
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Ամէն անհատ ունի երկու արցունքաբեր գեղձեր: Անոնցմէ իւրաքանչիւրը կը գտնուի աչքին արտաքին ծայրամասի վերի բաժինին մէջ:
Արցունքաբեր գեղձերը կ՛արտադրեն արցունքը:
Գեղձին մէջ արտադրուելէ ետք, արցունքը դուրս կը հոսի արտաթորիչ ծորաններէ (excretory ducts) եւ կը հասնի աչքին մակերեսը ծածկելով ամբողջ ակնագունդը ու կը տարածուի ակնագունդին եւ կոպին միջեւ: Անիկա կ՛ուղղուի դէպի արցունքի լիճը (lacrimal lake), որ կը գտնուի աչքին ներքին անկիւնը: Հոնկէ կ՛ուղղուի դէպի արցունքի ծորանիկները (lacrimal canaliculi), որոնք կը բացուին արցունքապարկին (lacrimal sac) մէջ եւ վերջապէս կը հասնի արտասուաքթային ծորան (nasolacrimal duct) եւ հոնկէ քթախորշ:
Արցունքը ջրանման թափանցիկ հեղուկ մըն է:
Արցունքը կը ծառայէ աչքի մակերեսը իւղոտելու եւ մաքրելու՝ օտար մարմիններէ:
Արցունքը կ՛արտադրուի շարունակաբար: Բնականօրէն, օրական կ՛արտադրուի 0.75-1.1 կրամ արցունք: Անոր արտադրութիւնը կը նուազի ծերութեան հետ:
Արցունքը կը պարունակէ ջուր, լորձանիւթ (mucin), ճարպ, շաքար, նատրիում (sodium, Na), կալիում (potassium, K) եւ այլ քիմիական նիւթեր, օրինակ՝ լայսոզայմ (lysozyme), որ խմորիչ նիւթ մըն է եւ կը պայքարի մանրէներուն դէմ:
Բնական պայմաններու մէջ արցունքը նշմարելի չըլլար, որովհետեւ անոր արտադրութիւնը կ՛ըլլայ բնական քանակութեամբ եւ անոր հոսքը դէպի քիթ տեղի կ՛ունենայ սահուն ձեւով, առանց որեւէ արգելքի:
Արցունքոտութիւնը կը պատահի զանազան պատճառներով․
Ա. Արտասուաքթային խողովակի խցում որ կը պատահի երկու ձեւերով․
1. Ընդոծին (congenital) խցում։ Այս պարագային արտասուաքթային խողովակի վերջաւորութիւնը խցուած կ՛ըլլայ թաղանթով մը, ուստի արցունքը կը կուտակուի խողովակին մէջ եւ կը յառաջանայ արտասուաքթային խողովակի թարախոտ բորբոքումի: Թարախի ետհոսքը աչքին մէջ կը յառաջացնէ մնայուն ակնազօդաբորբ:
2. Ձեռքբերովի (acquered) խցում, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ախտապատճառներով՝ արտասուաբեր խողովակի բորբոքում, խլիրդի քիմիական դարմանում, քիթի ուղղակի վնաս, օտար մարմինի մը մուտքը քիթէն դէպի խողովակ, արտասուաքթային խողովակի ուռ, խողովակի նեղացում ծերութեան պատճառով, քիթի խոռոչներու վիրահատում, մնայուն քթաբորբ եւ քիթի խցում:
Բ. Արցունքաբեր գեղձի բորբոքում, ուր տեղի կ՛ունենայ արցունքի գերարտադրութիւն։
Գ. Արտասուապարկի բորբոքում (dacryocystitis), երբ տեղի կ՛ունենայ արտասուաբեր խողովակի սկզբնաւորութեան նեղացում եւ արցունքի ետհոսք դէպի աչքի մակերեսը:
Արցունքոտութեան հետ միատեղ, կրնան պատահիլ աչքի քերուըտուք, ցաւ եւ օտար մարմնի զգացում քիթին կամ աչքին մէջ:
Արցունքոտութեան ախտաճանաչումին համար կատարուելու է՝ արտասուաքթային խողովակի նկարում (dacryocystography), համակարգչային շերտագրական նկարում (CT Scan) եւ քիթի դիտում (rhinoscopy)։
Արցունքոտութիւնը կը դարմանուի վերջնականապէս դարմանելով անոր հիմնական ախտապատճառը: Յաճախ կը կատարուին հետեւեալ դարմանումի միջոցները․
1. Օտար մարմնի արտահանում.
2. Գերզգայնութեան դարմանում.
3. Արտասուաբեր խողովակի ընդոծին խցումի վիրահատում.
4. Նեղցած խողովակը զննաձողել (probe).
5. Արտասուաբեր խողովակը յատուկ հեղուկով մը լուալ (irrigate).
6. Արտասուաբեր պարկի եւ քիթի միջեւ արուեստական խողովակ հաստատել.
7. Կոպի ծայրամասի եւ թարթիչներու ներշրջումը եւ կամ արտաշրջումը վիրահատել։
Երկարատեւ արցունքոտութիւնը կը յառաջացնէ հետեւեալ բարդութիւնները․
1. Տեսողութեան խանգարումներ՝ արցունքի որակի եւ քանակի փոփոխութիւններով.
2. Մնայուն ակնազօդաբորբ.
3. Արցունքապարկի մանրէական բորբոքում։
Իսկ անբաւարար արցունքի արտադրութեամբ կը յառաջանայ եղջերիկի եւ ակնազօդի բորբոքում (keratoconjunctivitis), որ կը կոչուի նաեւ աչքի մակերեսի չորութիւն: