ՊՕՂՈՍ ՇԱՀՄԵԼԻՔԵԱՆ
1972ի Ապրիլ 9ին, ծննդեանս տարեդարձին օրը, Շահմելիքեան մը աւելցաւ մեր շատ փոքր գերդաստանին: Մարօն էր, որ այդ օրը եղբօրս՝ Անդրանիկին հետ հայ ընտանիք մը կազմելով՝ միացաւ մեր ընտանիքին:
Բախտաւորուեցան երկու զաւակներով:
Երջանիկ էինք:
Այդ ուրախ թուականէն 7 տարի ետք՝ Յունուար 5, 1979ին, Ս. Ծննդեան Խթման օրը, Մարօն կորսնցուց իր սիրելի կողակիցը՝ եղբայրս:
Տխուր էինք:
Տարիները սահեցան: Զաւակները հասակ առին, ստացան բարձրագոյն ուսում: Երկուքն ալ հայկական ընտանիք կազմեցին եւ իրենց մօր՝ Մարոյին, շնորհեցին 3 թոռներ:
Երջանիկ էինք, սակայն ինչպէս հայրս յաճախ կը կրկնէր՝ «Կատարեալ երջանկութիւն գոյութիւն չունի»: Բան մը պակաս էր… եղբայրս չկար:
Սեպտեմբեր 22, 2015. Շահմելիքեան մը եւս կորսնցուցինք մեր արդէն իսկ փոքր գերդաստանէն: Մարօն էր, որ հեռացաւ այս աշխարհէն, միանալու իր սիրելի կողակիցին:
Տխրութիւնը դարձեալ հարուածեց մեր ընտանիքը: Այո՛, դարձեալ տխուր ենք, սակայն չենք գիտեր՝ Մարօն երջանի՞կ է, թէ տխուր: Հարցում մը, որուն պատասխանը դժուար է կռահել:
Հաւանաբար՝ երկուքը: Ե՛ւ երջանիկ, ե՛ւ տխուր:
***
Ils sont venus, ils sont tous la
Des qu՛ils ont entendu ce cri
Elle va mourir La Mamma (Charles Aznavour).
Մօրս մահէն ետք չեմ կրցած ունկնդրել այդ սքանչելի երգը:
Տարիներ ետք՝ այսօր, Մարոյի սնարին շուրջ հաւաքուած՝ ուղեղիս մէջ ակամայ այդ յանկերգն է, որ կը կրկնուի անդադար…
Elle va mourir La Mamma (Պիտի մեռնի Մաման):
Մարօն եղբօր կին մը ըլլալէ աւելի՝ հարազատ քոյր մըն էր: Եղած է իմ եւ կողակիցիս ամուսնութեան ու մեր զաւակին մկրտութեան կնքամայրը:
Հիւանդանոցի տխուր մթնոլորտին մէջ հաւաքուած ենք բոլորս՝ հրաժեշտ տալու մեր սիրելի Մարոյին… իր զաւակներն ու հարազատները, նաեւ՝ խնամիները, ծանօթներն ու զաւակներուն տասնեակներով ընկերները:
Մարօ… Ի՞նչ մակդիրով կարելի է կանչել զինք:
Իր զաւակներուն, իր հարսին ու իր փեսային մաման էր:
Իր պաշտելու աստիճան սիրելի թոռներուն «Մարօ նէնէ»ն:
Իր զաւակներուն ընկեր-ընկերուհիներուն «Մարօ թանթիկ»ը:
Բոլորին կարիքներուն հասնող «տիկին Մարօ»ն:
Նուիրեալ հայ մօր մը տիպարը ամբողջութեամբ լրացնող Մարօն:
Քահանայ հայրը եկած, ու տուած է վերջին հաղորդութիւնը իր անգիտակից վիճակին մէջ: Ամբողջ գիշերը հոն ենք. բոլո՛րս:
Մեր աչքերը գործիքներուն վրայէն չենք հեռացներ եւ կը հետեւինք սիրտի զարկերուն, որոնք կամաց-կամաց կը դանդաղին: Կը նշանակէ, թէ մօտ է վախճանը: Յանկարծ՝ կը վերագտնէ իր բնականոն վիճակը: Այդ պայմաններուն մէջ, միակ յոյսը Աստուծոյ հրաշքն է, զոր մարդ արարածը կ՛ակնկալէ, սակայն աւա՜ղ. քանի մը վայրկեան միայն կը տեւեն մեր յոյսն ու ուրախութիւնը: Կարծես Աստուած, չես գիտեր ի՛նչ պատճառով, միտքը կը փոխէ: Մարոյին նման աստուածավախ, բոլորին հասնող անձի մը կը զլանայ կեանք շնորհել: Չ՛ուզեր ուրախացնել իր հարազատները: Սիրտի զարկերը դարձեալ անկում կը կրեն:
Առաւօտեան ժամը 4ն է:
Եղբօրորդիս նախ կը խնդրէ ու ապա կը ստիպէ իր ընկերներուն, որ մեկնին իրենց տուները: Տղաքը, կարգով կը մօտենան ու արցունքոտ աչքերով կը համբուրեն «Մարօ թանթիկ»ի ճակատէն: Ամէն մէկը ըսելիք մը ունի. «Աստուած հետդ թանթիկ», «Բարի ճանապարհ դէպի արքայութիւն», «Գնա՛, միացիր ամուսնոյդ. 36 տարի է առանձին է, քեզի կը սպասէ»:
Արեւը ծագած է արդէն, սակայն շուտով Մարոյին համար արեւը յաւիտենական մար պիտի մտնէ ու այլեւս երբե՛ք պիտի չծագի. վերջին արեւածագը, զոր արդէն իսկ չի կրնար նկատել: Քիչ անց բժիշկ մը կը ներկայանայ եւ կը յայտնէ, թէ այլեւս ընելիք չունի: Մեզի կը մնայ միայն սպասել, որ… մեկնի: Մեկնի այս տառապանքներով լեցուն աշխարհէն, միանայ իր սիրելի Անդրանիկին, եւ միասին «վայելեն» յաւիտենական կեանքը: Այո՛, Մարօն խիստ հաւատացող մըն էր յաւիտենական արքայութեան:
Մահճակալը կը փոխադրեն առաջին յարկի վրայ գտնուող սենեակ մը: Դրան վրայ կը կարդանք՝ «Հանգստարան»: Հոն կը փոխադրեն անյոյս հիւանդները: Լուսաւոր սենեակ մըն է, որուն պատուհանէն արեւի շողերը ներս կը թափանցեն, սակայն՝ ի՛նչ օգուտ: Ո՛չ կը տեսնէ, ո՛չ ալ կը զգայ արեւի ջերմութիւնը:
Անքնութենէս կը զգամ, որ աչքերս ինքնաբերաբար կը գոցուին: Կ՛անցնիմ սպասման սրահ, ու բազկաթոռի մը վրայ հազիւ նստած՝ արդէն աչքերս կը գոցուին: Կ՛երազե՞մ, թէ կը վերյիշեմ անցեալը…
Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ամենադաժան օրերն էին, եւ մենք կը մտածէինք գաղթել Լիբանանէն ու հաստատուիլ Լոս Անճելըս: Դժուար որոշում էր: Ամենադժուարը՝ Մարոյէն ու պզտիկներէն բաժնուիլն էր: «Զաւակներս ու ես Շահմելիքեան ենք. դուք ո՛ւր՝ ես հո՛ն», կը կրկնէր յաճախ։ Այսպէս, միացաւ մեր ընտանիքին, եւ 1981ին հաստատուեցանք Լոս Անճելըս ու որոշեցինք բոլորս միասին ապրիլ նոյն յարկին տակ:
Հայկական աւանդական ընտանիք մը:
Զաւակները անչափահաս էին. չէինք կրնար Մարօն ու պզտիկները առանձին ձգել այս հսկայ «խենթանոց» երկրին մէջ:
Տարիները սահեցան: Մատղաշ զաւակները կազմեցին հայկական ընտանիքներ ու իրենց մօր շնորհեցին 3 թոռներ՝ Սարէլը, Անդօն ու Ցոլերը: Երջանիկ էր իր զաւակներով ու թոռներով, սակայն ամէն ուրախ առիթով կը սրբէր իր արցունքոտ աչքերը՝ յիշելով իր շատ սիրելի ամուսինը, որ չկրցաւ վայելել իր զաւակներն ու թոռները:
Սովորութիւն դարձուցած էինք ամէն Հինգշաբթի օր բոլորով հաւաքուիլ Մարոյին տունը: Երջանիկ էինք այդ օրը: Ամենաերջանիկը Մարօն էր: Անդադար թոռնիկներուն շուրջը կը դառնար. սեղանը լեցուն էր իր համեղ, ախորժաբեր կերակուրներով:
Հիմա, որ այդ սեղանէն մնայուն բացակայ է Մարօն, կը մտածեմ՝ արդեօք պիտի կարենա՞նք շարունակել այդ հիանալի աւանդական սովորութիւնը: Ժամանակը պիտի որոշէ այդ մէկը: Նոյնիսկ եթէ շարունակենք, «Մարօ նէնէ»ն ներկայ չէ, որ դառնայ թոռնիկներուն շուրջը: Ներկայ չէ, որ ամէն Զատկուան տօնին պատրաստէ իր այնքա՛ն համեղ արմաւով «քէխքէ»ները բոլորիս համար: Լոս Անճելըս լեցուն է հայկական փուռերով եւ ամէն տեղ կարելի է գտնել այդ «քէխքէ»ները, սակայն հայկական աւանդութիւն մը պիտի պակսի մեր տան մէջ:
Երնէ՜կ այդ օրերուն, երբ բոլորս միասին էինք:
Շա՜տ «երնէկ»ներ կրկնած ենք մեր կեանքին ընթացքին…
Երնէ՜կ այն օրերուն, երբ հայը կ՛ապրէր իր պապենական հողերուն վրայ:
Երնէ՜կ այն օրերուն, երբ տակաւին Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը չէինք տեսած:
Երնէ՜կ այն օրերուն, երբ ամբողջ Միջին Արեւելքը չէր բռնկած, ու Սփիւռքը կը բարգաւաճէր:
«Երնէ՜կ»:
Հայ ժողովուրդին համար՝ պատմութեան անցած բառ մը, որ կորսնցուցած է իր իմաստը:
***
Եկեղեցին ենք: Խուռներամ բազմութիւն մը լեցուցած է Կլենտէյլի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, յարգանքի վերջին տուրքը մատուցելու համար բոլորէն սիրուած ու յարգուած Մարոյին:
Եկեղեցւոյ առաստաղին վրայ կը նշմարեմ գծագրուած հրեշտակներու նկարներ: Երեւակայական հրեշտակները անոնք են, որոնք միշտ բարիք կը ցանկան ուրիշին. կը հասնին բոլորին կարիքներուն: Մարօն երկինքի մէջ բնակող երեւակայական հրեշտակ մը չէր: Ան իսկակա՛ն հրեշտակ մըն էր. բոլորին բարիք ցանկացող, բոլորին հասնող:
«Ի վերին Երուսաղէմ»… Ամենայուզիչ շարականը:
Յուղարկաւորութեան արարողութիւնը հասած է իր աւարտին:
Եփրեմ արք. Թապագեան իր սրտի խօսքին մէջ կը նշէ. «Տիկին Մարոյի տան պատերը բարձրագոյն վկայականներով չեն զարդարուած: Առիթը չէ ունեցած բարձրագոյն ուսում ստանալու, սակայն իր զաւակներուն տուած է այնպիսի՛ դաստիարակութիւն, որ շատ աւելի բարձր է, քան՝ համալսարանական ոեւէ վկայական»:
Տակաւին առողջ էր, սակայն գրեթէ ամէն օր կը կրկնէր. «Միայն ձեռքէ-ոտքէ չիյնամ ու հանգիստ մահ մը ունենամ»: Ինք կը հասնէր բոլորին, սակայն՝ «չէր ուզեր ուրիշին նեղութիւն պատճառել»:
Աստուած լսեց իր աղօթքները եւ իրեն հանդարտ մահ մը շնորհեց. չչարչարուեցաւ։ Սգակիրները մէկ առ մէկ կը մօտենան թագաղին, կը խաչակնքեն ու կը մեկնին: Ես ալ իմ կարգիս կը մօտենամ եւ վերջին անգամ ըլլալով կը զրուցեմ Մարոյին հետ, որ զիս անպատասխան կը ձգէ:
«Սիրելի՛ Մարօ, միայն գիտնաս, թէ որքա՛ն այցելուներ ունեցար հիւանդանոցին մէջ, երբ դուն անտեղեակ, հանգիստ կը քնանայիր: Վարժուած չենք քեզ այդպէս հանդարտ տեսնելու: Հազիւ հիւր մը տանդ դռնէն ներս մտնէր, անմիջապէս խոհանոց կը վազէիր՝ հիւրասիրութեան պատրաստութիւն տեսնելու: Առաջին անգամն է, որ այցելուներդ առանց հիւրասիրելու կը ճամբես։ Ընթերցասէր էիր: Ի՜նչ մեծ հաճոյքով կը կարդայիր հայերէն գիրք ու լրագիր: Դո՛ւն, որ այնքան կը գնահատէիր գրութիւններս, այժմ, այս համեստ ու սրտաբուխ գրութիւնս՝ նուիրուած անթառամ յիշատակիդ, պիտի չկարենաս կարդալ, սակայն ճիտիս պարտքը համարեցի «խօսիլ» քեզի հետ: Կրնա՞յ ըլլալ, որ վերէն կարենաս կարդալ կամ լսել զիս:
Արագաշարժ էիր, եւ ամէն ինչ կ՛ուզէիր ընել հապճեպով: Անհանգստանալդ ու մեկնիլդ նոյնը եղաւ՝ հապճեպով: Այնքա՛ն աճապարեցիր, որ մինչեւ իսկ քրոջդ՝ Մատլէնին, Լիբանանէն հասնելուն չկրցար սպասել:
Այդքա՞ն անհամբեր էիր միանալու ամուսնոյդ»:
***
Եւ մահամերձն ալ կ՛ուզէ երկու բան,
Նախ՝ կեա՜նքը, վերջը՝ լացող մ՛իր վրան:
(Պետրոս Դուրեան)
Կեա՞նքը… Ո՛չ ոք կրցաւ փրկել թանկագին կեանքդ, սակայն… վրադ լացողները… անհաշի՜ւ են, բոլորէն սիրուած Մարօ՛:
Լոս Անճելըս 2015
Այնքան սրտառուչ գրութիւն՝ որ ընթերցողն ալ կ’ափսոսայ Մարոյին անվերադարձ մեկնումին համար: