4 Մարտին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան հրապարակեց յօդուած մը, որուն մէջ դիտել կու տայ, որ Ատրպէյճանի կողմէ ամէնէն աւելի շահարկուողը կամ կացութիւնը սրողը տարածաշրջանային երթեւեկի հաղորդակցութեան հարցն է՝ աւելցնելով, որ այդ հարցը լուծուած է։ Ստորեւ՝ այդ ամբողջութիւնը.
«Նախ հարկաւոր է ընդգծել, որ Հայաստանը ոչ մի միակողմանի պարտաւորութիւն չունի: Երկու կողմերն են պարտաւորուել միմեանց համար բացել բոլոր տրանսպորտային (փոխադրութեան) եւ տնտեսական հաղորդակցութիւնները: Այսօր Ադրբեջանի ոչ մի տրանսպորտային կամ տնտեսական կոմունիկացիա (հաղորդակցութիւն) բաց չէ Հայաստանի կամ Հայաստանով անցնողների համար, ո՛չ ճանապարհ, ո՛չ երկաթուղի, ո՛չ խողովակաշար, ո՛չ ելեկտրահաղորդակցութեան գիծ, ո՛չ մալուխ:
«Հայաստանի բոլոր ճանապարհները բաց են Ադրբեջանի համար: Դեռ 2022 թուականին Կառավարութիւնը շրջանառութեան մէջ է դրել Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին սահմանային երեք կէտ բացելու մասին որոշման նախագիծը, որն Ադրբեջանի բեռնատար եւ մարդատար աւտոմեքենաներին (ինքնաշարժներուն) ՀՀ տարածք մուտք գործելու եւ ասենք` դէպի Նախիջեւան եւ Թուրքիա երթեւեկելու հնարաւորութիւն տալու մասին է:
«Այդ որոշումները չեն ընդունուել միայն Ադրբեջանի մերժողական դիրքորոշման պատճառով եւ ՀՀ Կառավարութեան կողմից կարող են ընդունուել մէկ-երկու շաբաթուայ ընթացքում: Ի հարկէ, դէպի Նախիջեւան մուտքի ենթակառուցուածքներ չկան եւ պէտք է կառուցուեն, բայց դա նոյնպէս կարելի է բաւական արագ անել:
«Բայց հենց հիմա, զուտ ֆիզիքական ենթակառուցուածքի պատրաստութեան առումով, օրինակ, բեռնատարները կարող են Լաչին-Կոռնիձոր հատուածով Կոռնիձոր անցակէտով մուտք գործել Հայաստանի Հանրապետութեան տարածք, մեր ճանապարհներով երթեւեկել մինչեւ Հայաստան-Թուրքիա սահման եւ Մարգարա անցակէտով մուտք գործել Թուրքիա: Նոյնը եւ հակառակ ուղղութեամբ: Նման տարանցիկ բեռնափոխադրման համար անհրաժեշտ ֆիզիքական ենթակառուցուածքը հիմա էլ պատրաստ է, մնում է դէ իւրէ (իրաւական) որոշում կայացնել: Մենք պատրաստ ենք նման որոշում կայացնել, եթէ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի կողմից կայ հետաքրքրուածութիւն:
«Մենք կ՛ապահովենք բեռնափոխադրումների անվտանգութիւնը, բայց եթէ ադրբեջանցի վարորդների եւ բեռնատարների համար կայ հոգեբանական բարդութիւն, այդ բեռնափոխադրումը կարող են կազմակերպել թուրքական բեռնատարները, որոնք մշտապէս երթեւեկել են եւ այսօր էլ ակտիւ (աշխոյժ) երթեւեկում են Հայաստանի ճանապարհներով: Դա կարող են անել նաեւ այլ երկրների բեռնատարներ:
«Բայց եւս մէկ անգամ ուզում եմ պաշտօնապէս արձանագրել, որ Հայաստանը երբեք, գրաւոր կամ բանաւոր որեւէ պարտաւորութիւն չի ստանձնել, չի համաձայնուել, նոյնիսկ չի ակնարկել, որ սեփական տարածքում անվտանգութեան ապահովումը, այդ թւում` միջազգային կամ ադրբեջանական ուղեւորափոխադրումների կամ բեռնափոխադրումների, պէտք է կամ կարող է արտապատուիրակել այլ երկրի: Նման բան չի եղել, չկայ պարզապէս: Ընդհակառակը, Հայաստանը պարտաւորուել է երաշխաւորել անցման անվտանգութիւնը, ինչը եւ պատրաստ ենք անել:
«Հայաստանը երբեք, գրաւոր կամ բանաւոր որեւէ պարտաւորութիւն չի ստանձնել, չի համաձայնուել, նոյնիսկ չի ակնարկել, որ կարող է համաձայնուել իր ինքնիշխանութեան, իրաւազօրութեան կամ տարածքային ամբողջականութեան որեւէ սահմանափակման, ներառեալ Արեւմտեան Ադրբեջանից ՀՀ տարածքով Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն հաղորդակցութեան հարցում:
«Արեւմտեան Ադրբեջանից Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքով Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն հաղորդակցութիւնը տարածաշրջանի հաղորդուղիների թեմայի մէջ ենթաթեմա (ենթանիւթ) է, եւ այստեղ էլ Հայաստանը երբեք խոչընդոտ չի յարուցել:
«Աւելին, այս հարցում էլ մաքսիմալ (առաւելագոյն) կրէատիւ (ստեղծագործ) ու ճկուն ենք եղել եւ շարունակում ենք լինել: 2022 թուականին, հասցէագրելով Ադրբեջանի մտահոգութիւնները, առաջարկել ենք փոխադարձութեան սկզբունքով միջազգային մասնագիտացուած կազմակերպութեան արտապատուիրակել սահմանի անցման ժամանակ քաղաքացիների անձնագրային եւ բեռների մաքսային եւ այլ հսկողութեան front գործառոյթը: Ադրբեջանը չի համաձայնել:
«Հիմա էլ, հաշուի առնելով Ադրբեջանի պնդումը, թէ երկարատեւ հակամարտութեան պատճառով Ադրբեջանի քաղաքացիները կը խուսափեն ՀՀ սահմանային եւ մաքսային հսկողութիւնն անցնել, առաջարկել ենք այս փուլում Զանգելան-Մեղրի-Օրդուբադ եւ հակառակ ուղղութեամբ, Երասխ-Օրդուբադ-Մեղրի եւ հակառակ ուղղութեամբ հաղորդակցութեան բացումը սկսել երկաթուղային բեռնափոխադրումներից: Ընդ որում, գրաւոր առաջարկել ենք տարբերակ, որ չի նսեմացնում կողմերից ոչ մէկի ինքնիշխանութիւնը, իրաւազօրութիւնը եւ տարածքային ամբողջականութիւնը: Եթէ Բաքուի մտահոգութիւնը Նախիջեւանի հետ եւ հակառակ ուղղութեամբ յուսալի բեռնափոխադրումներ ապահովելն է, այդ հարցը լուծուած է: Մնում է Ադրբեջանը ասի` այո: Որոշ ժամանակ էլ կտեւի ՀՀ տարածքում Նռնաձոր-Կարճեւան երկաթուղու կառուցումը: Երասխ-Նախիջեւանի հետ սահման հատուածում նոյնպէս երկաթուղու մի կարճ կտոր պէտք է կառուցուի, բայց սա Հայաստան-Հայաստան եւ Ադրբեջան-Թուրքիա երկաթուղային կապի համար է անհրաժեշտ, եւ այս աշխատանքն էլ կարելի է արագ անել:
«Նոյն սկզբունքով պատրաստ ենք Ադրբեջանից դէպի Նախիջեւան խողովակաշարերի, էլեկտրահաղորդման գծերի, մալուխների տարանցում տրամադրել: Անհասկանալի է, թէ ինչու են այս առաջարկները մերժւում Ադրբեջանի կողմից: Յոյս ունեմ` ոչ էսկալացիայի (մագլցումի) կեղծ առիթ կառուցելու համար:
«Ադրբեջանը նաեւ յայտարարում է, որ եթէ Հայաստանը դէպի Նախիջեւան ճանապարհ չտրամադրի, իրենք Արեւմտեան Ադրբեջան-Նախիջեւան կապը կ՛ապահովեն Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան տարածքով: Քաւ լիցի, մենք դէմ չենք, դա ԻԻՀ եւ Ադրբեջանի յարաբերութիւնների եւ իրենց որոշման հարցն է:
«Բայց նաեւ յստակ լինելու համար արձանագրում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը պատրաստ է այն նոյն իրաւական պայմաններով Արեւմտեան Ադրբեջանից դէպի Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն անցում տրամադրել, ինչ պայմաններով Իրանն է առաջարկում:
«Ադրբեջանը սրան ի պատասխան ասում է, թէ անցումը անխոչընդոտ պէտք է լինի: Այսինքն, Իրանով անցումը խոչընդոտուա՞ծ է, չէ՞ որ մենք ասում ենք նոյն իրաւական պայմաններով պատրաստ ենք տրամադրել նոյն անցումը:
«Փոխադարձութեան սկզբունքով պատրաստ ենք անցման ընթացակարգերի որոշ պարզեցումներ եւ ինքնաշխատ մեխանիզմների ներդրում իրականացնել: Ինչո՞ւ է ուրեմն Ադրբեջանը մերժում մեր այս կառուցողական առաջարկները:
«Իմ համոզմունքը յստակ է. տարածաշրջանային բոլոր տնտեսական եւ տրանսպորտային կոմունիկացիաների բացումը, ներառեալ նաեւ Արեւմտեան Ադրբեջանից Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքով դէպի Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութիւն եւ հակառակ ուղղութեամբ, Հայաստանի Հանրապետութեան Մեղրիից-Երասխ Ադրբեջանի (Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան) տարածքով եւ հակառակ ուղղութեամբ, ամբողջութեամբ նախապատրաստուած է եւ դրա իրագործման համար անհրաժեշտ է միայն Ադրբեջանի համաձայնութիւնը»։
ՊԱՔՈՒ ԿԸ ՀԱԿԱԶԴԷ
Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Այհան Հաճիզատէ, անդրադառնալով տարածաշրջանին մէջ երթեւեկի հաղորդակցութիւններուն վերաբերեալ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի յայտարարութեան՝ դիտել տուաւ, որ եթէ Հայաստան շահագրգռուած է տարածաշրջանային հաղորդակցութիւններու ապաշրջափակումով՝ պէտք է գործնական քայլերու ձեռնարկէ այդ ուղղութեամբ:
Ըստ ատրպէյճանական լրատուամիջոցներու՝ Հաճիզատէ յայտնեց, թէ Հայաստան «44օրեայ պատերազմէն ետք դրական ներդրում չէ ունեցած տարածաշրջանին մէջ հաղորդակցութիւններու բացման գործընթացին մէջ եւ, հակառակ Հայաստանի յանձնառութեան, ապաշրջափակած է Ատրպէյճանի արեւմտեան շրջանները Նախիջեւանի հետ կապող երթուղիները, իսկ Երեւան տակաւին չէ կատարած այդ մէկը»:
«Հայաստան կը շեղի գործընթացէն եւ իր պարտաւորութիւններէն` գործնականօրէն դժուար իրագործելի բարդ ուղիներով: Եթէ Երեւան իսկապէս շահագրգռուած է հաղորդակցութիւններու բացումով՝ պէտք չէ խուսափի իր պարտաւորութիւններէն, այլ ձեռնարկէ գործնական քայլերու, որոնք կը համապատասխանեն տարածաշրջանի նոր իրողութիւններուն», յայտարարեց Հաճիզատէ: