
Մաս Ա.
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

«Եթէ հայկական ղեկավարութիւնը շահագրգռուած է հայկական ինքնութեան պահպանմամբ, ապա պէտք է ուսումնասիրութիւններ եւ ծրագիրներ իրականացնէ: Լուրջ եւ գիտական ուսումնասիրութիւններ չեն կատարուել համայնքի կարեւորագոյն խնդիրները պարզելու համար՝ յաջողութեան պատմութիւններ, յանցագործութիւն, կրթութիւն, խառն ամուսնութիւններ, հայոց լեզուի պահպանում, բարոյականութիւն, իրաւունք եւ այլն։ Արդեօ՞ք հայերը ցանկանում են գոյատեւել. ուրեմն պէտք է լուրջ ուսումնասիրութիւններ արուեն, քայլեր իրականացուեն», փրոֆ. Օ. Քէշիշեան (The Armenian Experience in America):
Ինչ մե՜ծ բախտաւորութիւն է գրել Օշինի անունը միայն մէկ տարեթուով՝ 1934, Նոյեմբեր 30, առանց գծիկ եւ ուրիշ թուի ու ասել, որ նա արդէն 90 տարեկան է։
Միշտ ծրագրում էինք հանդիպել Օշինին՝ «հաշուեյարդար» կատարելու մեզ հետաքրքրող հարցերի շուրջ, մանաւանդ որ առիթ էինք ունեցել այս ընտանիքի մասին տեղեկանալու իր եղբօր՝ Օննիկի հետ հարցազրոյցի ընթացքում, առաւել նրանց քրոջ՝ Անգինէ Քէշիշեանի հետ մտերմութեան ժամանակ։ Եւ այս եղաւ առիթը, երբ Հայաստանեայց առաքելական եկեղեցու Արեւմտեան թեմը՝ հովանաւորութեամբ առաջնորդ սրբազան Յովնան արք. Տէրտէրեանի, որոշեց Կիրակի, 10 Նոյեմբեր 2024ին, Ս. պատարագի ընթացքին մեծարել աւելի քան եօթ տասնամեակ հայ համայնքի եւ հայ ազգի բարելաւմանը անմնացորդ ծառայած, 50 եւ աւելի տարիներ Armenian Observer թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր, գրող, Ս. Սահակ եւ Ս. Մեսրոպ մեդալի շքանշանակիր, Գլենդելի Հանրային քոլեջի տարիների վաստակաշատ խորհրդատու փրոֆեսոր Օշին Քէշիշեանին։ Ս. Ղեւոնդեանց տաճարում այդ օրն առաջին անգամ պիտի տեղադրուի յուշատախտակ, որի վրայ կ՛արձանագրուեն տասնեակ տարիներ իրենց ազգին եւ ժողովրդին ծառայած անձանց անունները, որպէս մեծարանք, եւ առաջին անունը լինելու է՝ ՕՇԻՆ ՔԷՇԻՇԵԱՆ։
Մինչ այդ հանդիսաւոր օրը՝ գնում էինք Օշինին այցելութեան Պետրոսի հետ. հանդիպումը նրան լսելու մի նոր առիթ էր։ Օշինը ունի մի քանի հիմնական, ծանրակշիռ իրադարձութիւններ, որոնք շատերը գիտեն. Ուիլեամ Սարոյեանի աճիւնների փոխադրումը մայր հայրենիք, իր ընկերակցութիւնը անկախացած Հայաստանի առաջին նախագահին, Միացեալ Նահանգների անցած երեք նախագահների հետ հանդիպումները, նրա հարցադրումները նախագահ Ռիգընին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին եւ այլ իրադարձութիւններ։
Այս տեսակցութեան ընթացքում մեզ հետաքրքրողը դէպքերը չէին, այլ պատկառելի տարիքում իր ունեցած եզրակացութիւններն էին Սփիւռքում ապրող հայութեան մարտահրաւէրների մասին։
Արդէն մի քանի օր է դասաւորում էինք հարցերը, համացանցից դուրս էինք բերել նրա մասին եղած տուեալները, սակայն կար ներքին անհանգստութիւն՝ որքանով նրա առողջական վիճակը թոյլ կը տար մտնելու պատմութեան ծալքերի մէջ եւ տալու յստակ պատասխաններ։ Ի զուր էին մեր տագնապները՝ Օշինը միշտ իր տարերքի մէջ է, երբ զրոյցը գնում է իրեն հետաքրքրող նիւթերի շուրջ։
Ներկայ էր նաեւ հումորի զգացողութիւնը։ Երբ հարցրինք, թէ ինչո՞ւ Պէյրութի Աւետարանական քոլեջը աւարտելուց յետոյ ինքը յաճախեց Յովակիմեան-Մանուկեան բարձրագոյն դպրոց, իսկ Օննիկն ընտրեց այլ ճանապարհ, Օշինն ասաց. «Անիկա իրեն հարցուր»։
Մի այլ հետաքրքիր երեւոյթ է, նրա բեմ բարձրանալը ձեռնարկների ընթացքում։ Կարեւոր չէ իրեն խօսք տրուելը, միեւնոյն է, պիտի դուրս գայ բեմ, ասի իր կարծիքը կամ իր կապը այդ անձանց հետ, քննադատի կամ դրուատի, ներկայանայ որեւէ ձեւով։ Եւ Օշինը դա բացատրում է հետեւեալ կերպ. «Կը խօսիմ շատ անգամ, քանի որ կազմակերպիչները կ՛ուզեն գիտնալ կարծիքս…»։
Սփիւռքում հայապահպանման տարբեր աշխատանքներ է տարել Օշին Քէշիշեանը։ «Երբ Նորթրիճ համալսարանին մէջ հայերէն կը դասաւանդէի, այնտեղ Վ. Շէմմասեանի հետ ստեղծեցինք համալսարանի Հայկական բաժանմունքը, որպէսզի ստուար թիւով ներկայ եղող հայ աշակերտները չբաժնուին մեզմէ, չհեռանան։ Մեծ հանդիսութիւններ կը կազմակերպէինք հայկական տարբեր տօներ յիշատակելու համար։ Նոր սերունդը տեղեակ պէտք է ըլլայ հայկական անցուդարձներէն», կը պատմէ ան։
Նոյնը Օշին Քէշիշեանը թելադրում է հայ համայնքի ղեկավարներին՝ ստեղծել ամբիոններ, կազմակերպել ձեռնարկներ, տօնակատարութիւններ, տեղեկացնել ժողովրդին, յատկապէս երիտասարդ սերնդին մեր ազգային արժէքների մասին, Հայաստանի պատմութեան մասին, մեր անցած հազարամեակների ճանապարհի մասին։
Ըստ Օշինի, շատ դժուար է հայութեան ինքնութեան պահպանումը օտար ափերում։ Նա յիշում է Լեհաստանի հայկական գաղութի օրինակը, որ օրին ծաղկուն լինելով հանդերձ, այժմ անհամեմատ նօսրացած է։
Սակայն նա թելադրում է ամէն գնով, կարելիութեան սահմաններում հայ մնալ. հայ դպրոց ստեղծել, հայկական նիւթեր դասաւանդել, ուսանողներին քաջալերել պաշտօններ ստանձնելու հայկական կառոյցների մէջ, մանաւանդ որ նրանք զարգացած կը լինեն ամերիկեան համալսարաններում եւ այդ առաջադէմ գաղափարները կարող են տարածել հայ համայնքի մէջ։ Պէտք է լինենք լաւատես, պահպանենք մեր պատկանելիութիւնը, որ երկար դիմանանք, այլապէս ուրիշ երկրների նման հայութիւնը կարող է վերջանալ։
Օշին Քէշիշեանը հետաքրքիր միտք է յայտնում, թէ հայկական դպրոցներում աշակերտներին անհրաժեշտ է ծանօթացնել ամերիկեան բարքերին եւ փորձել համատեղել հայկականը՝ ամերիկեանի հետ, առանց փճացնելու հայկականը, ոչ հայկականի հաշուին, որպէսզի երբ համալսարան յաճախեն, ուսանողները վարժուած լինեն այդ համատեղութեանը, այնտեղ էլ տարածեն հայկականութիւնը։
Համամիտ է Քէշիշեանը, որ ակնյայտօրէն նահանջում է հայ լեզուն, որովհետեւ անխուսափելի է ամերիկեան մշակոյթի ճնշումը փոքր ազգերի մշակոյթների վրայ։ Սակայն պէտք է շարունակուի հայկականութեան տարածումը օտար շրջանակներից ներս, հնարաւորինս։ Երբ հայ դպրոցում աշակերտի մօտ զօրանայ հայ ազգին պատկանելու զգացումը, ապա երիտասարդները աւելի վստահ կը շարունակեն իրենց կեանքը որպէս ամերիկահայեր։ Ու միշտ քաջալերելի է նրանց ընդգրկումը հայկական կազմակերպութիւնների մէջ։
Նիւթերը դառնում էին հայութեան շուրջ, կարող էինք դեռ շարունակել մեր զրոյցը, սակայն չցանկանալով յոգնեցնել Օշինին, բաւարարուեցինք այսքանով։
Մեր գրութեան Բ. մասը պիտի ներկայացնենք մեծարանքի հանդիսութիւնից յետոյ, միաժամանակ տալով Օշին Քէշիշեանի կենսագրական գծերը եւ աշխատանքային գործունէութեան շրջանակները։
Մեր յոբելեարին կը ցանկանք առողջութիւն, մտքի պայծառութիւն եւ երկար կեանք։ Կը տեսնուենք Նոյեմբերի 10ին՝ վայելելու մեծարման հանդիսաւոր պահը։