Պատրաստեց՝
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Ստամոքսա-աղիքային (gastro-intestinal) արիւնահոսում կամ մարսողական ուղիի (digestive tract) արիւնահոսում ըսելով պէտք է հասկնալ այն արիւնահոսումը, որ կը նշմարուի սրբանէն (anus) եւ բերնէն: Այս նիւթին շուրջ գրութեանս մէջ պիտի գործածեմ միայն »ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսում« անուանումը:
Սրբանային արիւնահոսումը կը յայտնուի երկու ձեւով՝
1. Բացայայտ՝ կարմիր հեղուկային արիւնահոսումով (hematochesia).
2. Թաքուն՝ սեւ կուպրագոյն կղ-կղանքացումով (melena).
Բերանային արիւնահոսումը կը յայտնուի նոյնպէս երկու ձեւով՝
1. Բացայայտ ձեւով, այսինքն՝ արիւնափսխունքով (hematemesis):
2. Սրճագոյն արիւնախարն փս-խունքով (coffee ground emesis)
Հոս տեղին է ամփոփ ձեւով անդրադառնալ մարսողական ուղիի կազմախօսութեան, որպէսզի աւելի հասկնալի ըլլայ ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսումը:
Մարսողական ուղին կազմուած է վերին եւ վարի բաժիններով:
Վերին բաժինը կ՛ընդգրկէ՝ բերանը, ըմբանը (pharynx), որկորը (esophagus) եւ ստամոքսը:
Վարի բաժինը կ՛ընդգրկէ՝
1. Բարակ աղիքը (small intestine) իր ստորաբաժանումներով՝ »Այ.« Տասներկումատնաչափ աղիք (duo-denum),
բ. Զստաղիք-գալարաղի (ileum),
գ. Սնաղի-աղիճ (jejunum):
2. Հաստ աղիքը (large intestine, colon) իր ստորաբաժիններով՝
»Այ.« կոյր աղիք (caecum),
բ. Կոյր աղիքի որդանման ելուն (appendix),
գ. Վերընթաց հաստ աղիք (ascending colon),
դ. Հորիզոնական հաստ աղիք,
է. Վարընթաց հաստ աղիք (descending colon),
զ. Նախաղիք (rectum)
է. Սրբանային անցք (anal canal).
Ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսումը կրնայ պատահիլ մարսողական ուղիի որեւէ մէկ բաժնին մէջ՝ սկսելով բերանէն մինչեւ սրբան:
Սրբանային եւ բերանային բացայայտ արիւնահոսումը ինչպէս նաեւ սրբանային թաքուն արիւնահոսումը կրնան ըլլալ՝
1. Անցողակի՝ միայն մէկ անգամ.
2. Կրկնովի-մնայուն.
3. Մեղմ-պզտիկ՝ քիչ քանակութեամբ.
4. Զօրաւոր՝ մեծ քանակութեամբ.
Սրբանային եւ բերանային մեղմ եւ անցողակի արիւնահոսումը ընդհանրապէս որոշ ախտանշաններ եւ հիւանդագին երեւոյթներ չունենար:
Կրկնովի եւ զօրաւոր արիւնահոսումը կը յառաջացնէ զանազան աստիճանի որոշ ախտանշաններ եւ հիւանդագին երեւոյթներ, որոնցմէ կարելի է յիշել հետեւեալները՝
1. Արեան տկարութիւն-արեան կարմիր գնթիկներու նուազում (anemia),
2. Տժգունութիւն (pallor),
3. Մորթի խոնաւութիւն եւ պաղութիւն,
4. Սրտի արագ տրոփում (tachycardia),
5. Արագ շնչառութիւն (tachypnia),
6. Արեան ճնշումի նուազում (hy-potention),
7. Միզանուազում,
8. Անհանդարտ վիճակ,
9. Մատներու ծայրամասերու կապ-տութիւն (cyanosis),
10. Գլխապտոյտ,
11. Մտային դանդաղում, շուարած վիճակ,
12. Նուաղում (shock):
Սրբանային եւ բերանային սուր-զօրաւոր արիւնահոսումին հետեւանքով յառաջացած ախտանշանները շուտով կը յայտնուին: Իսկ սրբանային մեղմ եւ երկարատեւ կղկղանքային արիւնահոսումին ախտանշանները կը յայտնուին շատ ուշ եւ վերոյիշեալ ախտանշաններուն հետ մէկ տեղ կը յառաջանայ նաեւ լեարդի եւ երիկամներու աշխատանքի խանգարում եւ տկարացում:
Արիւնափսխունքի պարագային արիւնը կրնայ ուղղուիլ դէպի խռչափող եւ ապա երկու թոքերը: Հիւանդը այս կացութեան մէջ կ՛ունենայ շնչահեղձութիւն:
Բերանային արիւնահոսումի՝ արիւնափսխունքի պատճառներն են՝
1. Որկորաբորբ (esophagitis),
2. Որկորային երակա-զարկերակային արատաւոր կազմուածք (A-V malformation),
3. Որկորային խլիրդ եւ բոլիբ (polyp),
4. Որկիրային անօթային լայնացում (angeoma),
5. Ստամոքսաբորբ (gastritis),
6. Ստամոքսային խոց (ulcer),
7. Ստամոքսային խլիրդ եւ բոլիբ,
8. Տասներկումատնաչափ աղիքի խլիրդ եւ խոց:
Արիւնափսխունքի 90 առ հարիւրը հետեւանքն է ներստամոքսային եւ տասներկումատնաչափ աղիքի հիւանդութիւններուն, 50 առ հարիւրը հետեւանքն է տասներկումատնաչափ աղիքի խոցերուն, իսկ 3 առ հարիւրը՝ ստամոքսի խլիրդին:
Հոս տեղին է յիշել, որ բերանային արիւնահոսում կրնայ պատահիլ առանց փսխունքի հետեւեալ հիւանդութիւններու գոյութեան պարագային՝
1. Թոքային խլիրդ, որ կրնայ արիւնահոսում յառաջացնել: Հի-ւանդը թքնելով եւ հազալով թոքերուն մէջ կուտակուած արիւնը կը մղէ դէպի բերան եւ ապա կ՛արտահանէ բերնէն դուրս.
2. Քթաըմբանային (nasopharyngeal), բերանաըմբանային (oropharyngeal), ենթաըմբանային (hypopharyngeal) եւ բերանային զանազան վէրքեր, որոնք կրնան արիւնիլ զանազան ձեւերով: Հիւանդը բերնին մէջ կուտակուած արիւնը թքելով կ՛արտահանէ բերնէն:
Սրբանային արիւնահոսումը ինչպէս վերը յիշուեցաւ, կրնայ ըլլալ բացայայտ կամ թաքուն:
Բացայայտի պարագային՝ ենթական կ՛ունենայ արիւնախառն կղկղանք կամ միայն կարմիր արեան կորուստ: Այս սրբանային բացայայտ արիւնահոսումին պատճառներն են՝
1. Ստամոքսի եւ տասներկումատնաչափ աղիքի խոց եւ խլիրդ,
2. Բարակ աղիքներու բոլիբներ, անօթային ուռեցք, զարկերակային յօռի կազմուածք, ծոցակ (diverticulum), ծոցակաբորբ (diverticulitis) եւ խլիրդ.
3. Հաստ աղիքներու սուր եւ մնայուն աղէտապ (colitis), ծոցակ եւ ծոցակաբորբ, չղագրգռութիւն, խոց, բոլիբ եւ խլիրդ.
4. Նախաղիի թութք (hemorrhoids), բոլիբ, խլիրդ, զարկերակային յօռի կազմուածք.
5. Սրբանի ճեղք-ծերպ (fissure) եւ թութք.
6. Dysentary հիւանդութիւն.
Սրբանային թաքուն արիւնահոսումը կը յայտնուի սեւ կղկղանքով: Վերը յիշուած որկորի, ստամոքսի եւ բարակ աղիքներու զանազան հիւանդութիւններով թաքուն արիւնահոսում կրնայ տեղի ունենալ: Արտաթորուած կարմիր արիւնը մինչեւ հաստ աղիքի վերջաւորութեան հասնիլը կ՛այլափոխուի եւ կը ստանայ սեւ գունաւորում, որ կը յայտնուի սեւ կղ-կղանքով:
Ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսումի բոլոր պատճառները նկատի ունենալով հանդերձ, ան ընդհանրապէս աւելի կը պատահի այն հիւանդներու մօտ, որոնք կը տառապին երկարատեւ լեարդաբորբէ, արեան որոշ հիւանդութիւններէ, ընդոծին Hemophylia հիւանդութենէ, կը գործածեն մնայուն կերպով ալքոլ, aspirin եւ anti-imflamatory դեղեր, արեան հակամակարդումի դեղեր, ինչպէս՝ heparin:
Ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսումի ախտանշանները կախեալ են արիւնահոսումի վայրէն եւ քանակէն:
Արիւնափսխունք կը մատնանշէ վերին ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսում: Սրճագոյն փսխունք կը մատնանշէ, որ արիւնահոսումը դանդաղած է եւ կամ կեցած է:
Սրբանային մեծ քանակութեամբ արիւնահոսում կը նշանակէ բարակ աղիքներու կամ հաստ աղիքի մեծածաւալ արիւնահոսում:
Սեւ կղկղանք կը նշանակէ նուազագոյնը 100-200 մլ. արիւնահոսում յառաջացած ստամոքսին կամ բարակ աղիքներուն մէջ:
Սեւ կղկղանք կրնայ յառաջանալ կարգ մը սննդեղէններով, ինչպէս՝ ճակնթեղ եւ երկաթի դեղահատերով:
Ստամոքսա-աղիքային բացայայտ արիւնահոսումը ինքնին ախտաճանաչումի չի կարօտիր, սակայն անոր եւ սրբանային թաքուն արիւնահոսումի պատճառներուն ախտաճանաչումը խիստ կարեւոր է: Այս կը կատարուի բժիշկին կողմէ հետեւեալ գործընթացքով՝
1. Լսել հիւանդին կողմէ տրուած նկարագրականը.
2. Կատարել մարմնկան ընդհանուր եւ մանրակրկիտ քննութիւն.
3. Կատարել արեան, մէզի եւ կղկղանքի տարրալուծարանային քննութիւներ.
4. Կատարել որկորադիտակում (esophagoscopy), ստամոքսադիտակում (gastroscopy), նախաղիի դիտակում (colonoscopy).
5. Կատարել որոշ »Ք« ճառագայթային նկարահանումներ.
6. Կատարել համակարգչային (CT scan) եւ մաքնիսարձականգային (MRI) նկարահանում:
Ստամոքսա-աղիքային արիւնահոսումի դարմանումը կախեալ է անոր տարողութենէն եւ հիւանդին առողջական ընդհանուր վիճակէն:
Մեղմ-պզտիկ արիւնահոսումի պարագային, ուր միայն թեթեւ արեան կորուստ պատահած է առանց այլ ախտանշաններու գոյութեան, հիւանդին կը յանձնարարուի գործածել երկաթի դեղահատեր որոշ շրջանի մը համար եւ ուտել սննդարար ու առողջապահական սննդեղէններ:
Զօրաւոր եւ սուր արիւնահոսումի պարագային հիւանդը կը կարօտի բժշկական շտապ օգնութեան, այսինքն՝ կը կատարուի յատուկ հեղուկներու երակային շտապ ներարկում, արեան փոխներարկում եւ այլ բժշկական միջոցառումներ, նախքան ախտաճանաչումի մասնագիտական քննութիւններու: Այս հանգրուանէն ետք կը կատարուի զանազան քննութիւններ հասնելու համար արիւնահոսումի պատճառներու ախտաճանաչումին: Սուր արիւնահոսում ունեցող հիւանդներուն 80 առ հարիւրին արիւնահոսումը ինքնաբերաբար կը դադրի: Մնացեալ 20 առ հարիւրն է որ վիրաբուժական շտապ միջոցառումներու կը կարօտի:
Երկարատեւ-մնայուն արիւնահոսումի պարագային ընդհանրապէս շտապ օգնութեան կարիքը չըլլար, սակայն զօրաւոր արեան տկարացումի պարագային արեան փոխներարկում կը կատարուի եւ ախտաճանաչումի քննութիւնները կը կիրարկուին հասնելու համար հիմնական ախտաճանաչումին:
Բոլոր պարագաներուն ալ արիւնահոսումին հիմնական դարմանումը կ՛ըլլայ բուն ախտապատճառը դարմանելով, որ կ՛ըլլայ դեղամիջոցներով եւ վիրաբուժական միջոցառումներով:
