«Պոլսահայ համայնքում աթոռակից պատրիարքի ընտրութեան կապակցութեամբ տիրող անորոշութեան եւ ստեղծուած կացութիւնից դուրս գալու ամենակարճ ճանապարհի մասին»:
Պոլսահայ իմ սիրելի եղբայրներ եւ քոյրեր,
Սոյն գրութեամբ չենք ուզում անդրադառնալ Թուրքիոյ Հայոց աթոռակից պատրիարքի ընտրութեան կապակցութեամբ Կրօնական ժողովի եւ Նախաձեռնարկ մարմնի միջեւ առաջացած տեսակէտների հակասութեան, կամ այդ մարմինների կողմից իրենց իրաւունքների կիրառման կամ չարաշահման թնճուկին։ Պարզ դատողութեամբ՝ տիրող վիճակը կարող ենք մեկնաբանել որպէս պետական օրէնքներն ու եկեղեցական կանոնները արուեստականօրէն միմեանց հակադրելու արդիւնքում առաջացած շփոթմունք, որ համայնքում անհարկի վիճաբանութեան պատճառ է դարձել։
Նկատի ունենալով Թուրքիոյ կառավարութեան արդէն յղուած «աթոռակից պատրիարքի» եւ «պատրիարքի» ընտրութեան կապակցութեամբ երկու միմեանցից տարբեր նամակների առկայութեան անբնական երեւոյթը, համայնքում ընդհանրապէս ընտրութիւնների գործընթացի մասին անբաւարար լուսաբանութեան պատճառով առաջացած անորոշութիւնն ու տարաձայնութիւնների տխուր պատկերը՝ ստորեւ ներկայացնում ենք մեր դիտարկումներն ու տեսակէտը՝ խնդրի լուծման ամենակարճ ճանապարհի վերաբերեալ։
Համայնքի համար առաջնային խնդիր պէտք է նկատել առանց ցնցումների ընտրութիւնների ընթացքի ապահովումն ու բարեյաջող աւարտը։
Պետական օրէնքներն ու ներ-եկեղեցական ու ներ-համայնքային հարցերը պէտք չէ միմեանց խառնուեն՝ շփոթմունք առաջացնելով։
Թուրքիոյ Հայոց պատրիարքութեան Կրօնական ժողովը, իբրեւ եկեղեցական բարձրագոյն հոգեւոր մարմին՝ պէտք է պետական պատկան մարմինների միջոցով հետամուտ լինի, որպէսզի կառավարութիւնը նախապատուութիւն տայ վերջինիս կողմից առաքուած «աթոռակից պատրիարքի» ընտրութեան դիմումնագրին։ Մեր խորին համոզմամբ, սա՛ է ճիշդ լուծումը։ Վստահ ենք՝ կառավարութիւնը եւս կը յարգի համայնքի ամբողջականութիւնը ներկայացնող Կրօնական ժողովի դիմումնագիրը։
Այս պահին համայնքի համար էականը Թուրքիոյ կառավարութեան բարի կամքի արտայտութիւնն է եւ համաձայնութիւնը՝ գահակալի ընտրութեան հարցում։ Ամենայն յարգանքով պէտք է մօտենալ կառավարութեան պատասխանին եւ ընտրութիւնն անցկացնել ըստ պատշաճի, նախատեսուած ժամկէտում։ Կրկնում ենք՝ անկախ նրանից, թէ կառավարութեան պատասխանում ի՛նչ է նշուելու՝ «պատրիա՞րք», թէ «աթոռակից պատրիարք», միեւնոյն է, ընտրեալը ներկայացնելու է ողջ համայնքը եւ համաձայն 1934ի տարազի մասին օրէնքի, ընտրուած պատրիարքը միայն սքեմ պիտի հագնի ու ասա բռնի։ Մեր ընդհանուր ցաւն ի մտի ունենալով եւ աւելին չասելու համար, մէկ բան եմ ուզում շեշտել՝ գոնէ այս հարցում բոլորս միակարծիք ենք, որ միայն նորընտիրը կարող է սքեմ հագնել եւ ասա բռնել։
Ուստի պոլսահայ համայնքի բոլոր անդամներին կոչ ենք անում՝ ցեխարձակումներով չհեղինակազրկել միմեանց եւ համայնքի բարի համբաւը չսասանել։
Համայնքում տարաձայնութիւնները փարատելու նկատառումով, նաեւ ծանուցման նպատակով ներկայացնում ենք Հայ եկեղեցւոյ եւ Ընդհանրական եկեղեցւոյ կանոնադրութեան տրամաբանութիւնից եւ աւանդութեան ոգուց բխող սրբագործուած ըմբռնումները՝ ՓՈԽԱՆՈՐԴի, ՏԵՂԱՊԱՀի եւ ԱԹՈՌԱԿԻՑի վերաբերեալ։
1.- Հայաստանեայց եկեղեցում անհրաժեշտութեան դէպքում, կաթողիկոսութիւնը կամ պատրիարքութիւնը կաթողիկոսի կամ պատրիարքի կողքին, կարող են ունենալ մէկ կամ մի քանի փոխանորդներ՝ կաթողիկոսի կամ պատրիարքի անմիջական ենթակայութեան ներքեւ։ Փոխանորդները նուիրապետական գահին յաջորդելու իրաւունք չունեն։
2.- Կաթողիկոսի կամ պատրիարքի վախճանման կամ վաւերական հրաժարականի դէպքում, ընտրւում կամ նշանակւում են տեղապահներ, ովքեր վարում են գործերը մինչեւ նոր կաթողիկոսի կամ պատրիարքի ընտրութիւնը։ Տեղապահները կարող են ընտրուել կաթողիկոս կամ պատրիարք, սակայն ոչ ինքնաբերաբար, այլ՝ ընտրութեամբ։
3.- Լուրջ հիւանդութեան պատճառով իր պարտականութիւնները կատարելու անընդունակութեան դէպքում, կաթողիկոսի կամ պատրիարքի կողքին բարձրագոյն հոգեւոր մարմնի որոշումով կարելի է ընտրել աթոռակից կաթողիկոս կամ աթոռակից պատրիարք՝ կաթողիկոսի կամ պատրիարքի ողջ լիազօրութիւններով։ Աթոռակիցը, ի տարբերութիւն փոխանորդի կամ տեղապահի, կաթողիկոսի կամ պատրիարքի վախճանումից յետոյ շարունակում է աթոռի գահակալութիւնը՝ առանց նոր ընտրութեան։
4.- Հայաստանեայց եկեղեցու կանոնների եւ ընկալեալ սովորութեան համաձայն, Ս. պատարագներին Նուիրապետական աթոռների գահակալների կոչումներն ու անունները յիշատակելիս, Պոլսոյ եկեղեցիներում պարտադիր յիշուելու են ամենապատիւ Մեսրոպ արք. Մութաֆեանի եւ աթոռակից պատրիարքի անունները։
Ի դէպ, ցմահ ընտրուած ցանկացած հոգեւոր կամ աշխարհիկ պաշտօնեայ կամ գահակալ կարող է ունենալ փոխանորդ, տեղապահ եւ կամ աթոռակից։ Համաձայն աւանդութեան, այսպէս է եղել նաեւ թեմակալ առաջնորդների պարագայում եւ այս մեթոտը կիրառուել է անգամ թագաւորների պարագայում։
Այս ամէնը նկատի առնելով՝ եւս մէկ անգամ կրկնում ենք, որ «աթոռակից պատրիարք» կամ «պատրիարք» անուանումներից որեւէ մէկի նախընտրութիւնից անկախ՝ մեր եկեղեցական կեանքում երկու դէպքում էլ նորընտրեալն ունենալու է նոյն իշխանութիւնը եւ միեւնոյն նուիրումով հովուելու է իրեն վստահուած Թուրքիոյ հայոց հօտը։
Հայրական սիրով
եւ օրհնութեամբ՝
ՍԵՊՈՒՀ ԵՊՍ. ՉՈՒԼՃԵԱՆ
ԱՌԱæՆՈՐԴ ԳՈՒԳԱՐԱՑ ԹԵՄԻ