ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

Նստած զրուցում էինք Մարոյի հետ. «Կարինէ, ահա երկու տարի ալ եղաւ Մասիսի մահուան, ինչպէ՜ս անցաւ», յիշում էր՝ նայելով հիւրասենեակի պահարանի վերեւում դրուած Մասիս Արարատեանի աճիւնը պարփակող սափորին։
Մարոն այն կինն էր, ում համար ասում էր Մասիսը. «Ամուսնացած ատենս ինծի համար որպէս կին փնտռեցի զաւակներուս մայրը: Ինծի հետ կապ ունեցող կիներու հսկայական բանակէն ընտրեցի լաւագոյն մայր ըլլալու թեկնածուն, այսօրուայ 40 տարուան տիկինս»:
Մասիսն ունէր իր ինքնարժեւորումը. «Իմ արժէքը հեռուէն աւելի է, քան թէ մօտէն: Մարոն մօտիկ ըլլալն ալ արժեցուցած է, չխառնելով ինծի առօրեայ կեանքի մտահոգութիւններուն»:
Ու այսպէս, բացարձակ կապ չունենալով կենցաղային հարցերի հետ, միմիայն իրեն պատկանող աշխարհով, նա նուիրուել էր իր մասնագիտութեանը. «Չեմ ձանձրացած կեանքիս մէջ, չեմ ունեցած պահ մը՝ խորհելով ինչ ընելու մասին, միշտ զբաղում ունեցած եմ»։
Երանի աւելի շատ գրառումներ կատարած լինէինք Մասիսի մտածումներից, ինչու չէ նաեւ՝ մեր շրջապատի այլ մտաւորական կամ մշակոյթի մարդկանցից՝ հետագայում նրանց կերպարները բնութագրելու եւ հանրութեան ներկայացնելու համար։ Սակայն այդ գործընթացը շատ խրթին է. պիտի հանդիպես կամ հեռաձայնով խօսես, խօսակցութիւնը բնականօրէն պիտի ընթանայ, հաւանես մտքերը, խօսեցնես այդ մասին, առանց զգացնելու գրառես, ապա՝ վերամշակուած գրանցես, մի օր դրանք տպագրելու հեռանկարով։ Յատուկ աշխատանք է, եւ անձի կենդանութեան օրօք միշտ յետաձգում ես, եւ ահա՝ ենթական չկայ։ Այս անգամ՝ հետաքրքրւում ես նրա մասին իր բարեկամներից, ծանօթներից, ընտանիքից, բայց նոյնը չէ, ինչը որ դու կարող էիր նկատել։


2013 թուականին գրառել էինք Մասիսի մի պատմութիւնը, որ բնորոշում էր իր պրպտող հետաքրքրասիրութիւնը դեռեւս մանուկ հասակից.
«Հայրս՝ Մկրտիչ Արարատեանը գրագիր էր Արմէն Թօփճեանին քով (Մարուշ Երամեանին կամ իր մամային՝ դայեակ Արուսեակին քեռին կ՛ըլլար)։ Արմէնը՝ դաշնակցական, նկուղի մէջ պայթած ռումբին պատճառով կուրցած էր, նաեւ՝ ձեռքերը կորսնցուցած։ Հարուստ էին։ Օր մը, Զատիկին, մեզի եկած էր հօրս օգնութեամբ։ Ես, հազիւ 12 տարեկան, մօտեցայ իրէն եւ հարցուցի. «Դուն երազ կը տեսնե՞ս»։ Ինծի պատմեց հետեւեալը. Արմէնը այս վիճակը ունենալէ ետք, հայրը զինք բարեկամի մը հետ Ֆրանսա ղրկած է՝ բուժուելու: Իր վիճակէն յուսահատ՝ ընկերոջը ըսած է. «Նայի՛ր, 12 հատ նամակ պիտի գրես, եւ ես պիտի ստորագրեմ։ Որոշած եմ անձնասպան ըլլալ եւ այդ 12 նամակներէն ամէն ամիս մէկ հատ կը ղրկես ընտանիքիս, որպէսզի չզգան: Դուն իմ դրամներովս ապրիր այստեղ»։ Վերջը շարունակեց՝ ըսելով. «Նոյն օրը գիշերը երազ մը տեսայ՝ իբր պարտէզներուն մէջ կը քալեմ, դաշտերուն մէջ կը պտըտիմ, ուրախ, զուարթ։ Արթնցայ՝ փոխուած։ Նամակը չղրկեցինք: Յաջորդ օրը՝ նոյնը: Եւ այսպէս՝ 10 տարի շարունակ, մինչեւ որ վարժուեցայ այս կեանքին»: Կինը, իր մահէն ետք, երկրորդ ամուսնոյն, որ կը տեսնէր, կ՛ըսէր. «Ամուսինս իր կոյր աչքերով, իր հոգիին աչքերով աւելի լաւ կը նայէր, քան դուն քու իրական, տեսնող աչքերովդ»։ Ասիկա հայրս կը պատմէր։ Ուրիշ կոյրի մը, որ մեր խսիրէ աթոռները կը հիւսէր, դարձեալ հարցուցի. «Դուն երազ կը տեսնե՞ս»։ Կը կարծէի երազը աչքին հետ կապ ունի։ Ի ծնէ կոյրը զգալով կը տեսնէ եղեր երազը, յետոյ կուրցողը՝ կը պատկերացնէ: Այս հարցերը 12 տարեկանիս զիս կը հետաքրքրէին»։

Երբ յաճախ խօսում էինք Մասիսի հետ բնաւորութիւնների մասին, նա ասում էր. «Հասարակած գիծ մը կայ իմ եւ իմ քու մէջդ: Երկուքս ալ մեր միտքէն անցածը չենք կրնար չընել: Տարբերութիւնը հետեւեալն է. դուն քու մտածածդ կ՛ուզես դրսեւորել եւ բացայայտել, այլ խօսքով՝ տպագրուած տեսնել: Մինչ իմ պարագայիս՝ ես կրնամ ստեղծել, գործադրել, յղկել եւ պահել զայն քովս նոյնիսկ մինչեւ տասը տարի»։
Մեզ միշտ հետաքրքրում էր, թէ ինչպէս է պատահել, որ Մասիսը այսքան կապուած լինելով դաշնակցական մամուլին, կուսակցական չէր։ Ու վերջապէս պատմեց իր կուսակցականութեան պատմութիւնը. անցել է շարքերը 18 տարեկանին: Գնացել է ժողովի Հալէպի Ազիզիէի ակումբը։ Ասուել է՝ եթէ հրամանը գայ, առանց առարկութեան պէտք է ընդունէք: Մասիսը հակադարձել է. «Ինչո՞ւ իրաւունք չունինք առարկելու»։ Իսկ պատասխանը եղել է՝ եթէ առարկես, դուրս պիտի գաս, եւ նա դուրս է եկել շարքերից: Մի այլ դէպքում ըմբոստ ծաղրանկարիչը նկարել է կուսակցապետ Հրաչ Փափազեանի ծաղրանկարը, որ տպագրուել է Անդրանիկ Ծառուկեանի թերթում։ Իրար են անցել. ինչպէ՞ս կարելի է ծաղրել ղեկավարին, եւ դրա համար կուսակցական տղաները ծեծի են ենթարկել երիտասարդ Մասիսին։ Նա պատմում է. «Գտնուեցաւ լուծումը. ինծի առաջարկեցին վճարումով աշխատիլ «Արեւելք» թերթին համար եւ գոցեցին խնդիրը»։

Շատ էին պատմութիւնները, եւ հնարաւորութիւնները բաւարար չէին բոլորը արձանագրելու։ Գուցէ կան Մասիսի բարեկամներից ոմանք, որ կարող են աւելացնել նրա կեանքից բնորոշ դրուագներ։
Եթէ Մասիսն ունենար աւելորդ փառասիրութիւն, ինքն անձամբ կարող էր գրել իր յուշերը, եւ նրա շրջապատում գտնուած պատմական դէմքերի մասին կարելի էր ունենալ բաւականին հետաքրքիր էջեր։ Միշտ ասում էր. «Եղածը կը բաւէ, մեռնելէս վերջ կ՛արժեւորուին ըրածներս»։ Եւ, իրօք, արդէն մամուլում հանդիպում ենք իր գործերի մասին յետ մահու վերլուծականներ, որ դրա խօսուն վկայութիւններն են։


Մի վերջին արձանագրութեամբ եզրափակենք մեր խօսքը՝ յիշելով Մասիսին եւ նրա լուսաւոր ժպիտը.
Ամերիկեան շրջանակին մէջ, լուսանցքին վրայ, հայկականը ունէի: Հոն ամեակներ չկային: Վերջացաւ պաշտօնդ՝ այլեւս պարզ մէկն ես: Մեզի պէս փոքրամասնութիւններուն քով են ամեակները»: