ԱՐՈՒԵՍՏ- Հարցազրոյց Մարտիրոս Վարդանովի Հետ

Կիրակի, Ապրիլ 18ին, կ.ե. ժամը 3ին, UCLA համալսարանէն ներս պիտի ցուցադրուի Միքայէլ Վարդանովի «Փարաճանով՝ վերջին գարունը» ժապաւէնը՝ Պեւըրլի Հիլզ Ֆիլմի փառատօնի ծիրէն ներս, որմէ ետք, երեկոյեան ժամը 6ին, նոյն փառատօնի մրցանակաբաշխութեան ընթացքին Սերգէյ Փարաճանովի այրին՝ Սւեթլանա Շերպաթիուք, Միքայէլ Վարդանովի այրին՝ Սւեթլանա Մանուչարեան, եւ փառատօնի հիմնադիր Նինօ Սիմոն պիտի պարգեւատրուին «Փարաճանով-Վարդանով» մրցանակով:
Այս առիթով, «Ասպարէզ»ի աշխատակից Ճորճ Ատուրեան զրոյց մը ունեցաւ Փարաճանով-Վարդանով հաստատութեան հիմնադիր, Միքայէլ Վարդանովի որդի Մարտիրոս Վարդանովի հետ:

ՃՈՐՃ ԱՏՈՒՐԵԱՆ.- Ի՞նչ է ձեր կապը Սերգէյ Փարաճանովի հետ:
ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՎԱՐԴԱՆՈՎ.- Երբ ես ծնուեցի, Սերգէյ Փարաճանովը նստած էր Ուքրանիայի բանտերում եւ իմ հօր՝ իր մտերիմ ընկերոջ, ուղարկեց իմ ծննդեան առիթով շնորհաւորանքներ. նամակի հետ ուղարկել էր նաեւ մի «քոլաժ»՝ սարգուած «Կուլակ»ում հաւաքուած ծաղիկներից, ինչպէս նաեւ Անտրէյ Թարքովսկիի երեխայի խծբծած մի նկար, որը Թարքովսկին ուղարկել էր իրան եւ ինք ուղարկել էր հօրս իմ համար:
Իմ շատ փոքր տարիքից մեր տանը ամէն օր յիշւում էր Փարաճանովի անունը: Ամէն օր մի պատմութիւն էր պատմւում: Նուէրներ էին գալիս իրենից: Մենք գնում էինք Թիֆլիս ինքն էլ էր գալիս: Այսպիսով, հայրիկէս յետոյ ամենակարեւոր անձը իմ համար Փարաճանովն էր իմ կեանքում: Հիմա որ իրենք չկան, շուտ են մոռացւում իրենց մեծ աշխատանքները, եւ ընդհանրապէս բոլոր մարդկանց, իսկ հիմա, որ կա՛յ «ինթըրնէթ», հեռուստացոյց եւ հարիւրաւոր այլ միջոցներ, այսպիսի բարձր արուեստ շուտ է, որ մոռացւում, շատ հազուադէպ է մարդկանց յիշողութեանն է գալիս: Դրա համար ստեղծել եմ, Փարաճանովի եւ Վարդանովի (կը նախընտրեմ Վարդանով անունով խօսիլ հօրս մասին) համակիրների օգնութեամբ, հիմնեցի Փարաճանով-Վարդանով հիմնարկութիւնը, որպէսզի ամէն տարի իրենց անունները եւ աշխատանքները լսուեն, յիշուեն եւ տեսնուեն Հոլիվուտի եւ Պեւըրլի Հիլզի ընտրանիի կողմից:

ՃՈՐՃ ԱՏՈՒՐԵԱՆ.- Ապրիլ 18ին ձեր հաստատութիւնը պիտի ունենայ իր անդրանիկ նախաձեռնութիւնը Պեւըրլի Հիլզ Ֆիլմի փառատօնի ծիրէն ներս: Ինչպիսի՞ ձեռնարկ մըն է անիկա եւ ի՞նչ է անոր նպատակը:
ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՎԱՐԴԱՆՈՎ.- Այնպէս ստացուեց, որ UCLA-ի հայկական բաժանմունքը, «Իուրոփիըն Սթատիզ» եւ «Նիր Իսթըրն Սթատիզ» բաժանմունքները որոշեցին կազմակերպել մի երեկոյ, որտեղ կը ցուցադրուի «Փարաճանով՝ Վերջին գարուն» ֆիլմը, որտեղ Փարաճանովի եւ Վարդանովի յարաբերութիւնը կարելի է տեսնել: Նոյն ժամանակ, Պեւըրլի Հիլզ Ֆիլմի փառատօնի կազմակերպողները ֆիլմը ընդգրկեցին փառատօնում եւ այն պիտի լինի իրենց փառատօնի փակման ֆիլմը գալիք Կիրակի օր: Մենք արդէն մտածում էինք Փարաճանով-Վարդանով մրցանակի մասին եւ որոշեցինք ֆիլմի ցուցադրումից յետոյ գնալ եւ Փարատօնի երեկոյին, որտեղ մրցանակներն են տրուելու, ճանաչել եւ գնահատել այն կիներին, ովքեր մեծ դեր են ունեցել Փարաճանովի եւ Վարդանովի կեանքում, Սերգէյ Փարաճանովի կինը՝ Սւեթլանա Շերպաթիուք ու Վարդանովի կինը՝ Սւեթլանա Մանուչարեան, եւ նրանց պարգեւատրենք Պ. Հ. փառատօնում «Փարաճանով-Վարդանով» մրցանակով: Բացի դրանից, որ այս կանայք դժուար կեանք են ունեցել, քանի որ իրենց ամուսինները ճնշուած էին, բանտերում էին… նաեւ նրանք ծանր բնաւորութիւններ ունէին. նրանք աշխատանք են տարել, որ պահպանեն իրենց ամուսինների կտակը, թողած աշխատանքները: Օրինակի համար, երկու թուղթ, որոնք Սւեթլանա Շերպաթիուքը կարողացել էր գտնել, մէկը՝ այն նամակն էր, որ Վարդանովը գրել էր 1974 թուին Ուքրանիայի Ընդհանուր դատախազին, որի մէջ պահանջում էր Փարաճանովի ազատումը: Այդ նամակը գնացել էր «Քէյ.Ճի.Պի»ի գլխաւոր կեդրոն, որի պատճառով Վարդանովին (հայրս) աշխատանքից արձակեցին («Արմէնֆիլմ»էն-Խմբ.) եւ ան 10 տարի չկարողացաւ նկարահանել կամ բեմադրել Հայաստանի քինոյի ասպարեզում: Իսկ Փարաճանովը 15 տարի չբեմադրեց: Ասեմ, որ այդ նամակը բացայայտեց այդ ժամանակուան իրադարձութիւնների անյայտ պատճառները: Սւեթլանա Շերպաթիուքը պահպանել էր մի ուրիշ նամակ, որը հայրս գրել եւ ուղարկել էր Փարաճանովին, այն ժամանակ, երբ ան գտնւում էր ուքրանիական բանտում: Փարաճանովը այդ նամակի տակը գրում է. «Խնդրեմ պահպանէք այս նամակը»: Իսկ մայրս՝ Սւեթլանա Մանուչարեանը, կարողացաւ հօրս ֆիլմերը «մոնթաժ» անել, պատկերները եւ գրութիւնները պահպանել: Ուրեմն, իրենց կատարած զոհողութիւնների համար այս երկու կիները պիտի ստանան մեր հիմնարկի առաջին մրցանակները: Նաեւ Պեւըրլի Հիլզ փառատօնի տնօրէնը պիտի ստանայ մեր մրցանակը, դրա համար որ ան պահպանել, վերամշակել եւ հանրութեան է ներկայացրել անյայտ կամ թերագնահատուած ֆիլմեր, որոնք կարող էին կորչել. օրինակ Կրիֆիթի (D.W. Griffith) 1910ի «Ին օլտ Քալիֆորնիա» ֆիլմը:

ՃՈՐՃ ԱՏՈՒՐԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս սկսած է Փարաճանովի եւ Վարդանովի յարաբերութիւնը: Ինչպիսի՞ զարգացումներ ունեցած է անոնց ընկերութիւնը, մէկ խօսքով՝ ինչպէ՞ս կը նկարագրէք անոնց կապը:
ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՎԱՐԴԱՆՈՎ.- 1964 թուին, երբ Վարդանով Ռուսաստանի յայտնի «Վկիք» (VGIK) ֆիլմարուեստի համալսարանը կը յաճախէր, այնտեղ առաջին անգամ ըլլալով տեսաւ «Մոռացուած Նախնիների Ստուերներ» ֆիլմը, հասկացաւ, որ Փարճանովը մեծ տաղանդ է: Իսկ իր դասընկերը՝ Ալեքսանտր Անթիփենքօն, Փարաճանովի Ուքրանիայի մէջ արգելուած եւ անաւարտ ֆիլմի՝ «Քիեւեան Թարմանկար»ի (Kiev Frescos) նկարիչն (cinematographer) էր եւ «Վկիք» վերադարձին Վարդանովին ցոյց տուեց այդ նկարահանուամից կտորներ, որը պատճառ դարձաւ որ ան հաստատօրէն համոզուի, որ Փարաճանովը մեծ վարպետ է: Իսկ երբ Վարդանովը 1967 թուին գնաց Հայաստան եւ անմիջապէս հանդիպեց Փարաճանովին, Փարաճանովը Վարդանովին տուեց «Սայեաթ Նովա»ի կամ ասենք՝ «Նռան Գոյնը»ի սցենարը: Վարդանով կարդաց եւ անմիջապէս սցենարի մասին իր մտքերը յայտնեց եւ Փարաճանովը հմայուած էր այդ մտքերի խորութիւնից եւ իմաստութիւնից… եւ դրանից յետոյ նրանք դարձան լաւ ընկերներ ու հետզհետէ նրանց բարեկամութիւնը սերտացաւ:

ՃՈՐՃ ԱՏՈՒՐԵԱՆ.- Ի՞նչ աշխատանքներ կը տարուին Փարաճանովի եւ Վարդանովի գործերը պահպանելու եւ կորուստէ փրկելու համար:
ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՎԱՐԴԱՆՈՎ.- Ինչպէս յիշեցի, մեծ վարպետների գործերի պահպանման համար մեծ աշխատանք կը տանեն նրանց կիները:
Յետոյ, մեր տասնամեակի վրայ երկարող մի ժանակահատուածի ընթացքում թափած ճիգով Արեւմուտքի մետիային ապացուցեցինք, թէ Սերգէյ Փարաճանովը պարզապէս կարեւոր սովետական սինեմայի բեմադրիչ չէ միայն, այլեւ բոլոր ժամանակների սինեմայի մեծագոյն վարպետներից մէկն էր: Դրա կողքին, մենք աշխատանք տարինք կանգնեցնելու Փարաճանովի վերագրուող կեղծուած արուեստի գործերի-քոլաժների առուծախը: Անցած տարի, Լոնտոնում կանգնեցրինք կարեւոր աճուրդի ընթացքին վաւերական կարծուած Փարաճանովի մէկ գործի վաճառքը:

ՃՈՐՃ ԱՏՈՒՐԵԱՆ.- Յաջողութիւն կը մաղթենք ձեզի՝ Փարաճանով-Վարդանով հաստատութեան բոլոր աշխատանքներունմէջ:
ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՎԱՐԴԱՆՈՎ.- Շնորհակալութիւն, նմանապէս ձեզ:

—————————————————————————————
Փարաճանով-Վարդանով Հաստատութիւնը

Փարաճանով-Վարդանով հաստատութիւնը հիմնուած է վաստակաւոր բեմադրիչներ Սերգէյ Փարաճանովի եւ Միքայէլ Վարդանովի արուեստի կտակներուն վրայ ուշադրութիւն կեդրոնացնելու համար:
Հաստատութիւնը իր տարեկան Փարաճանով-Վարդանով մրցանակով կը պարգեւատրէ ընկերութեան իւրայատուկ կամ շուքի տակ մնացած անդամները՝ ճանչնալով արուեստի մէջ անոնց գերազանցութիւնը:

Սերգէյ Փարաճանով (1924-1990)
Մեծապէս համարուած է ֆիլմարուեստի վարպետներէն մէկը, ինչպէս նաեւ կոչուած՝ հանճարեղ, վարպետ եւ կախարդ տիտաններ՝ Ֆելլինիի, Անթոնիոնիի, Կոտարի եւ Թարքովսկիի կողմէ: Փարաճանովի գլուխ գործոցները՝ «Մոռացուած Նախնիների Ստուերներ», «Սայեաթ Նովա» կամ «Նռան Գոյնը», յաճախ կը յայտնուին բոլոր ժամանակներու լաւագոյն ֆիլմերու ցանկին վրայ:
Միքայէլ Վարդանով (1937-2009)
Ան յառաջացուց վաւերագրական ֆիլմի նկարահանման «անբեմադրելի շարժումը բեմադրել»ու սահմանումը, եւ անոր համբաւը՝ իբրեւ իր սերունդի կարեւորագոյն վաւերագրական ֆիլմի բեմադրիչ եւ մտաւորական, ամրագրուած է իր ազդեցիկ վաւերագրական ֆիլմերուն մէջ, որոնցմէ կարելի է յիշել «Տարուան Եղանակը», 1975, «Փարաճանով՝ Վերջին Գարունը», 1992, ինչպէս նաեւ իր յօդուածաշարերուն մէջ, որոնց կարգին՝ «Չ՛ուղարկուած Նամակներ»ը:

«Փարաճանով-Վարդանով» Մրցանակներու Յանձնում
Արուեստագէտներու կեանքին մէջ անոնց կողակիցներուն ներդրումը արժեւորելու նպատակով հաստատուած «Փարաճանով-Վարդանով» մրցանակներու տարեկան առաջին մրցանակաբաշխութիւնը տեղի պիտի ունենայ Կիրակի, Ապրիլ 18ին, Պեւըրլի Հիլզի շարժապատկերի փառատօնի ճաշկերոյթի ձեռնարկին ընթացքին, «Ֆոր Սիզընզ» պանդոկին մէջ:
Այս տարուան մրցանակակիրներն են Սերգէյ Փարաճանովի եւ Միքայէլ Վարդանովի այրիները՝ ուքրանուհի Սւեթլանա Շերպաթիուք եւ Սւեթլանա Մանուչարեան, որոնք յատկանշական ներդրում ունեցած են իրենց կողակիցներու ստեղծագործութեանց մէջ: Այս տարի մրցանակ պիտի ստանայ նաեւ Պեւըրլի Հիլզի շարժապատկերի փառատօնի հիմնադիր Նինօ Սիմոնը:
Այս առիթով եւ նոյն օրը, երեկոյեան ժամը 3էն սկսեալ UCLA-ի «Ճէյմզ Պրիճըզ» սրահին մէջ («Մելինց» սրահ, 235 Charles E. Young Dr.) տեղի պիտի ունենայ Վարդանովի «Փարաճանով՝ Վերջին գարունը» ֆիլմին ցուցադրութիւնը: Տեղի պիտի ունենայ նաեւ դասակարգ երաժշտութեան կարճ համերգ մը եւ Մարտիրոս Վարդանովի (Միքայէլ Վարդանովի որդին) լուսանկարներու ցուցադրութիւնը: