
Այս օրերուն, հայկական կողմի պաշտօնական հրաւէրով, Հայաստան այցելող խումբ մը թուրք լրագրողներու հետ հանդիպումին ընթացքին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան անդրադարձաւ Հայոց Ցեղասպանութեան նիւթին: «Մեր պաշտօնական դիրքորոշումն այն է, որ Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումը մեր արտաքին քաղաքական առաջնահերթութիւնների մէջ չի մտնում այսօր», հաստատեց Փաշինեան՝ աւելցնելով. «Սա պաշտօնական ձեւակերպում է, բայց այս համատեքստում կան հարցեր, որոնց պարզաբանումը էական է եւ կարեւոր: Այդ հարցերի շուրջ աշխատանքային ռեժիմով (դրութեամբ) անընդհատ խօսում եմ ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ արտերկրում: Պէտք է պատմութեան եւ այսօրուայ միջեւ սահմանազատում իրականացնել: Չի կարելի պատմութիւնն ու այսօրը ընկալել նոյն կերպ»։
Փաշինեան խօսեցաւ նաեւ երկու երկիրներուն միջեւ յարաբերութիւններուն մասին: «Միանշանակ կը ցանկանամ, որ Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ հաստատուած լինեն դիւանագիտական յարաբերութիւններ, սահմանը բաց լինի երկաթուղային, աւտոտրանսպորտային (ինքնաշարժով փոխադրութեան) հաղորդակցութիւնների համար, գործարար կապերը լինեն ուղիղ: Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ ներկայ դրութեամբ կայ ուղիղ երկխօսութիւն: Եթէ հաշուի առնենք մեր յարաբերութիւնների նախընթաց շրջանը, սա շատ կարեւոր փոփոխութիւն է: Նախկինում զրկուած ենք եղել միմեանց տեսակէտներն իրար հետ ճշդելու հնարաւորութիւնից», ըսաւ Փաշինեան եւ աւելցուց՝ ըսելով. «Ես քաղաքական կամք եմ տեսնում, սակայն կարեւորն այն է, որ այդ կամքը երկու կողմերից էլ շարունակի դրսեւորուել: Եթէ այդ գործընթացին դիտմամբ փոխադարձ կերպով վնաս չտանք, ապա ըստ իս` Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ յարաբերութիւնների նորմալացումն արդէն միայն ժամանակի հարց կը դառնայ»:
Այսպիսով, ինչպէս սպասելի էր, Փաշինեան թուրք լրագրողներուն ճամբով Թուրքիոյ եւ աշխարհին ազդարարեց Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման եւ դատապարտման գործընթացէն Հայաստանի ներկայ իշխանութիւններուն հրաժարելուն մասին:
Թուրք լրագրողներուն հետ հանդիպումին ընթացքին, Փաշինեան նաեւ անդրադարձաւ «Խաղաղութեան խաչմերուկ»ին՝ շեշտելով, որ ինք՝ իբրեւ Հայաստանի վարչապետ, կը փափաքի օգտուիլ այդ «պատմական հնարաւորութիւնից»:
Զրոյցին ընթացքին, ան նաեւ շեշտեց Ատրպէյճանի հետ խաղաղութեան գործընթացին մէջ Թուրքիոյ դերակատարութեան մասին, որ, ըստ Փաշինեանի, «կարող է հաւասարակշռող լինել Հարաւային Կովկասում»։
Անդրադառնալով «Զանգեզուրի միջանցք»ին մասին հարցումի մը՝ ան ըսաւ. «Մեզ համար անհասկանալի եւ անընդունելի է «Զանգեզուրի միջանցք» արտայայտութիւնը, որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետութիւնն այդ արտայայտութեան հետ որեւէ առնչութիւն չունի: Այն փաստով, որ նման արտայայտութիւն է օգտագործւում, Հայաստանի Հանրապետութիւնում դա ընկալւում է որպէս տարածքային նկրտում Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքային ամբողջականութեան եւ գերիշխանութեան դէմ: Առաջին հերթին մենք ենք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների (հաղորդակցութիւններու) բացման կողմնակից, որովհետեւ իրականում մենք ենք, որ շրջափակման մէջ ենք: Մենք 4 սահման ունենք, որից երկուսն ամբողջութեամբ փակ է: Եւ այս փաստն ինքնին ցոյց է տալիս, թէ ինչքանով մենք պէտք է եւ շահագրգռուած ենք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման վերաբերեալ»։
Ըստ անոր՝ «Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան 9րդ կէտում միջանցք արտայայտութիւն ընդհանրապէս չկայ»:
Փաշինեան նաեւ խօսեցաւ եռակողմ յայտարարութեան մէջ ռազմագերիներու, պատանդներու, այլ պահուող անձերու փոխանակման եւ վերադարձի հարցերը նշուած ըլլալուն մասին, բայց մինչեւ հիմա այդ հարցերը չեն լուծուած: «Աւելին` աւելի սրւում է Բաքւում տեղի ունեցող դատավարութիւնների բերումով, մեր գնահատմամբ` դրանք բեմականացուած դատավարութիւններ են, որտեղ կիրառւում են արգելուած միջոցներ, խոշտանգումներ, մեր ունեցած տուեալներով` այլ արգելուած միջոցներ եւ այլն»:
«Եռակողմ յայտարարութեան մէջ գրուած է Լեռնային Ղարաբաղ, Ադրբեջանը շարունակաբար պնդում է, որ Լեռնային Ղարաբաղ չկայ: Եռակողմ յայտարարութեան մէջ խօսւում է փախստականների վերադարձի մասին Լեռնային Ղարաբաղ եւ յարակից շրջաններ, բայց եռակողմ յայտարարութիւնից յետոյ, ընդհակառակը` փախստականների թիւը մեծացել է, եւ տեղի է ունեցել բռնի տեղահանում եւ այլն: Ես նկատի ունեմ, դա լաւ մօտեցում չէ` եռակողմ յայտարարութեան դրոյթներին վերաբերուել հատուածական. տեղ-տեղ ասել` այն այլեւս ուժ չունի, ուրիշ տեղերում ասել` այն ուժ ունի, ընդ որում` վերագրելով նրան դրոյթներ, որոնք իրականում գոյութիւն չունեն: Ի վերջոյ, դա հրապարակային փաստաթուղթ է», ընդգծեց Փաշինեան, որ համաձայն չէ այն ձեւակերպումին, որ հորիզոնին վրայ Հայաստան-Ատրպէյճան խաղաղութիւնը չ՛երեւիր։ «Այդպէս անընդհատ փորձ է արւում ծխածածկոյթ ապահովել հորիզոնի երկայնքով, որպէսզի այդ խաղաղութիւնը չերեւայ: Ծխածածկոյթն «Արեւմտեան Ադրբեջան»ի մասին խօսոյթն է, որովհետեւ երբ պայմանաւորուածութիւն ենք ձեռք բերել, որ ճանաչում ենք միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը, ուրեմն չպէտք է լինի «Արեւմտեան Ադրբեջան»ի խօսոյթ: Ծխածածկոյթ են Բաքւում տեղի ունեցող դատավարութիւնները, որոնք մի նպատակ ունեն, ես չգիտեմ ինչ, յամենայնդէպս մեր ընկալումն է այդպիսին, զրոյացնել այն ձեռքբերումները, որոնք ունեցել ենք խաղաղութեան գործընթացում, որովհետեւ մենք արդէն չորս տարի բանակցում ենք խաղաղութեան պրոցեսի (գործընթացի) վերաբերեալ եւ ունենք արդիւնքներ», յայտարարեց Փաշինեան:
Նշելով, որ Ատրպէյճան կը բարձրացնէ «Արեւմտեան Ատրպէյճան»ի հարցը՝ Փաշինեան յայտարարեց, որ Հայաստանի մէջ նման բան չկայ։ «Եթէ ուզում ենք արեւմտեան Ադրբեջան փնտռել, արեւմտեան Ադրբեջան կամ տեսնել, ցոյց տալ` արեւմտեան Ադրբեջանն Ադրբեջանի Ղազախի, Աղստաֆայի, Գետաբէյի, Քելբաջարի, Լաչինի, Զանգելանի, Կուբաթլուի, եթէ ինչ-որ տարածաշրջանի անուն մոռանամ, դա չի նշանակում դիտաւորեալ բացթողում, բայց ես նկատի ունեմ` մենք կարող ենք քարտէզի վրայ նայել եւ ասել, թէ որն է արեւմտեան Ադրբեջանը: Այստեղ է արեւմտեան Ադրբեջանը: Այս գծից այս կողմ արեւմտեան Ադրբեջան չկայ: Շատ ցանկանալու բերումով նաեւ Նախիջեւանը կարելի է արեւմտեան Ադրբեջան համարել աշխարհագրական առումով», ըսաւ Փաշինեան՝ աւելցնելով. «Իսկ ընդհանրապէս, եթէ փախստականների թեմայի մասին ենք խօսում, ես արդէն յիշատակեցի, մենք նոյնիսկ փաստաթուղթ ունենք Լեռնային Ղարաբաղ եւ յարակից շրջաններ փախստականների վերադարձի մասին: Հայաստանում եւ Սփիւռքում կան փախստականներ Նախիջեւանից, Բաքուից, Սումգայիթից, Լեռնային Ղարաբաղի յարակից շրջաններից, Գեանջայից եւ այլն: Մեր ընկալումն այն է, որ դա պարզապէս տարածքային պահանջներ են Հայաստանի նկատմամբ, եւ հետեւաբար մենք չենք կարող այդ հարցը քննարկել»:
ԱՆԳԱՐԱՅԻ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁԸ՝ ԵՐԿԿՈՂՄ ԿԱՊԵՐՈՒՆ
Թուրքիոյ նախագահի արտաքին քաղաքականութեան եւ ապահովութեան հարցերու գլխաւոր խորհրդական Աքիֆ Չակաթա Քըլըչ ատրպէյճանական «Էյ.Փի.Էյ.» լրատուական գործակալութեան հետ ունեցած հարցազրոյցին ընթացքին յայտարարեց, որ Թուրքիոյ եւ Հայաստանի դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններու փոխադարձ բացման համար «ներկայ իրավիճակով նախադրեալներ չկան»:
«Ստեղծուած իրավիճակին մէջ, այս հարցը քննարկելու նախադրեալներ չկան: Եւ ես այդ մասին տեղեկութիւն չունիմ: Կ՛ուզեմ անգամ մը եւս նշել, որ այդ գործընթացին նկատմամբ մեր դիրքորոշումը յայտնի է` Ատրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ խաղաղութեան պայմանագիրը բանալին է բազմաթիւ հարցերու լուծման»։
Ան խօսեցաւ նաեւ Հայաստանի հետ յարաբերութիւններու կարգաւորման գործընթացին մէջ Թուրքիոյ դիրքորոշման մասին: «Մեզի համար Ատրպէյճանի ապահովութիւնը եւ անոր տարածքային ամբողջականութիւնը ամէնէն կարեւոր գործօններն են: Խօսելով այս գծով` մենք ուշադիր կը հետեւինք ղարաբաղեան երկրորդ պատերազմէն ետք Ատրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ տեղի ունեցող գործընթացին, խաղաղութեան պայմանագիրի հարցին եւ անոր համապատասխան քայլերու կը ձեռնարկենք: Բնականաբար, քննարկումներու մէջ ենք Հայաստանի հետ: Կան միջազգային կառոյցներ, որոնց մէջ ներկայացուած են Ատրպէյճան, Թուրքիա եւ Հայաստան: Մենք կ՛աշխատինք լաւագոյն լուծումը գտնելու, միասին յառաջ շարժելու եւ խաղաղութեան մէջ ապրելու ուղղութեամբ», ըսաւ Քըլըչ: