, հոգեւոր եւ այլ կարգի հարցերի մի ամբողջ խումբ: Չաւախքի նկատմամբ մեր որդեգրելիք քաղաքականութիւնը պէտք է ընդգրկի հարցերի այն շրջանակը, որոնց համալիր լուծումով է պայմանաւորուած Չաւախքի հայկական դիմագծի պահպանումը, արտագաղթի կասեցումը, բնակչութեան համար բնականոն կենսապայմանների ստեղծումը:

Քաղաքական հարցերի փաթեթի մէջ թերեւս առաջնայինը Վրաստանի կազմում ինքնավարութիւն ունենալու ջաւախահայութեան օրինական պահանջն է: Պէտք է ամէն կերպ աջակցել Չաւախքի հայութեան՝ Վրաստանի կազմում ինքնավարութեան ձեռքբերման օրինական պահանջին, որը պաշտպանուած է թէ՛ ՄԱԿի, թէ՛ Եւրոխորհրդի մի շարք միջազգային իրաւական փաստաթղթերով: Աւելին՝ բազմազգ Վրաստանը չի կարող ունենալ այլ կառուցուածք, քան դաշնութիւնը կամ համադաշնութիւնը, որի պատմական փորձը նոյնպէս այս երկիրն ունի:

Հարցերի միւս փաթեթը ենթադրում է շատ աւելի հրատապ լուծումներ, որոնք պահանջում են համահայկական ջանքեր: Մեր անելիքներն այս ասպարէզում պէտք է պայմանաւորուած լինեն մէկ հրամայականով՝ ամէն ջանք գործադրել՝ պահպանելու համար Չաւախքի հայկական դիմագիծը, կասեցնելու համար հայաթափումը: Այս առումով հրատապ է՝

– Չաւախքի հայ երիտասարդութեանը իրազեկել ջաւախահայութեան բոլոր իրաւունքների մասին եւ քաջալերել, որ նա համարկուի Վրաստանի քաղաքական եւ հասարակական կեանքի մէջ:

– Առաւելագոյն չափով սփիւռքահայութեանը իրազեկ պահել Չաւախքի անցեալի եւ ներկայ իրավիճակի մասին:

– Ծրագրել եւ հետեւողական հանգրուաններով համաշխարհային ուշադրութեան առարկայ դարձնել ջաւախահայութեան խնդիրները:

Չաւախահայութեան արտագաղթն ու Չաւախքին սպառնացող հայաթափումը հնարաւոր է կասեցնել հայրենի պետութեան ու համայն հայութեան միասնական ուժերի համախմբման ու հունաւորման ճանապարհով: Ահա այստեղ եւս համահայկական կառոյց ունեցող ազգային ուժերի դերն ու համադրուած գործակցութիւնը կարեւոր է ու անյետաձգելի:

Այս եզրափակիչ երանգով էլ ողջունում եմ աշխարհասփիւռ Ռամկավար ազատական կուսակցութեան հայրենադարձութեան գործընթացը եւ մաղթում յաջողութիւն: