ՀԵՆՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ

Երկու շաբաթ առաջ «Ասպարէզ» օրաթերթը Պետօ Տէմիրճեանի ստորագրութեամբ մի յօդուած հրատարակեց։ Յօդուածի հեղինակը մոլեռանդօրէն առաջ էր քաշում այն գաղափարը, ըստ որի՝ պէտք չէ փոխել մեր թրքական կամ օսմանեան արմատներ ունեցող մականունները, որոնք, ըստ հեղինակի՝ «խնկաբոյր ժառանգութիւն են՝ աւանդուած մեր նախնիներից»:
Պիտի խոստովանեմ, որ մեր ժողովրդի մականունների թեման մշտապէս զբաղեցրել է իմ միտքը։ Ամէն անգամ, տարօրինակ, անբարեհունչ ազգանունների հանդիպելիս, սարսուռ է անցել մարմնովս ու մտածել եմ. ասենք թէ մեր պապերը թրքերի նման են առաջնորդուել )էն էլ է՛ն հի՜ն, յետամնաց ժամանակներում( մականուններ ընտրելիս, ապա հիմա, երրորդ հազարամեակում էլ, որպէսզի մեզ աւանդապահ ասեն, պիտի պահե՞նք մեր պապերի ու նախապապերի անբարեհունչ, չասելու համար՝ երբեմն պժգալի մականունները։
Ես միամտօրէն կարծում էի, թէ Պետօ Տէմիրճեանը պիտի զօրավիգ լինի մեր թրքաբոյր մականունները հայաշունչ անուններով փոխարինելու գաղափարին։ Սակայն նա յամառօրէն պնդում է հարազատ մնալ «մեծ հօրմէ եկած» մականունին։
Ես սպասում էի, որ ոեւէ մէկը կ՛անդրադառնայ չափազանց կարեւոր այս թեմային։ Եւ, իսկապէս էլ, Փետրուար 3ին, «Ասպարէզ» օրաթերթի մէջ լոյս տեսաւ Սարգիս Մանուկեանի՝ «Թէ Ինչո՞ւ Պէտք Է Հայացնել Մեր Թրքաբոյր Մականունները» վերնագիրով յօդուածը:
Ապրի՛ս, բարեկամս, դատողութիւններդ եւ եզրայանգումներդ ճիշդ սրտովս են։
Ես պատմական անդրադարձ չեմ անելու, թէ ինչո՞ւ, ի՞նչ պարագաների տակ, մեր մեծ հայրերը մականուններն առել են իրենց մասնագիտական, գործի հետ առնչուող բառարմատներից, եւ կամ՝ մարմնական որեւէ արատ ունենալը նկատի առնելով։ Ահա օրինակներ. հէնց՝ Տէմիրճեան )երկաթագործեան(, Պարմաքսզեան )առանց մատի՝ անմատեան), Քէմիքսզեան )առանց ոսկորի, անոսկոր, ասել կ՛ուզի՝ նիհար, բարալիկ(…:
Կարեւորը, որ նկատել է տալիս Սարգիս Մանուկեանը, օտարների համար դիւրամատչելի, ընթեռնելի, դիւրին գրուելիք անուն-մականուն որդեգրելու անհրաժեշտութիւնն է։
Ես ուզում եմ աւելի առաջ գնալ ու յորդորել մեր երիտասարդներին՝ փոխել իրենց անբարեհունչ, ինչո՞ւ չէ նաեւ՝ ականջի համար անհաճոյ հնչող մականունները, գէթ՝ անձնագիր կամ քաղաքացիութիւն ստանալու ժամանակ:
Ուզում էք ձեր պապերին արժանի՞ լինել՝ վերցրէ՛ք ոչ թէ նրանց արհեստի անուան արմատը, մասնագիտութիւնը եւ, կը ներէք՝ ֆիզիքական արատը, որ դժբախտաբար շատ կայ մեր մականունների մէջ, այլ նրանց, կամ նրանց նախորդ սերնդի հարազատների անունները, եւ նրանց վրայ կառուցէք մականուն։ Մեր իրականութեան մէջ շատ կան նմանօրինակ մականուններ, ասենք՝ Մակարեան, Լեւոնեան, Պետրոսեան… որքա՛ն որ կ՛ուզես։ Նման մականուններ ե՛ւ հեշտ են գրւում, ե՛ւ հեշտ են արտասանւում մեզ ծանօթ մի քանի լեզուներով:
Միթէ հնարաւոր չէ՞, ասենք, վերը թուարկածս թրքաբոյր մականունները փոխարինել հայահունչ մականուններով։ Խնդրե՛մ.
Սկսենք հէնց Տէմիրճեանից։ Ինչո՞ւ չասենք՝ ԵՐԿԱԹԵԱՆ )Երկաթագործեանը երկար է(, Պարմաքսզեանը՝ ՄԱՏԵԱՆ )Անմատեանը նուաստացուցիչ է(, Քէմիքսզեանն էլ՝ ՈՍԿԵԱՆ )Անոսկորեան՝ ամօթ է եւ ծիծաղելի…(, Պէրպէրեանը՝ Սափրիչեան, Կէօզալեանը՝ Սիրունեան…:
Մի խօսքով՝ կարելի է նաեւ հաշուի չառնել ոչինչ եւ նոր, գեղեցիկ բառարմատի վրայ մականուն ստեղծել: Որպէսզի մերկապարանոց չդիտուի իմ՝ վերեւում շարադրուծ մտածումները, ես ընթերցողին կը ներկայացնեմ մեր մականունի ծագման պատմութիւնը։
Մեր մականունը )ազգանուն( եղել է ՍԷՕՅԼԷՄԷԶԵԱՆ։ Երիտասարդ տարիքում աշխատակցելով Փարիզի «Երկունք» ամսագրին եւ «Յառաջ» թերթին՝ հայրիկս մշտապէս իրեն վատ է զգացել ՍԷՕՅԼԷՄԷԶԵԱՆ մականունի թրքական բառարմատի պատճառով, որը նշանակում է՝ ՉԱՍՈՂ։ Հոգեկան այս ծանր բեռից ազատուելու համար, նա որոշում է լեզուական ստուգաբանութեան ենթարկել այդ բառը՝ ՍԷՕՅԼԷ-ՄԷԶ եւ ապա թարգմանաբար ստեղծել հայերէնով՝ ԱՆ-ԱՍ բառական համարժէքը, որն արդէն գոյութիւն ունէր «անասելի» բառին մէջ, ի հակադրութիւն «ասելի» բառին։ Որոշումը գործի է վերածում Յակոբը, եւ Փարիզի «Հայ գաղթականների պաշտօնատան» վկայականով՝ ՍԷՕՅԼԷՄԷԶԵԱՆ-ը դառնում է ԱՆԱՍԵԱՆ:
Հետագայում, հայրիկիս այս քայլը մեծապէս գնահատում է հանճարեղ հայագէտ, անձնանունների անօրինակ մասնագէտ Հրաչեայ Աճառեանը, որը իր դասախօսութիւններից մէկի ժամանակ հայկական ազգանունների ծագման մասին խօսելիս՝ ի շարս այլ օրինակների, բերում է հետեւեալը.
«Համալսարանում ունենք Անասեան անունով մի բանասէր։ Հարցրի նրան այդ ազգանուան ծագումը։ Նա պատմեց, թէ իր պապը եղել է սակաւախօս մարդ, ուստի զայն կոչել են՝ ՍԷՕՅԼԷՄԷԶԵԱՆ )թուրքերէն՝ «չխօսող»(։ Իր յաջորդները հայերէնի թարգմանելով այդ անունը՝ դարձրել են ԱՆԱՍԵԱՆ, այսինքն՝ «չասողեան»», )Հ. Աճառեան, «Լիակատար Քերականութիւն Հայոց Լեզուի», հ. Զ, Եր., 1971, էջ 770(։
«Մեծամտութեան հարց չէ, երբ հարց կու տանք, թէ 21րդ դարու հայ մարդը ինչո՞ւ պիտի շարունակէ պահել այդ թրքաբոյր մականունները», գրում է Սարգիս Մանուկեանը եւ շարունակում՝ «որոնք ընդհանրապէս այդքա՜ն դժուարահնչելի են, մանաւանդ՝ Արեւմուտքի մէջ…»։
Շատ ճիշդ է նկատել պարոն Սարգիսը. ոչինչ չես ասի։ Վստահ եմ, որ ինքը իր բարեհունչ անուն-մականունի շնորհիւ՝ բարդութիւնների առջեւ չի կանգնել պետական, գաղթականական գրասենեակների հետ գործ ունենալիս։
Ես փորձից գիտեմ, թէ ի՛նչ թիւրիմացութիւնների միջով են անցնում Հայաստանից արտագաղթածները, պետական մարմինների հետ գործ ունենալիս, իրենց անբարեհունչ, թող ներուի՝ անճոռնի մականունների պատճառով։
Հայաստանում ՏԷՕՔՄԷՃԵԱՆ մականունը ո՛վ գիտի, թէ ինչպէ՛ս են գրել, յետոյ՝ Աստուած գիտի, թէ ռուսերէնում ի՛նչ է դարձել, ամենավերջում էլ՝ անգլերէն։ Դէ այդ ազգանուան տէ՛ր, արի՛ ու այդ շիլաշփոթի տակից դուրս արի։ Փորձի՛ր Հայաստանի անձնագիր ստանալ։ Ի՞նչպէս, ինչո՞վ պիտի առաջնորդուի դեսպանատան կամ հիւպատոսութեան աշխատողը։
Սրանք հարցեր են, որոնք խճճուած են նաեւ պատկան մարմիններում աշխատող անբարեխիղճ, անգրագէտ աշխատողների պատճառով, որոնք ինչպէս լսում՝ այնպէս էլ գրանցում են անհրաժեշտ փաստաթղթերի մէջ։
Մեր հասարակութեան մէջ որքա՜ն մարդիկ կան, որոնք քաշւում, ամաչում են հասարակութեան մէջ՝ իրենց այլանդակ ազգանունների պատճառով, ինչ է՝ թէ «հարազատ պիտի մնալ մեր պապերի յօրինած մականուանը»։ Պահել աւանդոյթը՝ չի նշանակում գերի լինել աւանդոյթին։ Կեանքի ընթացքը կարելի՞ է աւանդոյթով պայմանաւորել։
Եւ վերջում, ամենաարտառոց արտայայտութիւնը, որ արել էր ինչ որ մէկը Սարգիս Մանուկեանի հետ զրուցելիս, թէ՝ «… Կրօնք կը փոխուի, բայց մականուն չի փոխուիր»։
Քեզ բարեկամաբար խորհուրդ մը ուզում եմ տալ պարոն Սարգիս։ Չեմ գիտեր, թէ ո՛վ ըսած է այդ. ներողութիւն պիտի չըսեմ, այդ տխմա՛ր «ընկերդ», որ այդքան դիւրութեամբ կրնայ «կրօնք փոխել», հեռացո՛ւր քեզմէ… չըլլայ որ քեզ ալ համոզէ «կրօնք փոխել»… բնաւ պէտք էլ չունէիր այդ մարդուն ըսածը լսելի դարձնելու հասարակութեան…։ Լաւ է, որ չիմանանք անոր ո՛վ ըլլալը։ Անոր նմանները չէի՞ն արդեօք, որ նպաստեցին թուրքերու կողմէ հայ ժողովուրդին համար շինուած մսաղացի արտադրութեան։
Կը մնայ յուսալ, որ այլ ընթերցողներ եւս անդրադառնան Սարգիս Մանուկեանի չափազանց կարեւոր յօդուածին: