2013ը Եւրոպայի Հայ Դատի Գրասենեակին Համար Պատմական Տարի Էր
«ԵՐԿԻՐ».- 2013 թուականը աւարտւում է: Փորձենք ի մի բերել Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակի կատարած աշխատանքները, նաեւ՝ սպասելիքները 2014ին: Եթէ գնահատէք 2013ի աշխատանքը, ինչպէ՞ս կը գնահատէք:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Գնահատականներ չունեմ, կարող եմ ասել՝ թող ընթերցողները գնահատեն: Տարին լաւ սկսուեց՝ Յունուարի 9ին պաշտօնապէս Եւրախորհրդարանում Հայաստանի հետ բարեկամութեան խմբի ներկայացումն արեցինք: ԱԺ նախագահ Յովիկ Աբրահամեանն էր ներկայ: 40 պատգամաւորներ մասնակցեցին եւ ստորագրեցին համագործակցութեան համաձայնագիրը, ինչը շատ մեծ թիւ է Հայաստանի պէս փոքր երկրի համար: Նախագահը Արցախի հերոս տիկին Էլենի Թէօխարուսն է, որը վիրաբոյժ է եւ պատերազմի ընթացքում 18 անգամ ռազմաճակատում է եղել, եւ հիմա էլ, երբ առիթ է ստեղծւում, նա Արցախ է այցելում: Հիմնական նպատակը տարբեր երկրներից ու տարբեր կուսակցական խմբերից բաղկացած անձանց խումբ ստեղծելն էր, ինչն արուեց: Փոխնախագահներից մէկը Լիւքսեմբուրգից է, մէկը՝ Ֆինլանդիայից, մէկը անգլիացի է եւ չորրորդը՝ ֆրանսիացի: 4ն էլ տարբեր կուսակցութիւններից են՝ մէկը պահպանողական է, միւսը՝ ընկերվարական, կանաչ եւ անգլիական պահպանողական կուսակցութիւնից:
Նպատակը, անշուշտ, Եւրախորհրդարանում ոչ միայն մեր շահերը պաշտպանելն ու քարոզչութիւն անելն է, այլեւ Արցախի եւ Ցեղասպանութեան հարցերին աւելի ծանօթացնելը: Կազմաւորումից երկու ամիս անց նրանց պատուիրակութիւնը Հայաստան եւ Արցախ այցելեց, Ապրիլի 24ին ծաղկեփունջ դրեցին Ծիծեռնակաբերդում, ինչը Եւրախորհրդարանում եւ, ընդհանրապէս, եւրոպական շրջանակներում բաւական մեծ աղմուկ բարձրացրեց. հասկանալի է՝ Ադրբեջանը լուրջ բողոքներ յղեց թէ՛ խորհրդարանին, թէ՛ Էշթոնին եւ թէ Բարոզոյին, թէ ինչպէս կը լինի, որ Եւրախորհրդարանի պատուիրակութիւնը այցելում է Արցախ: Դրանից յետոյ նրանք Մայիսի վերջին՝ 29ին, կազմակերպեցին Ցեղասպանութեան եւ հատուցումների շուրջ միջոցառումը, որին ներկայ էր Վալերի Բուայէն, այն պատգամաւորը, որը Ֆրանսիայի խորհրդարանում ներկայացրել էր ժխտման դէմ օրէնքի նախագիծը: Այնտեղ բարեբախտութիւն ունեցանք, որ ներկայ գտնուի նաեւ Եւրանեսթի հայկական պատուիրակութիւնը, եւ բացի օտարներից, ելոյթ ունեցաւ նաեւ Վահան Յովհաննիսեանը:
Ասեմ, որ երկու դէպքերում էլ՝ ե՛ւ Հայաստան, ե՛ւ Արցախ այցելութիւնները կազմակերպուեցին Հայաստանի դեսպանութեան հետ համատեղ, որոնց հետ շատ մտերիմ համագործակցութիւն ունենք, իսկ Մայիսի 29ի միջոցառումը տեղի ունեցաւ ուղղակի մեր միջոցով:
Յունիսին ցուցադրուեց Սիւզան Խարդալեանի «Մեծ Մօրս Դաջուածքները» ֆիլմը: Ֆիլմի ցուցադրութիւնը Եւրախորհրդարանում երկու շուէդ պատգամաւորների հոգածութեամբ էր, որը շատ մեծ հետաքրքրութիւն առաջացրեց:
Սեպտեմբերի սկզբին մասնակցեցինք Սլովակիայում՝ Բրատիսլաւայում կայացած խորհրդաժողովին, իսկ Հոկտեմբերի սկզբին Արցախի ազատագրական պայքարի 25ամեակի առթիւ Արցախի Պետական յատուկ յանձնաժողովի հետ միասնաբար կազմակերպեցինք գիտաժողով եւ դրսից 15ից աւելի հիւրեր կարողացանք բերել Արցախ: Նրանց թւում էին քաղաքական դէմքեր՝ սենատորներ, ակադեմիկոսներ, ինչպէս նաեւ լրագրողներ: Այդ այցելութեան ընթացքում բոլորը, բացի տիկին Թէօխարուսից, առաջին անգամ էին Արցախում: Մեր խնդիրն էր նրանց ծանօթացնել իրականութեանը, որպէսզի համոզուեն, որ մեր դիրքերը ճիշդ են: Մեզ այդ խնդիրը յաջողուեց:
Հոկտեմբերի 11-13ին, Ստոկհոլմում, Քրդերի երրորդ համաշխարհային համագումարը գումարուեց, ուր երեք հիմնական բանախօսներից մէկը ես էի, եւ այնտեղ առիթ եղաւ նաեւ տեսնելու եւ խորհրդակցելու Իրաքում անկախ Քրդստանի մարզի, ինչպէս նաեւ այդ շրջանակների ղեկավարների հետ:
Կարելի է պատմական համարել Եւրոպահայերի երրորդ համագումարը, որին մասնակցեցին 180ից աւելի պատգամաւորներ: Մենք նախատեսել էինք 120 հոգու համար՝ նախկին փորձից ելնելով, եւ ստիպուած էինք մի պահ կանգնեցնել արձանագրութիւնները, քանի որ սրահի իմաստով հնարաւորութիւն չունէինք՝ թէ՛ հայկական բաժնում, թէ՛ Եւրապառլամենտում աւելի մեծ սրահ գոյութիւն չունէր: Պատմական էր այն իմաստով, որ ներկայ եղաւ նաեւ Արցախի պատուիրակութիւնը՝ նախագահ Բակօ Սահակեանի գլխաւորութեամբ, պատուիրակութեան կազմում էին նաեւ փոխվարչապետ Արթուր Աղաբեկեանն ու արտաքին գործերի նախարար Կարէն Միրզոյեանը: Պատմական իրողութիւնը յաջորդ օրն էր, երբ Արցախի նախագահ Բակօ Սահակեանը այցելեց Եւրախորհրդարան. առաջին անգամ էր, որ չճանաչուած պետութեան նախագահը ներս մտնի: Դրանից առաջ եղել են դէպքեր, որ եկել են, բայց ինչ որ պատգամաւոր է իջել ներքեւ, գնացել են նրա գրասենեակը, սուրճ են խմել, ու դրա մասին յայտարարութիւն չի եղել: Պարոն Սահակեանը մտաւ Եւրախորհրդարանի ամենամեծ դահլիճը, իսկ նրա կողքին Եւրոպայի ամենամեծ կուսակցութեան՝ ԵԺԿի նախագահն էր: Նա Եւրախորհրդարանում պաշտօնապէս ձայն ստացաւ եւ ներկայացրեց Արցախի դիրքորոշումները, խնդիրները, որ Արցախը պետութիւն է, գոյութիւն ունի, որտեղ մօտ 150 հազարից աւելի մարդիկ են ապրում, որ դա իսկական կազմակերպուած պետութիւն է, եւ ինքն այդ երկրի նախագահն ու այդ երկրի կամքը ներկայացնողն է: Բակօ Սահակեանը Եւրախորհրդարանում հանդիպում ունեցաւ 12 երեսփոխանների հետ, եւ դա փակ կամ գաղնտի չեղաւ, այլ եղաւ հրապարակային, լուսանկարուեց ու հրապարակուեց բոլոր հնարաւոր կողմերով, որ Արցախի նախագահը այցելել է Եւրախորհրդարան ու պաշտօնապէս հանդիպել է եւրապատգամաւորների հետ:
Բակօ Սահակեանը այցելեց նաեւ Բելգիայի խորհրդարան, լինելով չճանաչուած պետութեան նախագահ, եւ հանդիպում ունեցաւ 5 սենատորների հետ, հնարաւորութիւն ունեցաւ կարծիքներ փոխանակելու Արցախի ներկայ իրականութեան վերաբերեալ, եւ թէ ինչպէս կարելի է, որ բելգիական կողմը օժանդակի, որ Արցախի հարցը մեր համոզուած ձեւերով լուծուի:
Արցախի նախագահը, Հոլանդիայի Հայ Դատի յանձնախմբի նախաձեռնութեամբ, հանդիպում ունեցաւ նաեւ Հոլանդիայի Ազգային ժողովի արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի նախագահի հետ:
Հարկ եմ համարում նշել, որ Ադրբեջանի դեսպանն ինքն անձամբ զանգահարել էր Եւրախորհրդարանի բոլոր՝ 700 պատգամաւորներին եւ յորդորել ներկայ չլինել ու չյարաբերուել Արցախի նախագահի հետ, բայց նրա յորդորները անտեսուեցին: Ես կարծում եմ, որ Արցախի պատուիրակութիւնն ու նախագահը գոհ մնացին իրենց այցելութիւնից, ճիշդ հասկացան, թէ ինչ է Բրիւսելը, ինչ է ԵՄն, ինքը՝ նախագահը հնարաւորութիւն ունեցաւ անձամբ պատկերացնելու այդ ամէնը: Նաեւ նախագահը եւ նրան ընկերակցող պատուիրակութիւնը, բայց հիմնականում նախագահը, իրենց յայտարարութիւններում անդրադարձան Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախմբին՝ շնորհակալութեամբ ու գոհունակութեամբ, իրենց ընձեռուած հնարաւորութիւնների համար: Բակօ Սահակեանը մեզ պաշտօնապէս շնորհակալական նամակ է ուղարկել, որը մենք արդէն մեր ֆէյսբուքեան էջում հրապարակել ենք:
Բայց ամբողջ տարուայ ընթացքում մեր գործունէութիւնն ու ներկայութիւնը մնայուն են Եւրանեսթի հետ, որի հայկական պատուիրակութեան քարտուղարութեան բրիւսելեան անդամ է նաեւ մեր գրասենեակի քարտուղարութեան անդամ Պետօ Սեմիրճեանը: Շատ անգամ պատուիրակութիւնը, մենք ու Հայաստանի դեսպանութիւնը Եվրանեսթում կարողանում ենք ունենալ որոշ յաջողութիւններ կամ կանխարգելել ազերիների նախաձեռնած սադրանքները: Ազերիները շատ միջոցներ, հսկայական գումարներ են ծախսում այդ ուղղութեամբ: Ազերիները Եւրոպայում հեղինակութիւն, վարկանիշ չունեն, բայց նրանց էներգետիկ կարողութիւններն են, որ ապահովում են նրանց ներկայ լինելը: Նոյնիսկ պատահեց այնպէս, որ մարդիկ, ովքեր կարծում էին, թէ կարող են ազերիների համախոհները լինել, կանգնեցին ու յայտարարեցին, թէ նրանք իրենց չեն կարող գնել նաւթով, բայց, յամենայն դէպս, շատ յստակ է, որ Ադրբեջանն իր նաւթով շատ յաճախ ոմանց պարտադրում է, որ Եւրոպական միութեան սկզ-բունքներին հակասող որոշումներ ու արձանագրութիւններ ընդունեն:
«ԵՐԿԻՐ».- Իսկ ի՞նչ գումարներով էք այս ամէնը անում:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Մենք, հասկանալի է, Հայաստանից որեւէ օժանդակութիւն չենք ստանում: Մեր ունեցած ֆինանսական հնարաւորութիւնները մեզ համար հայթայթում է ՀՅԴ Բիւրօն, որի յանձնախումբն ենք մենք: Հասկանալի է, որ ՀՅԴն ֆինանսական լայն կարողութիւններ չունի, բայց պէտք է ասեմ, որ, բարեբախտաբար, Եւրոպայում կան ազգային դէմքեր, ովքեր մեր արածների կարեւորութիւնը հասկանում են եւ օգնում են:
«ԵՐԿԻՐ».- Փաստօրէն, երկու ճիւղով է Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակն իր գործունէութիւնը տանում՝ Ցեղասպանութեան ճանաչում եւ Ղարաբաղի հարցի լուծում:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ոչ, մի այլ խնդիր էլ կայ՝ երրորդը æաւախքն է: Աշխատանքներ են տարուել նաեւ æաւախքի ուղղութեամբ: Այս պահին մեր հիմնական աշխատանքներում æաւախքը երրորդ հիմնական թեւն է: Ամերիկայում Հայ Դատի յանձնախումբը՝ Վաշինգտոնի գրասենեակը, աշխատում է æաւախքում ներդրումներ եւ նիւթական ներկայութիւն ապահովելու, իսկ մերը՝ քաղաքական ներկայութիւն ապահովելն է, որովհետեւ Վրաստանն ուղղակի կապուած է Եւրոպայի հետ: Երկու առիթներով Բրիւսել եկաւ Արտակ Գաբրիէլեանը՝ æաւախքի հասարակական կազմակերպութիւնների համակարգողը, եւ ունեցաւ հանդիպումներ: Առաջին անգամ 15 պատգամաւորների հետ հանդիպեց, որոնց ներկայացրեց ամբողջական թղթածրար՝ ջավախահայութեան խնդիրներով ու պահանջներով: Մարդիկ, որոնք ուղղակի առնչուել են Վրաստանի հետ, ծանօթ չէին æաւախքի խնդիրներին: Արտակ Գաբրիէլեանը հանդիպեց Եւրոպական յանձնախմբի Վրաստանի պատասխանատուների հետ, եւ ասեմ, որ մենք հանդիպումներ ունեցանք Թբիլիսիում թէ՛ Եւրամիութեան պատուիրակութեան հետ, թէ՛ արտաքին գործերի նախարարութեան եւ ինտեգրացիայի նախարարութեան ու օմբուդսմենի (մարդկային իրաւունքներու պաշտ-պան-Խմբ.) հետ, թէ՛ շատ այլ բարձրաստիճան պաշտօնեաների հետ, որոնց ներկայացրինք ջաւախահայութեան խնդիրները: Հիմա նոր կառավարութիւն կազմաւորուեց այնտեղ, եւ մենք արդէն ծրագրում ենք 2014ի մեր գործունէութիւնը:
Այս պահին հիմնական հարցերից մէկն էլ Սիրիայի հարցն է: Այս դէպքում մենք ամէն կերպ ջանում ենք, որ այն գումարները, որ ԵՄն ուղարկում է Սիրիա, դրանցից բաժին հասնի նաեւ սիրիահայութեանը: Բայց մեր երկրորդ՝ շատ մեծ կարեւորութիւն ունեցող ամէնօրեայ աշխատանքներից մէկն էլ սիրիահայութեան ֆիզիքական անվտանգութիւնն ապահովելու հարցն է: Եթէ ոչ ամէն շաբաթ, գոնէ ամիսը մէկ անգամ հանդիպումներ ու յարաբերութիւներ ենք ունենում Սիրիայում դերակատարութիւն ունեցող անձանց հետ, որպէսզի կարողանանք օգնել մեր քոյրերին եւ եղբայրներին:
Անցնող տարում սրանք էին մեր հիմնական 4 ուղղութիւնները, բացի ընթացիկ միւս հարցերից:
«ԵՐԿԻՐ».- Վերջին շրջանում Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը, կարծես, դանդաղել է: Յամենայն դէպս, պետութիւններն արդէն նախկինի պէս յաճախակի չեն ճանաչում այն: Ինչի՞ հետ է դա կապուած, կամ արդեօք դա կապուած չէ՞ ստորագրուած հայ-թուրքական արձանագրութիւնների հետ, որոնցից մինչ օրս չենք էլ հրաժարուել:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Պատճառները միայն դրանք չեն, դրանից շատ առաջ էին սկսուել տխրահռչակ դէպքով՝ TARK-ի ստեղծումով: Անշուշտ, արձանագրութիւների ստորագրումը եւս ազդում է. եւրոպական երկրներում լաւ գիտեն հարցերի էութիւնը, ամէն ինչ լաւ են հասկանում, եւ մեր բացատրութիւններն ընդունելի են, բայց շատ երկրների կարծիքն այն է, որ ստորագրուեցին արձանագրութիւնները, ուրեմն՝ մենք ոչ մի բան չանենք, որպէսզի չխանգարենք այս գործընթացին: Հիմա այդ գործընթացն այլեւս գոյութիւն չունի, այս պահին սառած է, բայց ստորագրութիւնը կայ, ու այդ խաղաքարտը Թուրքիան կարող է շատ հանգիստ խաղարկել 2015 թուականին: Դա արդէն իսկ սկսուել է՝ զանազան պրովոկացիոն (գրգռիչ-Խմբ.) յայտարարութիւններով ենթահող պատրաստել, որպէսզի գնդակը կամաց-կամաց դէպի մեր կողմը բերեն, որ այս անգամ էլ մենք ստիպուած լինենք պատասխանելու. մինչեւ հիմա գնդակը նրանց դաշտում էր: Դրա համար դժուար է այս պահին այդ պրոցեսի մէջ մտնել: Յամենայն դէպս, մի շարք երկրների հետ մեր աշխատանքն այս պահին կայ, որպէսզի կարողանանք հարցը նորից շրջանառութեան մէջ դնել, բայց շատ դանդաղ է, եւ մարդիկ նաեւ հետաքրքրուած են իմանալու, թէ ուր պէտք է գնանք: Հիմա, անշուշտ, հինգ երկիր աւելի կամ պակաս ճանաչեն Ցեղասպանութիւնը, դրանից բուն էութեան մէջ բան չի փոխուի. Եւրամիութեան երկրների գրեթէ կէսը ճանաչել է Ցեղասպանութիւնը, ինքը՝ Եւրամիութիւնն ունի 1987 թուականի որոշումը, եւ այդ կէտը մի քանի անգամ նոյն կերպ կրկնել է: Մեր հիմնական աշխատանքն այլեւս պէտք է լինի այն պարզ բանը, որ այդ կերպով Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը բերենք հասցնենք նրան, որ այլեւս գնանք նաեւ հատուցումներ պահանջելու ճանապարհով, որովհետեւ մեծ մասը ճանաչեցին Ցեղասպանութիւնը եւ Թուրքիային կոչ արեցին mea culpa (յանցանքս է-Խմբ.) անել ու դրանով բաւարարուել են: Եւ հիմա՝ հէնց այս պահին չեմ կարող ասել, թէ ինչ պէտք է անենք 2014 եւ 2015 թուականներին եւ որոնք են մեր ծրագրերը, որովհետեւ եթէ ես հիմա բարձրաձայնեմ, անշուշտ, միւս կողմն էլ կարող է իմանալ դրանց մասին ու, ըստ այդմ, պատրաստուել մեր անելիքներին հակադարձելուն: Մենք կ՛ասենք, երբ զգանք, որ դրա համար յարմար պահն է: Այնպէս որ՝ լուրջ գործընթացի մէջ ենք, լուրջ ուսումնասիրութիւնների մէջ ենք: Եւ կարծում եմ, որ ճիշդ է մեր կուսակցութեան կեցուածքը ի սկզբանէ, երբ ասում էր՝ Հայաստանը պէտք է իր ստորագրութիւնը հետ կանչի ու պահանջի, որ Թուրքիան առանց նախապայմանների պէտք է բացի Հայաստանի հետ սահմանները եւ ճանաչի Ցեղասպանութիւնն ու ընդունի պատասխանատուութիւնը:
«ԵՐԿԻՐ».- Հայաստանը, փաստօրէն, հետ չի կանչում իր ստորագրութիւնը, ի՞նչ կարող է դրանից հետեւել:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Թէ 2015 թուականին ինչ կը հետեւի, կարող ենք մի քիչ երեւակայել՝ հաշուի առնելով գրեթէ ամէն շաբաթ Թուրքիայի կողմից հնչող յայտարարութիւնները: 2014 թուական ենք մտնում, եւ հայութիւնը ձեռքերը ծալած չի մնալու 2015 թուականին, այս պահին կայ հայութեան մօտ պայքարելու ոգին, իսկ 2015 թուականը պէտք է վճռորոշ լինի նոր քայլերի առումով: Կարծում եմ, Թուրքիան իր ձեռքին ունեցած դիւանագիտական եւ, հաւանաբար, նաեւ ոչ դիւանագիտական հնարաւորութիւնները կ՛օգտագործի, որպէսզի այդ ամէնի առաջն առնի, որովհետեւ յայտնի է, որ այսօր Դաւութօղլուի այդ հայեցակարգը՝ զրօ պրոբլեմ հարեւան երկրների հետ, չի գործում. այսօր զրօ յարաբերութիւններ են բոլոր նպատակադրուած երկրների հետ, բոլորի հետ Թուրքիան այսօր հարցեր ունի: Եւ Թուրքիան հայկական խաղաքարտը պէտք է գործածի:
Մենք շատ մտահոգուած ենք, որ արձանագրութիւնների առկայութիւնն ու դրանց ներքոյ Հայաստանի ստորագրութիւնը Թուրքիան ի նպաստ իր մշակած ծրագրերի շատ լաւ կ՛օգտագործի: Թուրքիան դրանք կը սկսի կիրառել, եւ մեր անելիքների մի կարեւոր մասը, որոնք, հաւանաբար, կը կարողանային տարբեր հանգամանքներում ազդու լինել, նոյն իմաստը չեն ունենայ, որովհետեւ, ի վերջոյ, աշխարհի կենտրոնը մենք չենք, մեր ամէն ասածը չէ, որ եւրոպացիները, ամերիկացիները կամ որեւէ այլ մէկը անմիջապէս պէտք է «այո» ասեն: Միւս կողմի խաղաքարտերն էլ պէտք է քննեն, եւ երբ նա քո ստորագրութեամբ զօրաւոր մի խաղաքարտ ունի, դրանից յետոյ քո դիրքերը աւելի են թուլանում, եւ տեսակէտներդ հաստատելու համար ուժերդ ու ջանքերդ պէտք է բազմապատկես՝ ինչ որ բան անել կարողանալու համար:
«ԵՐԿԻՐ».- Հայաստանի կտրուկ շրջադարձը ԵՄից դէպի ՄՄ, որքանո՞վ կարող է ազդել Հայ Դատի առաջիկայ աշխատանքների վրայ: Եւրոպայում դա ինչպիսի՞ բացասական հետեւանքներ կարող է ունենալ, ինչքանո՞վ կը դժուարացնի ձեր աշխատանքները:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Այս պահին մենք տեղեակ չենք, գոնէ ես տեղեակ չեմ, թէ Եւրոպայի հետ ասոցացման համաձայնագիրը յստակ ինչ էր նախատեսում կամ Մաքսային միութեանը մեր մասնակցութիւնը ինչ պայմաններով պէտք է լինի: Վերջնական տեսակէտ չեմ կարող ունենալ, թէ ինչ պէտք է լինի, եթէ դէպի մէկի կամ միւսի կողմը գնայինք: Որպէս եւրոպացի, ես Եւրոպայում ծնուել, մեծացել եմ, եւրոպական մշակոյթով եմ ապրում, բնականաբար, ես պէտք է ուզէի, որ մեր արեւելումը լինէր եւրոպական արժէքների հիման վրայ: Քաղաքական պատճառներով եւ այն ճնշումներով, որ բանեցուեցին մեզ վրայ, եւ ճիշդ չէ, որ մենք դա թաքցնենք ու ասենք, թէ մենք կամաւոր այդ որոշումն ընդունեցինք: Ի վերջոյ, բոլորս էլ գիտենք, որ ճնշումներ բանեցուեցին, բոլորս էլ տեսանք, որ գազի գինը յանկարծ թանկացաւ. ինչո՞ւ յանկարծ թանկացաւ գազի գինը Եւրոպայի հետ ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախաշեմին, քանի տարի էր, որ Ռուսաստանն Ադրբեջանին զէնք էր վաճառում, ինչո՞ւ յանկարծ այս օրերին հէնց իրենց կողմից յայտնի դարձաւ, որ իրենք Ադրբեջանին «Սմեր»չ են վաճառում եւ այլն… Որ ժողովրդի մէջ վախ մտնի: Ինչո՞ւ յանկարծ նրանք ասացին, թէ Ռուսաստանում բնակուող մօտ 800 հազար անօրինական ներգաղթեալների պէտք է հետ ուղարկեն Հայաստան: Սրանք բոլորը, հասկանալի է, որ ճնշումներ էին, եւ ես չեմ հասկանում, թէ ինչու Հայաստանն այդ կեցուածքն ունեցաւ, թէ՝ մենք մեզ քննեցինք ու սառը սրտով որոշում կայացրինք… Յայտնի է, որ ճնշումների հիման վրայ դա եղաւ, իսկ հիմնականը Ղարաբաղի հարցն էր: Արցախի հարցով էլ լուրջ ճնշումներ են եղել Հայաստանի վրայ: Այս մէկը եւրոպացիները հասկացան, որ Հայաստանը փոխեց իր որոշումը, որովհետեւ նրա վրայ շատ մեծ ճնշումներ բանեցուեցին: Եւրամիութեան հիմնական մտահոգութիւնը Ուկրաինան էր, որ մեծ երկիր է, Եւրոպայի տարածքի երկիր է եւ իրենց համար հիմնականը Ուկրաինան չփախցնելն էր: Անշուշտ, Հայաստան, Վրաստան եւ Մոլդովա բոլորի խօսքերում էլ նշւում էր, բայց նրանց հիմնական մտահոգութիւնը Ուկրաինան էր եւ Ռուսաստանի դէմ միջոցներ ձեռնարկելը, որ այդ ճնշումները դադարեն:
Հայաստանի պարագայում նրանք հասկանում էին, եւ գրեթէ բոլորն էլ նշեցին, որ Հայաստանի դրդապատճառը հիմնականում քաղաքական էր, որովհետեւ բաց ու շատ կարեւոր հիմնական ազգային հարց ունենք: Եւ այնտեղ բոլորի կողմից կոչ եղաւ, Շտեֆան Ֆիւլէն էլ այդ օրն արտայայտուեց, որ պէտք է զգուշութեամբ մօտենալ, պէտք չէ մեկուսացնել Հայաստանը, որովհետեւ վերջնականապէս կարող է Եւրոպայի համար կորսուել: Բայց, միւս կողմից, նրանք ուզեցին նաեւ Հայաստանին մի շարք մեսիջներ յղել, որ ամէն ինչ այնքան էլ հեշտ չի լինելու՝ 3 տարի դուք մեզ հետ բանակցեցիք, Յուլիսին յայտարարեցիք, որ մենք Վիլնիւսում պէտք է նախաստորագրենք ասոցացման համաձայնագիրը, եւ յանկարծ այլ բան յայտարարեցիք Սեպտեմբերին եւ որեւէ խօսք չասացիք, թէ ստիպուած այդ քայլին դիմեցիք, այլ ասացիք, թէ քննարկեցինք ու տեսանք, թէ սա մեզ համար աւելի լաւ է, այնինչ՝ Յունիսից մինչեւ Սեպտեմբեր հնարաւոր չէ, որ Հայաստանը քննարկած ու յանգած լինի այն մտքին, թէ իր համար աւելի լաւ էր Մաքսային միութեանն անդամակցելը, քան Եւրամիութեանը:
Ինչ վերաբերում է քաղաքական ենթատեքստին, ապա Եւրոպան մեզ անվտանգութեան որեւէ երաշխիք չի կարող տալ, քանի որ Եւրոպան այսօր 28 երկիր է, եւ ամենահեշտ որոշում կայացնելու համար անգամ բաւականին երկար ժամանակ է պահանջւում: Այսինքն՝ Աստուած չանի, եթէ Արցախին ինչ որ բան պատահի, Եւրոպան մեզ այս պահին երաշխիքներ չի կարող տալ: Դրա համար ես կարծում եմ, որ այլընտրանք չկար, եթէ այս պարագայում մենք այդ ճնշումի տակ էինք, այլընտրանք չունէինք եւ պէտք է ընդունէինք դա:
«ԵՐԿԻՐ».- Բայց պէտք է անկեղծ լինէինք:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Այո՛, եթէ մենք ասէինք՝ պարոննե՛ր, ճիշդ է, մենք ձեզ հետ խօսեցինք, բայց տեսէ՛ք, սրանք են պատճառները, եւրոպացիները կը հասկանային, որ այս մարդիկ շատ մեծ ճնշման տակ են, եւ չէին ասի, թէ երկու ամսուայ մէջ մենք տարբեր բաներ ենք ասում յանկարծ…
«ԵՐԿԻՐ».- Քաղաքականութեան մէջ ազնուութիւնը գերադասելի՞ է:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ոչ անպայման, քաղաքականութիւնը կեղտոտ բան է, բայց դիմացինդ այս բաները յիշում ու նշում է: Այսինքն՝ պէտք չէ, որ մենք մի շարք հարցերում Հռոմի պապից աւելի կաթոլիկ լինենք: Մի շարք հարցերում մենք էլ մեր ճկունութիւնը պէտք է ունենանք: Մենք շատ լաւ բանակցող խումբ ունեցանք՝ փոխարտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականեանի խումբը ԵՄի հետ շատ լաւ բանակցեց: Երբ մենք սկսեցինք բանակցութիւնները, Մոլդովայից ու Վրաստանից յետ էինք ասոցացման հարցում, բայց հասանք նրանց, քանի որ լաւ բանակցողներ ունէինք: Եւ ասոցացման համաձայնագիրը եթէ չկապուէր Խոր եւ համապարփակ ազատ առեւտրի համաձայնագրին, ինչպէս որ սկզբում էր, հաւանաբար հնարաւոր կը լինէր ինչ որ լուծում գտնել: Ես շարունակում եմ մտածել, որ ասոցացման համաձայնագիրը Հայաստանի համար շատ կարեւոր բան է: Ինչպէս Վիլնիւսում յայտարարուեց թէ՛ նախագահի կողմից, թէ՛ այստեղ՝ Ֆիւլէի կողմից, որ գործընթացը պէտք է շարունակուի նոր հանգամանքների հիման վրայ, բայց կարծում եմ, որ Հայաստանի համար բացառիկ առիթ է ասոցացման համաձայնագիրը փոփոխուած ձեւով կամ գրեթէ նոյն ձեւով ստորագրելու, որովհետեւ եւրոպական հասկացողութիւնը եւ մօտեցումը, մարդու իրաւունքների եւ համամարդկային արժէքների երկրի կառավարման ձեւի, երկրի ընտրական համակարգի եւ դրանց ճիշդ պահպանման հարցերը Հայաստանի համար շատ կարեւոր են: Եւ ես դրանում համոզուած եմ նաեւ, որովհետեւ եթէ երկրի ներքին կացութիւնն ու համակարգը փոխւում են, դա միանշանակ դրական կերպով է ազդում նաեւ երկրի տնտեսական զարգացման վրայ, որովհետեւ շատ անգամ տնտեսութեան լաւ կամ վատ ընթացքը հիմնուած է հոգեբանութեան վրայ, թէ ժողովուրդն ինչ հոգեբանութիւն ունի: Այսօր մեր ժողովրդի հոգեբանութիւնը, յստակ է, որ ցածր մակարդակում է գտնւում, քանի որ տեսնում ենք, որ որեւէ բանի այլեւս հաւատացող չկայ, որեւէ բան սպասող չկայ: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանը պէտք է շարունակի դէպի Եւրոպա այդ գործընթացը: Դէպի Մաքսային միութիւն պէտք է հասկանալի լինի, որ այլընտրանք չունենք, բայց ինչ վերաբերում է դէպի Եւրոպա մօտեցման մեր ներքին արժեհամակարգին, ես կարծում եմ, որ Հայաստանի համար դա շատ կարեւոր է:
